Το φεστιβάλ «Στα μονοπάτια των θεών» φιλοξένησε το σπάνιο ταινιάκι «Ακρόπολις εξπρές» με τη Φλέρυ Νταντωνάκη που γυρίστηκε πριν από μισό αιώνα.
Το 1972 ο σκηνοθέτης Θόδωρος Καλομοιράκης γνώρισε τον Μάνο Χατζιδάκι στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης. Ο Χατζιδάκις προέδρευε στην τότε κριτική επιτροπή, με βραβευμένη ταινία το «Προξενιό της Αννας» του Παντελή Βούλγαρη. Είχε, όμως, δει την πρώτη κινηματογραφική απόπειρα του Καλομοιράκη, που επίσης είχε ξεχωρίσει. Ετσι, καθώς ο Καλομοιράκης ετοίμαζε την επόμενη σουρεαλιστική μικρού μήκους ταινία του με έντονο κωμικό στοιχείο, επιστράτευσε όλο το θάρρος του και ζήτησε από τον Χατζιδάκι να του κάνει τη μουσική επιμέλεια. Εκείνος δέχτηκε αλλά μ’ έναν όρο: να πρωταγωνιστήσει στην ταινία η Φλέρυ Νταντωνάκη, με την οποία μόλις είχαν επιστρέψει από τη Νέα Υόρκη και τον ίδιο καιρό ηχογραφούσαν τον «Μεγάλο ερωτικό». «Αυτό δεν θα ήταν υποχρέωσή μου αλλά χαρά μου» απάντησε στον συνθέτη ο Καλομοιράκης, που ίσαμε τότε δεν είχε ιδέα ποια ήταν η Φλέρυ. Σύντομα θα μπαινόβγαινε στο στούντιο της Columbia και θα παρακολουθούσε ως προνομιούχος την ηχογράφηση του «Μεγάλου ερωτικού» με τον Χατζιδάκι και τους μουσικούς του και φυσικά με τη Φλέρυ και τον Δημήτρη Ψαριανό.
«Αγαπημένοι μου…»
Ο Χατζιδάκις υπέδειξε στον νέο σκηνοθέτη να κάνει χρήση στην ταινία του παλιών ρετρό τραγουδιών της Κάκιας Μένδρη, ενώ του σύστησε και την Ιταλίδα κολορατούρα σοπράνο Αμελίτα Γκάλι-Γκούρτσι σε μια άρια από τις αρχές του 1920, η οποία έγινε τελικά το λάιτ μοτίβ της ταινίας. Διευθυντής φωτογραφίας ήταν ο Σταμάτης Τρύπος, τον οποίο είχε γνωρίσει στον Καλομοιράκη ο Θόδωρος Αγγελόπουλος.
Η Φλέρυ συνήθιζε να προσφωνεί «αγαπημένοι μου» όλα τα μέλη του κινηματογραφικού συνεργείου, με τον Τρύπο όμως είχε κανονική λατρεία. Ηταν ο μόνος δηλαδή που όχι απλώς ανεχόταν τις παραξενιές της αλλά το διασκέδαζε αφάνταστα όταν χανόταν και την έβρισκαν ξαπλωμένη στις γραμμές του τρένου να κάνει διαλογισμό. Ο Καλομοιράκης τη θυμάται που ερχόταν στα γυρίσματα με… παπαρουνόπιτες δικής της παρασκευής, τις οποίες τελικά έτρωγε μόνη της καθώς οι υπόλοιποι δεν συμμερίζονταν το «χαϊλίκι» της. Η ταινία λεγόταν «Ακρόπολις εξπρές», διαρκούσε 25 λεπτά, παραγωγός της ήταν ο Γιώργος Παπαλιός και η Φλέρυ υποδυόταν μια παράξενη μοναχική γυναίκα που όλη την ώρα έκλαιγε, θρηνώντας έναν άδοξο έρωτα, σκίζοντας διάφορες επιστολές, αλλά έχοντας κι ένα σύντομο, μάλλον αστείο ειδύλλιο μ’ ένα λιποτάκτη φαντάρο μεσούσης της χούντας. Συνεπιβάτες της στο βαγόνι που έκανε στην πραγματικότητα το δρομολόγιο Αθήνα – Γιουγκοσλαβία ήταν η Ντενίζ Μπαλτσαβιά, η Ευαγγελία Σαμιωτάκη, ο Γιάννης Στυλιάρης και ο Σταμάτης Φασουλής σ’ ένα μικρό ρόλο-πέρασμα. Για τον ρόλο του