*Γράφει η Μαρία Χατζηχριστοδούλου
«Ο Δρων Λόγος» της Γιούλης Χρονοπούλου είναι ένα πολυεπίδεδο σύγγραμμα. Όπως η ίδια καταθέτει στον πρόλογο, πρόκειται για ένα βιβλίο που στηρίζεται στη διδακτορική της διατριβή, με θέμα «Ρητορικές πρακτικές και φιλοσοφικές προϋποθέσεις στο Σοφοκλή». Ωστόσο, όπως επίσης η ίδια ομολογεί, προβληματισμοί και ερωτήματα που προέκυψαν στον διεθνή πολιτικό, κοινωνικό και οικονομικό χώρο, η εισβολή της έννοιας «παγκοσμιοποίηση» –το όχι και τόσο μακρινό 1999– την παρακινούν να επιχειρήσει μια κατάδυση στο ασύλληπτο βάθος της τρισχιλιόχρονης ανθρώπινης ιστορίας, μιας θάλασσας από την οποία αναδύεται η ίδια και το βιβλίο της στην εποχή του 5ου αιώνα πΧ, στην ακτή και ακμή της Αθηναϊκής δημοκρατίας, του λόγου των μεγάλων τραγικών και συγκεκριμένα του Σοφοκλή.
Η συγγραφέας είναι μάχιμη εκπαιδευτικός στην ακμή της κι εκείνη, γεγονός που του προσδίδει μια επιπλέον διάσταση, αυτή της γνωστικής και παιδαγωγικής σημασίας του καθώς στις 700 σελίδες του ο αναγνώστης θα βρεθεί μπροστά σε πλούτο πηγών, πληροφοριών, αναλύσεων, διερευνήσεων και απαντήσεων. Παρά το εντυπωσιακό του συγγράμματος στην ολότητά του, η ίδια η Γιούλη Χρονοπούλου θεωρεί πως υπάρχει πάντα κάτι ανείπωτο σ’ ένα έργο. «Ας πούμε ότι μάζεψα κάποιους ατμούς» σημειώνει χρησιμοποιώντας, μεταφορικά, δάνεια έκφραση της Μαργκερίτ Γιουρσενάρ την οποία και παραθέτει: «Όλα τα ύδατα τείνουν να εξατμιστούν κι όλοι οι ατμοί να ξαναγίνουν νερό».
Κι όμως, κάθε άλλο, τα δυο βασικά μέρη, το ρητορικό και το φιλοσοφικό που ενυπάρχουν στο έργο της Ο Δρων Λόγος, συνιστούν στην πραγματικότητα έναν ποταμό δομημένης σκέψης, εκφραστικής δεινότητας και ορθολογιστικής θέασης του Σοφόκλειου σύμπαντος, τόσο ορμητικού καθώς ρέει σε κοίτη αρχέγονη, όσο και η ζώσα δύναμη που κινεί την ψυχή ενός κόσμου που άλλαξε μα ποτέ δεν χάθηκε.
Η σχέση ρητορικής με το δράμα στα έργα του Σοφοκλή διερευνάται τόσο με αναλυτική προσέγγιση των τραγωδιών, των ηρώων και πρωταγωνιστών αλλά και του ίδιου του δραματουργού, ενώ συγχρόνως αναδεικνύεται μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα και βαθιά προσέγγιση της τεχνικής της πειθούς ως δύναμης λόγου.
Εδώ, θα ήθελα να επισημάνω ότι ακόμη και ο τίτλος καθαυτός έχει βαρύτητα ξεχωριστή. Τόσο η μετοχή Δρων όσο και το ουσιαστικό Λόγος συνδυάζονται ως ισοβαρείς έννοιες, που δεν προσδιορίζουν ή συμπληρώνουν, αλλά μάλλον στέκονται περήφανα η μία δίπλα στην άλλη, καθώς το φιλοσοφικό μέρος αποδίδεται με το Λόγος την ίδια στιγμή που η υπόσταση του αρχαίου δράματος δηλώνεται με το Δρων.
Γιατί τι άλλο είναι ο τραγικός λόγος παρά μια δράση που εκτυλίσσεται βέβαια στη σκηνή αλλά κινητήρια δύναμή της είναι τα διαλογικά της μέρη, το ήθος και η διάνοια των ηρώων που αποτυπώνονται σε αυτά;
Κι αν τραγικός διάλογος δεν περιείχε αυτούσια τη δυναμική της ρητορικής τέχνης, αυτής της τέχνης που αναδύθηκε και στέριωσε στην Αθηναϊκή δημοκρατία, παιδί της γνήσιο όσο και εξαίσια γέννα του κινήματος της Πρώτης Σοφιστικής, τότε τι άραγε θα μας συγκινούσε τόσο στη σημερινή μας ανάγνωση και θέαση των τραγωδιών;
Αυτά και πολλά άλλα ερωτήματα κινητοποιούν τον αναγνώστη ενός τέτοιου βιβλίου, μιας και κάθε άλλο παρά παθητικός δέκτης πληροφοριών μπορεί να μείνει, τις στιγμές που όλες οι απαντήσεις συγκλίνουν ξανά και ξανά στην έννοια Άνθρωπος. Δοκιμαζόμενος, υβριστής, αμετακίνητος στις αποφάσεις του, δολερός, πλανεμένος, σώφρων, ψυχικά ή σωματικά νοσών, πάντα η απάντηση είναι ο Άνθρωπος.
