Ο πόλεμος στην Ουκρανία, πέραν του ανθρώπινου πόνου και της ενεργειακής και οικονομικής κρίσης που έχει προκαλέσει ή επιτείνει, οδηγεί –παρότι αθόρυβα κατά βάση μέχρι τώρα– και σε επισιτιστική κρίση, η οποία ήδη επηρεάζει δεκάδες εκατομμύρια ανθρώπους, κυρίως στην Αφρική και την Ασία, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι η Ευρώπη θα μείνει ανεπηρέαστη.
Μολονότι η γηραιά ήπειρος δεν απειλείται άμεσα από ανεπάρκεια τροφίμων, οι τιμές τους έχουν ανέβει στα ύψη, απειλώντας την πολιτική σταθερότητα, ενώ οι πληθωριστικές πιέσεις επιταχύνονται και εντείνονται. Ολα αυτά τη στιγμή που χώρες όπως η Ινδία έχουν διακόψει τις εξαγωγές σιτηρών, επαναφέροντας τον προστατευτισμό στο εμπόριό τους, ενώ η Ρωσία από τις πρώτες μέρες του πολέμου έχει σταματήσει τις εξαγωγές σε «μη φιλικές χώρες», μπλοκάροντας ταυτόχρονα την εξαγωγή σιτηρών από τα ουκρανικά λιμάνια.
Ο γρίφος των εξαγωγών
Η Ουκρανία υπήρξε το 2021 ο τέταρτος μεγαλύτερος εξαγωγέας καλαμποκιού και έκτος μεγαλύτερος εξαγωγέας σιτηρών στον κόσμο, όμως η ρωσική εισβολή έχει δεσμεύσει 25 τόνους σιτηρών στα λιμάνια της χώρας, συμπεριλαμβανομένης της Μαριούπολης, όπως ανακοίνωσε ο Οργανισμός και Γεωργίας (FAO) του ΟΗΕ.
Μια μέθοδος που θα έδινε λύση στο πρόβλημα είναι η μεταφορά των αγροτικών προϊόντων μέσω σιδηροδρόμων, ωστόσο το ουκρανικό σιδηροδρομικό δίκτυο και τα βαγόνια είναι σχεδιασμένα στα σοβιετικά πρότυπα. Ετσι οποιαδήποτε αποστολή προϊόντων προϋποθέτει την αλλαγή πλατφόρμας μόλις φτάσουν στα σύνορα κάποιας άλλης χώρας, καθιστώντας την όλη υπόθεση ιδιαίτερα δαπανηρή και χρονοβόρα. Και καθώς η αύξηση του κόστους περιορίζει την κερδοφορία, δεν υπάρχουν εταιρείες που να εκδηλώνουν ενδιαφέρον γι’ αυτήν τη λύση.
Μια άλλη λύση που έχει προωθηθεί είναι η διπλωματική μεσολάβηση στη Ρωσία υπό την αιγίδα του ΟΗΕ ώστε να υπάρξει διεθνής επιχείρηση αποστολής των σιτηρών για να αμβλυνθεί, αν όχι αποσοβηθεί, ο κίνδυνος μιας οξείας επισιτιστικής κρίσης, ειδικά στον αναπτυσσόμενο κόσμο, αν και ο αναπτυγμένος κόσμος νιώθει ήδη κι αυτός τους τριγμούς της. Σχεδόν 10 εκατομμύρια Βρετανοί έχουν μειώσει τις δαπάνες τους για φαγητό, μειώνοντας επί της ουσίας τα γεύματά τους, ενώ η Γαλλία σχεδιάζει να μοιράσει κουπόνια τροφίμων στα φτωχά νοικοκυριά, όπως σημειώνει σε ρεπορτάζ του το αμερικανικό ειδησεογραφικό δίκτυο Bloomberg.
Μια άλλη όψη των «χαμένων» σιτηρών της Ουκρανίας είναι η καταστροφή αφενός ενός καθόλου αμελητέου μέρους της σοδειάς, αφετέρου αποθηκευτικών χώρων όπου φυλάσσονταν τα προϊόντα έως ότου εξαχθούν, όπως δήλωσε και ο Γιόζεφ Σμίντχουμπερ διευθυντής του FAO, στο ειδησεογραφικό πρακτορείο Reuters.
