Για την τελική έφοδο σε βάρος των ασφαλισμένων και των αποθεματικών των ταμείων τους είναι έτοιμη η κυβέρνηση Μητσοτάκη. Στις 16 Σεπτεμβρίου έρχονται στην Αθήνα τα τεχνικά κλιμάκια των δανειστών και στις επικείμενες επαφές ο αρμόδιος υπουργός Γιάννης Βρούτσης θα παρουσιάσει το σχέδιο με τους τρεις πυλώνες ασφάλισης και το σχέδιο «Πινοσέτ» για την επικουρική ασφάλιση. Η κυβέρνηση επιδιώκει να ψηφίσει το νέο θεσμικό πλαίσιο για το ασφαλιστικό σύστημα μέχρι την κατάθεση του προϋπολογισμού τον Δεκέμβριο.
Ηδη για τον Οκτώβριο τόσο το οικονομικό επιτελείο Μητσοτάκη όσο και το υπουργείο Εργασίας προγραμματίζουν διαπραγματεύσεις με κοινωνικούς φορείς για το νέο ασφαλιστικό, το οποίο θα καθιερώσει τον τζόγο με τις οικονομίες των ασφαλισμένων με υποτιθέμενο δέλεαρ το… αβγάτισμα των μελλοντικών συντάξεων μέσω του χρηματιστηριακού παιγνιδιού. Ο υπουργός Εργασίας Γ. Βρούτσης και η κυβέρνηση υποστηρίζουν ότι το νέο πλαίσιο θα αφορά τους νεοεισερχόμενους στην αγορά εργασίας υποσχόμενοι λαγούς με… χρηματιστηριακά πετραχήλια. Ομως η απώλεια των αποταμιεύσεων και των κεφαλαίων των δεκάδων χιλιάδων ασφαλισμένων στην Ασπίς Πρόνοια είναι υπόθεση πολύ νωπή στη μνήμη της ελληνικής κοινωνίας για να ξεχαστεί.
Οι στόχοι
Στόχος της κυβέρνησης είναι να αλλάξει ριζικά το μοντέλο της επικουρικής ασφάλισης προς ένα πλήρως κεφαλαιοποιητικό σύστημα, με παράδοση ως λείας στις ασφαλιστικές και χρηματοοικονομικές εταιρείες του ιδιωτικού τομέα –των τραπεζών περιλαμβανομένων– των τεράστιων ταμειακών ροών από τις ασφαλιστικές εισφορές των εργαζομένων και των εργοδοτών, που θα παραμείνουν σταθερές αλλά θα καταλήγουν πλέον σε… άλλα χέρια. Αυτό σημαίνει ότι τα golden boys θα τροφοδοτήσουν τις «μπίζνες» τους με δισεκατομμύρια στα οποία μέχρι τώρα δεν είχαν καμιά πρόσβαση. Το νέο σύστημα ασφάλισης αναμένεται να ισχύσει για όσους εισέρχονται στην αγορά εργασίας και πρωτοασφαλίζονται από 1/1/2020 και μετά, ενώ θα είναι –όπως και σήμερα– υποχρεωτικό. Κάθε εργαζόμενος αναμένεται να μπορεί να επιλέγει να ασφαλιστεί με ατομική μερίδα:
1. Στο ΕΤΕΑΕΠ, το δημόσιο ταμείο επικουρικής ασφάλισης και εφάπαξ παροχών, το οποίο θα συνεχίσει να καταβάλλει τις επικουρικές στους παλιούς συνταξιούχους χρηματοδοτούμενο από το κράτος, διατηρώντας παράλληλα «ατομικούς επενδυτικούς λογαριασμούς» για τους νέους ασφαλισμένους
ή
2. Σε κάποιο επαγγελματικό επικουρικό ταμείο που θα λειτουργεί από μη κρατικούς φορείς υπό την εποπτεία του υπουργείου Εργασίας, της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς και της Τράπεζας της Ελλάδος.
Οι εισφορές του εργαζόμενου δεν θα χρησιμοποιούνται για την πληρωμή των σημερινών επικουρικών συντάξεων, όπως γινόταν μέχρι σήμερα (αναδιανεμητικό σύστημα), αλλά θα κεφαλαιοποιούνται στον ατομικό του «κουμπαρά» και ο ασφαλισμένος θα παρακολουθεί –υποτίθεται– την απόδοση των εισφορών του, η οποία όμως μπορεί να μην είναι κερδοφόρος αλλά ζημιογόνος και ενδέχεται σε ένα χρηματιστηριακό κραχ ή μια κρίση να χάσει όλα όσα έχει εισφέρει, με αποτέλεσμα τον μηδενισμό ή τη σημαντική συρρίκνωση της επικουρικής του σύνταξης.
