«Πάνω απ’ όλα δεν ήξερε αν το σχέδιό του να δραματοποιήσει το καθαυτό πέρασμα του χρόνου ή τον χρόνο που κόβει ταχύτητα, σαν να ήταν πρόσωπο και ο χρόνος, θα συγκινούσε τους αναγνώστες του βιβλίου. Μέσα του χαμογελούσε στη σκέψη πως τούτο το βιβλίο είχε πηγάσει από τις πιο προσωπικές εμμονές και ίσως ευδοκιμούσε περισσότερο σε προσωπική σφαίρα» γράφει ο Ιρλανδός συγγραφέας Κολμ Τομπίν σε ένα από τα καλύτερα έργα του, τον «Μάγο» (μτφρ. Αθηνά Δημητριάδου, εκδ. Ικαρος). Πρόκειται για μια πολυσέλιδη, εμπεριστατωμένη και συγκινητική μυθιστορηματική βιογραφία του Τόμας Μαν (Thomas Mann, 6 Ιουνίου 1875 – 12 Αυγούστου 1955), ενός δημιουργού που, όπως και ο λεγόμενος «συγγραφέας των συγγραφέων», ο Χένρι Τζέιμς, δεν συνέθεσε παρά μόνο αριστουργήματα.
Τον Νοέμβριο συμπληρώνονται εκατό χρόνια από την έκδοση του κορυφαίου μυθιστορήματος «Το μαγικό βουνό» και οι εκδόσεις Μεταίχμιο κυκλοφόρησαν μια επετειακή, συλλεκτική, δεμένη έκδοση. Η μετάφραση υπογράφεται από τον έμπειρο Θόδωρο Παρασκευόπουλο, συνοδεύεται από κείμενα της σπουδαίας Αντόνια Σούζαν Μπάιατ, του ίδιου του Τόμας Μαν και της Τίνας Μανδηλαρά. Το εξώφυλλο κοσμεί ένα χαρακτικό του Μιχάλη Αρφαρά ειδικά φιλοτεχνημένο για την επετειακή αυτή έκδοση.
Ο Μαν πάλεψε να τιθασεύσει το υλικό του μυθιστορήματος επί δώδεκα χρόνια, εκκινώντας από μια αρχική ιδέα που συνέλαβε το 1912, όταν επισκέφτηκε για τρεις εβδομάδες τη σύζυγό του Κάτια στο Νταβός όπου νοσηλευόταν. Συμπτωματικά ένας ιατρός του σανατορίου εξέτασε τον συγγραφέα μας και του συνέστησε, αφού ανακάλυψε μια «υγρή εστία» στον πνεύμονά του, να νοσηλευτεί κι αυτός εκεί για ένα εξάμηνο. Ο Μαν αρνήθηκε, έγραψε ένα αρχικό διήγημα εμπνευσμένο από τη σύντομη διαμονή του στο Νταβός και το επεξέτεινε σε δίτομο μυθιστόρημα σχεδόν χιλίων σελίδων, που συνάντησε, όπως μας λέει ο ίδιος (δηλώνοντας μάλιστα έκπληκτος από το γεγονός) «σχεδόν θυελλώδη απήχηση».
Η εν λόγω απήχηση συνεχίζεται εκατό χρόνια μετά. Γνωρίζω προσωπικά πολλούς αναγνώστες του «Μαγικού βουνού» και ουδείς από αυτούς έμεινε στην πρώτη ανάγνωση του έργου, όλοι τους προχώρησαν σε μια δεύτερη, κάποιοι (όπως ο γράφων) και σε μια τρίτη και τέταρτη. Θυμάμαι παθιασμένες και γόνιμες συζητήσεις στις συναντήσεις μας με τον Γεράσιμο Λυκιαρδόπουλο και τον Στέφανο Ροζάνη, με αφορμή δύο αντιμαχόμενους χαρακτήρες του μυθιστορήματος, τον Λοντοβίκο Σεττεμπρίνι και τον Λέοντα Νάφτα, ανάμεσα στις παθιασμένες αντιπαραθέσεις των οποίων κινείται, θαρρείς σαν εκκρεμές, ο πρωταγωνιστής του βιβλίου, ο Χανς Κάστορπ.