Η Παγκόσμια Τράπεζα
Σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα, για τον μήνα Απρίλιο ο δείκτης αγροτικής τιμής έχει ανέβει κατά 41% και οι τιμές του καλαμποκιού και των σιτηρών έχουν ανέβει κατά 54% και 60% αντίστοιχα συγκριτικά με τον Ιανουάριο του ’21. Παράλληλα, η έκθεση που δημοσιεύτηκε από την Παγκόσμια Τράπεζα με θέμα την προοπτική των αγορών εμπορευμάτων για τον μήνα Απρίλιο δείχνει ότι ο πόλεμος στην Ουκρανία «έχει αλλάξει τα μοτίβα του παγκόσμιου εμπορίου, παραγωγής και κατανάλωσης με τρόπους που θα οδηγήσουν στη διατήρηση των ιστορικά υψηλών τιμών έως το τέλος του 2024, επιτείνοντας την επισιτιστική ανασφάλεια και τον πληθωρισμό».
Επιπρόσθετα, οι χώρες που βιώνουν την επισιτιστική κρίση αντιμετωπίζουν σοβαρές ελλείψεις σε εργατικό δυναμικό εξαιτίας της πανδημίας, καθώς και άνοδο της τιμής των λιπασμάτων, στοιχεία τα οποία έχουν αποτέλεσμα τη μείωση της παραγωγής και την υποτίμηση των εθνικών νομισμάτων. Εντούτοις, όπως σημειώνει και η έκθεση, οι τιμές των τροφίμων βρίσκονταν ήδη σε άνοδο πριν από τον πόλεμο εξαιτίας της διατάραξης των εφοδιαστικών αλυσίδων κατά τη διάρκεια της πανδημίας.
Αξίζει να σημειωθεί πως η Ρωσία και η Λευκορωσία είναι δύο από τις κυριότερες εξαγωγικές χώρες λιπασμάτων στον κόσμο, παράγοντας το 38% των καλιούχων λιπασμάτων, το 17% των σύνθετων λιπασμάτων και 15% των νιτρογενών λιπασμάτων. Ως εκ τούτου, ο αποκλεισμός αυτών των προϊόντων από τις παγκόσμιες αγορές έχει προκαλέσει την άνοδο της τιμής τους κατά 20% από τον Ιανουάριο και τον τριπλασιασμό της από τον Απρίλιο του 2021.
Η μεγάλη εικόνα
Η κατάσταση είναι τόσο τραγική που οι τιμές των τροφίμων πλέον προσεγγίζουν αυτές που καταγράφονταν πριν από το ξέσπασμα της Αραβικής Ανοιξης το 2011, όπως σημειώνει ο FAO, ενώ σε μερικές κατηγορίες οι τιμές έχουν ήδη ξεπεραστεί.
Εχοντας το παραπάνω δεδομένο και συνδυάζοντάς το με τις αυξημένες τιμές στην ενέργεια, τον πληθωρισμό που επιτείνεται, τον πακτωλό χρημάτων που έχει δοθεί στις τράπεζες και τις μεγάλες εταιρείες σε επίπεδο ευρωζώνης από το 2010 και εντεύθεν, καθώς επίσης και την αύξηση των επιτοκίων δανεισμού ώστε να αντιμετωπιστεί ο πληθωρισμός, τότε κάποιος εύκολα συμπεραίνει πως η «τέλεια καταιγίδα» μπορεί κάλλιστα να εμφανιστεί οποιαδήποτε στιγμή, συμπαρασύροντας ολόκληρες κοινωνίες στον χορό της πολιτικής αμφισβήτησης και της κοινωνικής αποσταθεροποίησης. Περιοχές όπως η Αφρική, η κεντρική Ασία και η Μέση Ανατολή που μαστίζονται από τον ισλαμικό φονταμενταλισμό είναι πολύ πιθανό να βιώσουν την άνοδό του. Στο ίδιο μήκος κύματος και η Ευρώπη, που σίγουρα δεν διατρέχει τον ίδιο κίνδυνο, ενδεχομένως όμως να δει τον κόσμο να βγαίνει στους δρόμους και τις συστημικές κυβερνήσεις της να καταρρέουν εκλογικά εξαιτίας της ραγδαίας υποβάθμισης του βιοτικού επιπέδου.