Τα όρια μεταξύ συνωμοσιολογίας και επιστημονικής πολιτικής ανάλυσης μπορούν να γίνουν δυσδιάκριτα.
Στη μεν πρώτη εκδοχή (της συνωμοσιολογίας) το πρόβλημα δεν έγκειται στο ότι εκτιμάται πως κάποιοι σχεδιάζουν το παρόν και το μέλλον μας εν κρυπτώ. Είμαστε απόλυτα πεπεισμένοι πως αυτό συμβαίνει (το εν κρυπτώ) για δυο λόγους: πρώτο, γιατί κάτι τέτοιο έχει αποδειχτεί ουκ ολίγες φορές και δεύτερο, γιατί κάτι τέτοιο (ο συνειδητός σχεδιασμός) είναι στη φύση της ταξικής πολιτικής η οποία εμπεριέχει το ψέμα, την προσπάθεια ελέγχου των συνειδήσεων, την αναζήτηση όλο και πιο αποτελεσματικών μεθόδων χειραγώγησης. Αν κάποιος αμφισβητεί την παραπάνω εκτίμηση δεν έχει παρά να διαβάσει το βιβλίο του Τζον Πέρκινς που περιγράφει τη δράση των οικονομικών δολοφόνων, πρακτόρων της CIA που αναλαμβάνουν μέσω εκβιασμών τον σχεδιασμό των πολιτικών σε χώρες προτεκτοράτα.
Το πρόβλημα, λοιπόν, των συνωμοσιολόγων είναι ότι α) αδυνατούν να δουν τον πραγματικό εχθρό π.χ. στοχοποιούν τους Εβραίους, β) συνδέουν τις θεωρίες τους με ανορθολογισμούς που ως τέτοιοι είναι αναπόδεικτοι και γ) συχνά πυκνά οι θεωρίες τους εκπορεύονται από ακροδεξιούς θύλακες που θέλουν να καρπωθούν την κοινωνική δυσαρέσκεια και να την καναλιζάρουν προς όφελός τους (επίσης αποδεδειγμένο από την ιστορία αλλά και από την τρέχουσα πραγματικότητα).
Σε αντίθεση με τις θεωρίες συνωμοσίας, μία επιστημονική πολιτική ανάλυση λαμβάνει υπόψη της όλα τα πραγματολογικά δεδομένα, βλέπει τις πλευρές του υπό εξέταση φαινομένου στην αλληλοσύνδεσή τους, διακρίνει το κύριο από το δευτερεύον, ξεχωρίζει τα αίτια από τα αιτιατά, ερμηνεύει και εξάγει νομοτέλειες.
Γιατί όλα αυτά; Για να προλάβουμε τυχόν παρερμηνείες των όσων γράψουμε παρακάτω. Σήμερα, λοιπόν, με αφορμή την πανδημία βιώνουμε κάτι πρωτόγνωρο με πολλές πλευρές: πολιτικές, κοινωνικές, ψυχολογικές και υγειονομικές. Ειδικά όσον αφορά τη δημοκρατία, η σημερινή φάση προσεγγίζει επικίνδυνα τις προφητείες του Τζορτζ Όργουελ (1984) και του ΆλντουςΧάξλεϋ (Ο Θαυμαστός Καινούριος Κόσμος) αλλά και ταινίες όπως του Τζον Κάρπεντερ «Ζουν ανάμεσά μας» και του Γκάρι Ρος «Αγώνες πείνας». Αυτό που συμβαίνει δεν αφήνει και πολλές αμφιβολίες: ηλεκτρονική παρακολούθηση των πολιτών μέσω της αποστολής μηνυμάτων (Ελλάδα και αλλού) αλλά και μέσω εφαρμογών στο κινητό (Ισραήλ και Κίνα), επιβολή προστίμων για τους απείθαρχους, απαγόρευση πολιτικών συγκεντρώσεων. Το επόμενο βήμα θα είναι η μονιμοποίηση του συνόλου ή μέρους αυτών των μέτρων, το τσιπάρισματων ανθρώπων στο όνομα της ασφάλειας κ.λπ.. Δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι συστατικό μέρος της προεκλογικής καμπάνιας της ΝΔ υπήρξε η ασφάλεια των πολιτών κατά πώς ορίζουν τα αμερικανικά πρότυπα ζωής.
Σε αυτό το σημείο απαιτούνται κάποιες διευκρινίσεις. Η επιβολή όλης αυτής της δέσμης αντιδημοκρατικών μέτρων μπορεί να είναι απόρροια, σε πρώτη φάση, μιας συγκεκριμένης πολιτικής που έχει επιλεγεί να αντιμετωπιστεί η πανδημία. Η πολιτική αυτή αρνείται πεισματικά την ενίσχυση του δημόσιου τομέα υγείας και δεν είναι προϊόν ιδεοληψίας όπως πολύ συχνά γράφεται λανθασμένα. Τα περί ιδεοληψίας είναι μία εύπεπτη εξήγηση, ωστόσο πόρρω απέχει από την πραγματικότητα. Δεν πρόκειται για εμμονές και ψυχαναγκασμούς, αλλά για την πολιτική διαχείρισης που θέλει να ενισχύει τον ιδιωτικό τομέα και να συμπιέζει τα λαϊκά εισοδήματα. Η κρατική ευθύνη μετατρέπεται σε ατομική. Ο πολίτης πρέπει να πιστέψει ότι φταίει και να βγει από το στόχαστρό του το κράτος, η κυβέρνηση και τα μεγάλα ιδιωτικά συμφέροντα.
Μπορεί κάποιος να αποκλείσει ότι εκτός από μία συνειδητή αντικοινωνική πολιτική στον τομέα της υγείας, το απελπιστικό στένεμα της αστικής δημοκρατίας είναι κι αυτό μία συνειδητή επιλογή; Κατά τη γνώμη μας όχι. Αλλά ακόμη κι αν έχουμε άδικο, το κρίσιμο ερώτημα είναι τούτο: αυτό το στένεμα εξυπηρετεί αντικειμενικά τους στόχους του συστήματος ανεξάρτητα από σχεδιασμούς; Και σε αυτό το σημείο υπάρχει μία και μόνο απάντηση. Η απαγόρευση των παιδιών να πούνε τα κάλαντα, η απαγόρευση συγκέντρωσης στα σπίτια άνω των εννέα ατόμων εν μέσω εορτών, είναι μόνο δυο πλευρές ενός κοινωνικού πειράματος από το οποίο θα εξαχθούν συμπεράσματα περί των κοινωνικών ανοχών και αντοχών των ανθρώπων και περί της ευκολίας να βαθαίνει η «κατάσταση εξαίρεσης», όπου «κατάσταση εξαίρεσης» σημαίνει τη δυνατότητα του κράτους ανά πάσα στιγμή και δίχως κοινωνικές συναινέσεις να στενεύει τα όρια της αστικής δημοκρατίας, να ανατρέπει το σύνταγμα, να επιβάλλει όλο και πιο αυταρχικές δομές.
Ας συνειδητοποιήσουμε πως στη σημερινή φάση η «κατάσταση εξαίρεσης» διαρκεί ούτε λίγο ούτε πολύ εννέα μήνες. Και τι θα γίνει αν μεταλλαχθεί ο ιός με τέτοιο τρόπο που τα εμβόλια καταστούν άχρηστα ή λιγότερο αναποτελεσματικά από ό,τι σήμερα; Και τι θα γίνει αν προκύψει ένας νέος άγνωστος ιός; Τα όρια του συστήματος πλέον φαίνονται στον ορίζοντα όλο και πιο ανάγλυφα.