Βασικά σημεία
Το νέο μοντέλο για το ασφαλιστικό επικεντρώνεται στον δεύτερο πυλώνα του, που είναι η επικουρική ασφάλιση, η οποία σήμερα λειτουργεί με το σύστημα της νοητής κεφαλαιοποίησης (βάσει του ν. 4387/2016).
Η νέα κυβέρνηση θέλει να μετατρέψει το σύστημα σε αμιγώς κεφαλαιοποιητικό, στη λογική «όσο πληρώνεις τόσο λαμβάνεις στο μέλλον» (εκτός βεβαίως αν τα χάσει ο διαχειριστής).
Σύμφωνα με το σχέδιο:
-Τις εισφορές του ο εκάστοτε ασφαλισμένος θα επιλέγει είτε να τις επενδύσει σε μετοχές (για μεγαλύτερη απόδοση) είτε να τις αξιοποιήσει σε κρατικά ομόλογα ή απλές καταθέσεις ταμιευτηρίου (όπου υποτίθεται ότι το ρίσκο είναι χαμηλότερο ή μηδενικό, αλλά η ιστορία της πρόσφατης κρίσης σε Ελλάδα και Κύπρο διαψεύδει τα περί μηδενικού ρίσκου καθώς τόσο το PSI στην Ελλάδα όσο και το κούρεμα των καταθέσεων στην Κύπρο αλλά και η κρίση των τραπεζών στις ΗΠΑ διέλυσαν αυτές τις …βεβαιότητες).
-Εξετάζεται να δίνεται δυνατότητα ρευστοποίησης του «κουμπαρά»-ατομικού λογαριασμού μετά την πρώτη δεκαετία τουλάχιστον. Αυτό σημαίνει πως στο τέλος του ασφαλιστικού του βίου ο εργαζόμενος θα εισπράττει το κεφάλαιο του «κουμπαρά» του με τη μορφή εφάπαξ ή μηνιαίας επικουρικής σύνταξης (εφόσον βεβαίως υφίσταται, θεωρητικά αυξημένο ή μειωμένο).
-Δεν προβλέπεται να αλλάξουν τα σημερινά επίπεδα εισφορών επικουρικής ασφάλισης που κυμαίνονται στο 6,5% (3,25% για τον εργοδότη και 3,25% για τον εργαζόμενο). Δηλαδή ρευστότητα δισεκατομμυρίων ευρώ κατευθύνεται στον έλεγχο των ιδιωτών διαχειριστών και των εταιρειών τους. Αλλά σε κάθε περίπτωση ο ασφαλισμένος και η επικουρική του θα είναι στο έλεος του «διαχειριστή golden boy» – συμβούλου του.
-Ο ασφαλισμένος θα μπορεί από τον πρώτο μήνα να παρακολουθεί την απόδοση των εισφορών του και να επιλέγει τον χρόνο ρευστοποίησης και καταβολής σύνταξης.
Βεβαίως σχετικά με το τεράστιο χρηματοδοτικό κενό που θα δημιουργηθεί για την πληρωμή των επικουρικών των ήδη συνταξιούχων το μόνο που έχει λεχθεί μέχρι στιγμής δημοσίως είναι –από τον ίδιο τον Κυριάκο Μητσοτάκη– ότι θα καταβάλει ο προϋπολογισμός 1,8 δισ. ετησίως (από μηδέν σήμερα), κάνοντας ακόμη πιο θολό το δημοσιονομικό τοπίο. Συνολικά και μέχρι την εξάλειψη των παλιών ασφαλισμένων το κράτος θα πρέπει, σύμφωνα με όσα είχε καταγγείλει η Εφη Αχτσιόγλου, να καταβάλει από τον προϋπολογισμό 55 δισ. ευρώ;;;.
Πακτωλός κερδών
Το κυβερνητικό σχέδιο έχει καταρτιστεί με τη συμβολή κορυφαίων στελεχών του ιδιωτικού ασφαλιστικού τομέα, που θα δουν τις δουλειές τους να μεγαλώνουν ξαφνικά κατά πολλά δισ. και τις προμήθειές τους (management fees) να αθροίζουν δεκάδες εκατομμύρια στα υφιστάμενα έσοδά τους.