λιποτάκτη στρατιώτη ο Καλομοιράκης ήθελε τον νεαρό τότε ηθοποιό Αντώνη Αντύπα, που τον είχε δει στην παράσταση του έργου του Παύλου Μάτεσι «Το φάντασμα του κυρίου Ραμόν Νοβάρο» για το Εθνικό Θέατρο. Ο συγγραφέας Μάτεσις όμως, που επιμελήθηκε τους αγγλικούς υπότιτλους της κόπιας της ταινίας, επέμεινε και επέβαλε ως συμπρωταγωνιστή της Φλέρυς τον Γιάννη Λαμπρόπουλο. Στην ταινία δεν υπήρχαν διάλογοι, παρά μόνο μουσικές και τραγούδια με την επιμέλεια του Χατζιδάκι. Κι όταν έκανε πρεμιέρα στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης της επόμενης χρονιάς, ο Καλομοιράκης δεν ήταν δυνατό να παραστεί στην πρώτη προβολή της εφόσον είχε ήδη φύγει μακριά για τη στρατιωτική του θητεία διάρκειας 27 μηνών. Το ίδιο συνέβη και με το Φεστιβάλ της Γκρενόμπλ στη Γαλλία, όπου το «Ακρόπολις εξπρές» επίσης συμμετείχε χωρίς την παρουσία του φαντάρου σκηνοθέτη του.
Ανέκδοτα πορτρέτα
Οταν κατάφερα να τον συναντήσω, το 2022, αποδείχτηκε εξαιρετικά γενναιόδωρος άνθρωπος. Μου χάρισε ανέκδοτα ασπρόμαυρα πορτρέτα της Φλέρυς Νταντωνάκη – stills από την ταινία του μαζί με τρομερές ιστορίες, που ήδη διαβάσατε στο παρόν άρθρο. Το παράδοξο είναι πως ο ίδιος έχει αποκηρύξει το «Ακρόπολις εξπρές», αφού δεν έφτασε στα άκρα την ιστορία του. Ηθελε, λόγου χάριν, να γύριζε και μια άλλη σκηνή στην οποία κάποιος θα έκανε έρωτα στην Ευαγγελία Σαμιωτάκη πάνω σ’ ένα ροκοκό κρεβάτι. Δεν τόλμησε καν να το συζητήσει τότε με τη γνωστή κωμική ηθοποιό, σύζυγο του Σπύρου Καλογήρου. Θυμάται ακόμη πως στη σκηνή που η Φλέρυ έκλαιγε της είχαν προξενήσει τεχνητά δάκρυα, τονίζοντας το γκροτέσκο στοιχείο της αφήγησης. «Θα το ήθελα να είχε βγει πολύ πιο αναρχικό φιλμ, μα δεν τα κατάφερα και τα κωμικά σκετς έμοιαζαν τελικά ξεκομμένα το ένα απ’ τ’ άλλο. Το είχα συζητήσει μάλιστα με τον Βασίλη Ραφαηλίδη, που κάναμε κολλητή παρέα και υπολόγιζα πολύ τη γνώμη του. Παρόλο που η κόπια υπήρχε στο αρχείο μου, ένιωθα προκατειλημμένος και δεν θέλησα ποτέ να την ξαναδώ. Ασε που για πολλά χρόνια πίστευα πως είχαν παίξει στην ταινία ο Λευτέρης Βογιατζής και ο Δάνης Κατρανίδης» ήταν τα τελευταία λόγια του δημιουργού σε εκείνη την προ δύο ετών συνέντευξη που μου έδωσε. Για την ιστορία να πούμε ακόμη ότι η φιλία του Καλομοιράκη με τη Φλέρυ συνεχίστηκε αφού η μεγάλη ερμηνεύτρια τον επισκέφτηκε στο Μπρούκλιν των ΗΠΑ λίγα χρόνια αργότερα μαζί με τη νεογέννητη κόρη της. Αξέχαστη του έχει μείνει η εικόνα της να τριγυρνάει στις λεωφόρους ξυπόλυτη με τις μακριές ινδικές φούστες της ή να πιάνει κουβέντα με τους υπαλλήλους σε όποιο μαγαζί έμπαινε για να ψωνίσει. Ιδρωνε ο Καλομοιράκης για να τη βγάλει έξω και να συνεχίσουν τις βόλτες τους. Ολα αυτά μέχρι το 1980 περίπου, που ο ένας έχασε εντελώς τα ίχνη του άλλου.