Η συγγραφέας προκαλεί και προσκαλεί τον αναγνώστη να προβληματιστεί μαζί της, να ερμηνεύσει, να αναστοχαστεί μέσα από τη σχεσιακή συνύπαρξη ρητορικής και δραματικής σύγκρουσης, πλάνης και δόλου, υπέρβασης και τέλους, θεών τε και ανθρώπων διάνοιες, γυναικών και ανδρών επιχειρήματα, έναν κόσμο που ακόμη ζει και αναπαρίσταται ανάμεσά μας, από την Αθήνα ως την Επίδαυρο, καθόλα ελληνικό παιδευτικά, φιλοσοφικά και πολιτικά υπαρκτό μέσα στην Ευρωπαϊκή και παγκόσμια ολότητά του.
Και είναι ίσως εξίσου ενδιαφέρον ν’ αναλογιστεί κανείς πως όσο κι αν το ευρωπαϊκό πνευματικό οικοδόμημα ακουμπά πάνω στο φιλοσοφικό θεμέλιο δυο κορυφαίων συνιστωσών, της Αριστοτελικής και Πλατωνικής σκέψης κι έτσι υψώνεται μέχρι τις μέρες μας στη σύγχρονη ελληνική πνευματική δημιουργία ο Λόγος των Τραγικών παραμένει διαρκώς σε περίοπτη θέση και μόνιμο σημείο αναφοράς.
Κι εκεί που ένας Έλληνας, επιφανές σύγχρονο μέλος της ευρωπαϊκής διανόησης, ο Κορνήλιος Καστοριάδης ανατέμνει την Αθηναϊκή δημοκρατία, την άμεση δημοκρατία με τον πολιτικά ξεκάθαρο στοχασμό του, μια Ελληνίδα διανοούμενη, η Γιούλη Χρονοπούλου με τη γυναικεία διαυγή, εξίσου ξεκάθαρη πολιτική και φιλοσοφική της ματιά, μας αποκαλύπτει τα αθέατα παραδίνοντάς μας σε θεατά και κατανοητά τοπία της ίδιας εποχής με την προσέγγισή της στη ρητορική, στο Δράμα και στον Σοφοκλή.
Άλλωστε σε μια από τις τελευταίες παραγράφους του προλόγου της αναφέρει: Ο Σοφοκλής ενσαρκώνοντας την αριστοτέλεια μεσότητα συναιρεί παλιότερους και νεότερους τρόπους σκέψης, υπερβαίνει την αντίθεσή ατόμου – κοινωνίας, νόμου – φύσης, ορθολογισμού – μυστικισμού, συντηρεί, στο δρόμο του Ηράκλειτου, τη διαλεκτική της συνύπαρξης των αντιθέτων, που υπογραμμίζεται με την εμφαντική χρήση της αμφιλογίας, που «δέχεται το παράλογο και το τραγικός ως στοιχεία της ζωής».
Info:
Γιούλη Χρονοπούλου
«Ο Δρων Λόγος. Ρητορική και Φιλοσοφία στο έργο του Σοφοκλή»
Εκδόσεις Nissos Academic Publishing
ISBN: 978-960-8392-99-1
Σελίδες: 694
Τιμή: €27
Από το οπισθόφυλλο
Το βιβλίο αυτό διερευνά τη σχέση της ρητορικής με το δράμα και ιδιαίτερα τη θέση της στο έργο του Σοφοκλή. Από την αναλυτική προσέγγιση των τραγωδιών αναδεικνύεται το πράγματι έντονο ρητορικό και επικοινωνιακό στοιχείο τους, προκύπτει η αμφίθυμη στάση του δραματουργού απέναντι στη δύναμη του λόγου και τις τεχνικές της πειθούς, ενώ διανοίγονται και νέοι ερμηνευτικοί δρόμοι μέσω αυτής της οπτικής.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η ανίχνευση των φιλοσοφικών παραμέτρων που συνδέονται με το λόγο και τα επιχειρήματα στο έργο του Σοφοκλή, π.χ. η σχέση φύσης και νόμου, ρητορικής και ιατρικής, θεραπευτικού και νοσογόνου λόγου, και κυρίως η διερεύνηση των εννοιών της αλήθειας, του δόλου, της γνώσης, της πλάνης, της αυταπάτης, που σχετίζονται με την τραγικότητα της ανθρώπινης φύσης.
Η συγγραφέας
Η Γιούλη (Αγγελική) Χρονοπούλου είναι φιλόλογος εκπαιδευτικός. Έχει υπηρετήσει ως Σχολική Σύμβουλος και Συντονίστρια Εκπαιδευτικού Έργου φιλολόγων. Είναι απόφοιτος του Νεοελληνικού Τμήματος του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, όπου εργάστηκε ως επιστημονικός συνεργάτης, κάτοχος μεταπτυχιακού τίτλου στις κλασικές σπουδές (Πανεπιστήμιο του Λονδίνου, UCL), με ειδίκευση στο αρχαίο δράμα, διδάκτωρ ΕΚΠΑ (Τμήμα ΕΜΜΕ) με αντικείμενο την αρχαία τραγωδία και επικοινωνία. Έχει συμμετάσχει σε συλλογικούς τόμους, έχει δημοσιεύσει επιστημονικά άρθρα, κριτικές βιβλίου και τέχνης, και έχει λάβει μέρος στην παραγωγή εκπαιδευτικών ταινιών.