Οι «λυσσαλέες λεκτικές συγκρούσεις», όπως ορθότατα τις χαρακτηρίζει ο φιλόλογος Βαγγέλης Γραμματικόπουλος, ανάμεσα στον ουμανιστή Σεττεμπρίνι και τον ιησουίτη και προπαγανδιστή ενός χριστιανικού κομμουνισμού ή ενός κομμουνιστικού χριστιανισμού Νάφτα αποτελούν τον κεντρικό πυρήνα του μεγαλειώδους μυθιστορήματος. Λέγεται ότι πρότυπο του Μαν για το πλάσιμο του Νάφτα ήταν ο μέγας Ούγγρος φιλόσοφος Γκέοργκ Λούκατς, το σημαντικότερο έργο του οποίου, το αιρετικό εγελιανο-μαρξιστικό πόνημα «Ιστορία και ταξική συνείδηση», εκδόθηκε το 1923, μόλις ένα χρόνο πριν από το «Μαγικό βουνό», και πυροδότησε ζωηρότατες συζητήσεις που διαρκούν ακόμη.
Ενα άλλο κεντρικό θέμα που πραγματεύεται ο Τόμας Μαν είναι η παρέλευση του χρόνου. Δεν υπάρχει κορυφαίος δημιουργός, είτε στη λογοτεχνία είτε στη μουσική είτε στα εικαστικά, που να μην έχει καταπιαστεί με την έννοια και τη σημασία του χρόνου, με τη διαλεκτική ανάμεσα στο εφήμερο και το αιώνιο. Ο ίδιος ο Μαν στο κείμενό του «Πώς γράφτηκε το “Μαγικό βουνό”» μας διαβεβαιώνει: «Πρόκειται για ένα μυθιστόρημα του χρόνου. Πρώτα με την ιστορική έννοια, επειδή προσπαθεί να παρουσιάσει την εσωτερική σημασία μιας εποχής, της προπολεμικής περιόδου της ευρωπαϊκής ιστορίας. Κι έπειτα επειδή ο χρόνος είναι ένα από τα θέματά του: ο χρόνος που αντιμετωπίζεται όχι μόνο ως τμήμα της ιστορίας του ήρωα, αλλά αφ’ εαυτού και μέσω αυτού. Το ίδιο το βιβλίο είναι η ουσία αυτού που διηγείται: απεικονίζει την ερμητική γοήτευση του ήρωα μέσα στο άχρονο και συνεπώς επιζητεί να καταργήσει τον ίδιο τον χρόνο με ένα λογοτεχνικό τέχνασμα: επιχειρώντας σε κάθε δεδομένη στιγμή να προσδώσει πλήρη παροντικότητα σε ολόκληρο τον κόσμο των ιδεών που περιλαμβάνει».
Κλείνω με τα λόγια της μυθιστοριογράφου Α. Σ. Μπάιατ, που συνοψίζουν την ουσία αυτού του μείζονος λογοτεχνικού επιτεύγματος: «Το “Μαγικό βουνό” είναι από εκείνα τα έργα που άλλαξαν τη μορφή και τις δυνατότητες της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας. Είναι ένα αριστούργημα που όμοιό του δεν υπάρχει. Και είναι, επίσης, αν μάθουμε να το διαβάζουμε με τους δικούς του όρους, μια πραγματική απόλαυση, κωμική και βαθυστόχαστη, μια νέα γλώσσα, ένας νέος τρόπος να βλέπουμε». Πράγματι!
Face Control
Στα κοντά είκοσι χρόνια που κάνουμε παρέα έχουμε συμπράξει σε καμιά εικοσαριά τζαζ εγχειρήματα, παρουσιάσεις βιβλίων μετά μουσικής, συναυλίες σε στέκια, κυψελιώτικα κομάντο φεστιβάλ και έχουμε συζητήσει για την ποίηση, για τον Τζακ Κέρουακ και για τη γενιά μπιτ, για τη σχέση της τζαζ με τις δημιουργικές διεργασίες του εγκεφάλου και την τεχνητή νοημοσύνη. Ακούει στο όνομα Δημήτρης Βασιλάκης, είναι διεθνούς φήμης σαξοφωνίστας, παίζει καλό σκάκι και μόλις κυκλοφόρησε, από τις γκουρμέ και βραβευμένες εκδόσεις Ιωλκός, την εξόχως ενδιαφέρουσα ποιητική του συλλογή «Μαγικό χαλί», όπου διαβάζουμε: «φτιαχτήκαμε έτσι όπως φτιαχτήκαμε/ και τώρα πάμε να το σώσουμε».