Το «Ακρόπολις εξπρές» προβλήθηκε στη Σίφνο την Παρασκευή 9 Αυγούστου, στο πλαίσιο του φεστιβάλ «Στα μονοπάτια των θεών», που επιμελείται καλλιτεχνικά ο σκηνοθέτης και ηθοποιός Μάνος Καρατζογιάννης. Ισως ήταν η πρώτη δημόσια προβολή της σπάνιας αυτής ταινίας ύστερα από 51 ολόκληρα χρόνια. Μέσα στον προαύλιο χώρο μιας μικρής κυκλαδίτικης εκκλησίας ζήσαμε τη συγκινητική εμπειρία ενός άτυπου εορτασμού της οσίας Φλέρυς Νταντωνάκη, με τη σεπτή μορφή της να προβάλλεται πάνω σ’ ένα ξωκλήσι και τον άνεμο του νησιού να φέρνει τη φωνή της από τον «Καπετάν Μιχάλη» και τον «Κύκλο του CNS». Τριάντα χρόνια συμπληρώθηκαν άλλωστε από την αναχώρηση του Μάνου Χατζιδάκι και μ’ αυτή την αφορμή προβλήθηκε μια ταινία με πρωταγωνίστρια τη μούσα του.
Παραστάσεις για Μέρκιουρι και Νίνου
Την ίδια μέρα, αμέσως μετά το αφιέρωμα στους Χατζιδάκι – Νταντωνάκη, ο κόσμος όλος μεταφέρθηκε σε άλλο σημείο της Σίφνου και συγκεκριμένα στην πλατεία Ραμπαγά στη Χώρα του νησιού. Ηταν η σειρά του… Φρέντι Μέρκιουρι. Αναφέρομαι στη μουσικοθεατρική παράσταση που έστησε ο ταλαντούχος νέος μουσικός και ηθοποιός Φώτης Λάμαρης με δικά του κείμενα και τραγούδια του θρυλικού αρχηγού των Queen.
Θερμό χειροκρότημα
Δεν ήταν εύκολο το εγχείρημα του Λάμαρη, ειδικά όταν η παράστασή του επιλέχθηκε για να παιχτεί σε μια πλατεία κατάμεστη από τουρίστες και ντόπιους. Οταν έμεινε ημίγυμνος με ψηλά τακούνια, περούκα και ζαρτιέρες, όχι μόνο δεν προκάλεσε ομοφοβικά αντανακλαστικά ενός ενδεχομένως «αμύητου» λαϊκού κοινού, αλλά αντιθέτως απέσπασε θερμό χειροκρότημα. Με τη συνοδεία του ηλεκτρικού κιθαρίστα Αλέξανδρου Πουλιάση, ο Λάμαρης πότε καθόταν στο πιάνο και πότε κυκλοφορούσε μέσα στον κόσμο παίζοντας και τραγουδώντας το «I want to break free», το «Living on my own» και το «Show must go on», δίνοντας στην ουσία μια παράσταση «spiritual activism» με την ασκημένη λυρική φωνή του και τα ποιητικά μεν, ευθύβολα δε κείμενά του. Κρατώ τα λόγια μιας φιλότεχνης Ελληνίδας τουρίστριας που αμέσως μετά το τέλος της παράστασης του Λάμαρη σχολίασε: «Δεν φανταζόμουν όταν θα ερχόμουν στη Σίφνο ότι θα έβλεπα ταινία με τη Φλέρυ Νταντωνάκη και παράσταση για τον Φρέντι Μέρκιουρι!».
