Η ΕΠΟΝ αποτελεί ένα ξεχωριστό κεφάλαιο στο αντιστασιακό κίνημα. Ενταγμένη στο πλατύ ρεύμα του ΕΑΜ, διατηρεί ωστόσο σημαντικές ιδιαιτερότητες.
Αποκτά μεγαλύτερο εύρος ακόμη και από το Εθνικοαπελευθερωτικό Μέτωπο, αξιοποιεί το νεανικό ενθουσιασμό και εξαπλώνεται με την ίδια ορμή στις εργατικές και τις αστικές συνοικίες της Αθήνας. Στις επαρχιακές πόλεις και τα χωριά. Κλιμακώνει τη δράση της από το φοιτητικό πάρτι, στην προκήρυξη. Κι απ΄ το χωνί στο όπλο. Αιμοδοτεί τον ΕΛΑΣ με 35.000 ανταρτοεπονίτες.
Καθώς σε λίγες μέρες συμπληρώνονται 75 χρόνια από την ίδρυση της – τη νύχτα της 23ης Φεβρουαρίου 1943 στο σπιτάκι της οδού Πλακεντίας των Αμπελοκήπων – γυρίζουμε το βλέμμα πίσω και ξεφυλλίζουμε τις σελίδες απίστευτων ηρωισμών και κάνουμε τη γνωριμία μορφών που τις περιέβαλε ο μύθος: Νείλος Μαστραντώνης, Αυγέρης, Φολτόπουλος, Κιοκμενίδης, Παναγιώτα Σταθοπούλου, Κούλα Λίλη, Τεριακής και τόσοι άλλοι.
Ένα πράγμα είναι αδιαμφισβήτητο: Η ΕΠΟΝ συγκέντρωσε στις γραμμές της τον ανθό της ελληνικής νεολαίας. Αυτό αποδεικνύεται και από τις σπουδαίες καριέρες και επιδόσεις που πέτυχαν μέσα σε καθεστώς διωγμού. Μόνο από τα 200 παιδιά του πλοίου «Ματαρόα», που φυγαδεύτηκαν στη Γαλλία για να γλιτώσουν από το πογκρόμ της «Βάρκιζας», αναδείχτηκαν κορυφαία ονόματα του πνεύματος. Επιστήμονες, ακαδημαϊκοί δάσκαλοι, φιλόσοφοι, καλλιτέχνες, ηθοποιοί, σκηνοθέτες, συνθέτες, εικαστικοί, λογοτέχνες.
Μένει μια πικρή γεύση. Οι μισαλλόδοξοι νικητές του Εμφυλίου οδήγησαν πολλούς απ΄ αυτούς στις φυλακές, τις εξορίες και στο απόσπασμα, στερώντας από την Ελλάδα ένα προικισμένο δυναμικό που θα έδινε πνοή στη μεταπολεμική ανοικοδόμηση.
Ακόμη κι αν πολλοί από τους νέους της ΕΠΟΝ στα πέτρινα χρόνια που ακολούθησαν επέλεξαν διαφορετικές πολιτικές διαδρομές, έμεινε το καταστάλαγμα του ήθους που άφησε πίσω της αυτή η φοβερή γενιά.