Και ίσως αυτή είναι η «κρυφή σημασία» μιας εμβληματικής νεοφιλελεύθερης αντιμεταρρύθμισης με την οποία –όπως πάντα– επιδιώκεται η αποδημοσιοποίηση υπερκερδοφόρων δραστηριοτήτων που καλύπτουν βασικές ανάγκες, άρα έχουν υπερσταθερή ζήτηση και δεδομένα υψηλότατα έσοδα, εξού και η παράδοσή τους στον ιδιωτικό τομέα. Είναι ακριβώς η ίδια στρατηγική που προωθείται για την παιδεία και την υγεία με το πέρασμα τεράστιου τζίρου στον ιδιωτικό τομέα.
Ποια θα είναι τα κέρδη των ασφαλιστικών εταιρειών και των άλλων τραπεζικών και χρηματοοικονομικών εταιρειών από μια τέτοια μεταρρύθμιση στο ασφαλιστικό σύστημα;
Τα ετήσια έσοδα από τις εισφορές για τις επικουρικές είναι περίπου 3 δισ. Επί της διαχείρισης αυτών των κεφαλαίων ετησίως οι διαχειριστές θα εισπράττουν:
1. Τουλάχιστον την «αμοιβή διαχείρισης» είτε κερδίζουν είτε χάνουν οι ασφαλισμένοι, η οποία κινείται στην περιοχή του 1 έως 3% επί των διαχειριζόμενων κεφαλαίων, δηλαδή έσοδα 30-90 εκατομμύρια ετησίως.
2. Την αμοιβή απόδοσης (performance fee), η οποία δεν έχει όρια (είναι θέμα συμφωνίας) και μπορεί να αποδίδει επίσης τεράστια έσοδα. Βεβαίως ποτέ δεν προβλέπεται τι γίνεται ή αν έχουν πέναλτι οι διαχειριστές όταν υπάρχουν ζημιές στη διαχείριση.
3. Εμμεσα οφέλη και παράπλευρες προμήθειες από τη διαχείριση τεράστιας ρευστότητας.
Ερμαιο διεθνών κρίσεων
Την ίδια ώρα, ενώ η κυβέρνηση οραματίζεται μεταρυθμίσεις και φαντασιώνεται μοντέλα τύπου Πινοσέτ, αγνοεί ότι η επαγγελματική διαχείριση των εισφορών των εργαζομένων εσωτερικεύει όλες τις διεθνείς κρίσεις που μπορεί να ξεσπάσουν, όπως αυτή του 2007 στις ΗΠΑ, όταν χρεοκόπησαν τράπεζες και ασφαλιστικές εταιρείες, ή σαν αυτή που «ετοιμάζει» ο Τραμπ με τους δασμούς σε Κίνα και Ευρώπη. Κάτι τέτοιο αποτελεί θρυαλλίδα για τις επενδύσεις και κατά συνέπεια για τις αποδόσεις τους. Στο κεφαλαιοποιητικό σύστημα είναι μεν προκαθορισμένες οι εισφορές τις οποίες καταβάλλουν οι ασφαλισμένοι (άρα σίγουρα τα κεφάλαια που περνούν στην ιδιωτική διαχείριση), δεν είναι όμως δεδομένο τι θα πάρουν ως σύνταξη ή εφάπαξ οι ασφαλισμένοι καθώς οι λογαριασμοί που θα διαχειρίζονται οι ιδιωτικοί ειδικοί επενδυτικοί οργανισμοί δεν έχουν εγγυημένη απόδοση. Θεωρητικά τα κεφάλαια επενδύονται σε κινητές αξίες ή σε ακίνητα και μαζί με τις ετήσιες καταβολές του ασφαλισμένου και τις αποδόσεις τους συσσωρεύονται και δημιουργούν το συνολικό κεφάλαιο. Το κεφάλαιο αυτό, στη φάση της συνταξιοδότησης, αποτελεί τη βάση υπολογισμού της σύνταξής τους. Αυτά θεωρητικά. Για το ενδεχόμενο «εξάτμισης» λόγω λανθασμένων διαχειριστικών κινήσεων ή λόγω χρηματιστηριακών ή άλλων κρίσεων το σύστημα ποιεί τη νήσσα. Και το αδυσώπητο ερώτημα είναι βεβαίως σε αυτή την περίπτωση τι συμβαίνει; Τι εγγυάται το κράτος; Στις ΗΠΑ όταν χρεοκόπησε η AIG, η μεγαλύτερη ασφαλιστική εταιρεία του κόσμου και μεγαλύτερος διαχειριστής επικουρικών ασφαλιστικών ταμείων, το κράτος έσπευσε έντρομο να την ανακεφαλαιοποιήσει γιατί δεκάδες εκατομμύρια Αμερικανοί θα έμεναν στον δρόμο. Αρα ευδαιμονία των ιδιωτικών εταιρειών με τις πλάτες του κράτους και πάλι…