«Η τουρκομερίτισσα»
Ο κύκλος των βιογραφιών που έστησε ο Καρατζογιάννης στο νησί της Σίφνου έκλεισε με την αφιερωμένη στη Μαρίκα Νίνου παράσταση «Η τουρκομερίτισσα» του Δημήτρη Καρατζιά με τη Λένα Ουζουνίδου στον ρόλο της σπουδαίας ρεμπέτισσας. Μια παράσταση που έκανε πρεμιέρα πριν από ενάμιση χρόνο και απέσπασε εξαιρετικές κριτικές, περιοδεύοντας στη Θεσσαλονίκη και σε πολλές άλλες πόλεις. Εμείς είχαμε την τύχη να την απολαύσουμε στον προαύλιο χώρο του γυμνασίου – λυκείου της Σίφνου. Κατά τη γνώμη μου πρόκειται για την πιο σημαντική θεατροποιημένη μουσική βιογραφία των τελευταίων χρόνων, μετά τη Σωτηρία Μπέλλου της Σοφίας Αδαμίδου με την αείμνηστη Ντίνα Κώνστα που άφησε εποχή. Ο Καρατζιάς με ένα υποδειγματικό κείμενο που περιείχε όλο το ιστορικό background των χρόνων της Νίνου, άγνωστες πληροφορίες για τη ζωή της και φυσικά για τη συνεργασία της και τον παθιασμένο έρωτά της με τον Βασίλη Τσιτσάνη, ζωντάνεψε μπροστά στα μάτια μας μια ολόκληρη εποχή κι έναν ολόκληρο χαμένο κόσμο που τείνει να μοιάζει με προϊστορία. Δεν ήταν λίγες οι στιγμές που έπιασα τον εαυτό μου να βουρκώνει, έχοντας βιώματα από το πειραιώτικο ρεμπέτικο μέσω του πατέρα μου αλλά και μέσω της φιλίας μου με τον Στέλιο Βαμβακάρη. Η Ουζουνίδου, αυτή η σπουδαία ηθοποιός με τα ευθυγραμμισμένα περάσματα από την πρόζα στο τραγούδι και το αντίστροφο, για εβδομήντα λεπτά έγινε πραγματικά η Μαρίκα Νίνου η τουρκομερίτισσα, η ελευθέρων ηθών, όπως τη φώναζαν οι γειτόνισσές της στην Παλιά Κοκκινιά μια φορά κι έναν καιρό, αλλά και η τεράστια λαϊκή τραγουδίστρια με τη «φωνή βυζαντινό μαχαίρι», όπως θα τη χαρακτήριζε ο Μάνος Χατζιδάκις. Η παράσταση θα επιστρέψει στην Αθήνα την 1η Σεπτεμβρίου στο Αλσος Γαλατσίου και θα πρότεινα να μην τη χάσει κανείς.
Νομίζω πως το φεστιβάλ «Στα μονοπάτια των θεών», που διοργανώθηκε για μια εβδομάδα στην καρδιά του Αυγούστου στη Σίφνο για δεύτερη χρονιά φέτος, ήταν ένα από τα ωραιότερα και πλουσιότερα καλλιτεχνικά προγράμματα που έχω παρακολουθήσει. Προβολές, μουσικοθεατρικές παραστάσεις, εργαστήρια κεραμικής και θεατρικά αναλόγια παρουσιάστηκαν διασκορπισμένα σε διαφορετικά μέρη του νησιού, ανοιχτά για όλο τον κόσμο. Το πρόγραμμα των εκδηλώσεων επιμελήθηκε ο έμπειρος Μάνος Καρατζογιάννης. Είχε στο πλευρό του τη δήμαρχο Σίφνου Μαρία Ναδάλη, που αγκάλιασε το εγχείρημα.