Άνθρωποι εγκλωβισμένοι, αναγκασμένοι να εργάζονται χωρίς τη θέλησή τους ως εργάτες του σεξ, αγρότες, κτηνοτρόφοι, ακόμη και ως επαίτες, είναι οι σύγχρονοι σκλάβοι.
Η εμπορία ανθρώπων, ένα από τα απεχθέστερα εγκλήματα, ήταν ιδιαιτέρως διαδεδομένη από την αρχαιότητα ακόμη, αλλά δυστυχώς εξακολουθεί να υφίσταται ακόμη και σήμερα. Υπολογίζεται πως αποτελεί την ταχύτερα αναπτυσσόμενη εγκληματική βιομηχανία στον κόσμο, έχοντας κέρδη πάνω από 135 δισεκατομμύρια ευρώ ετησίως.
Δυστυχώς το έγκλημα της εμπορίας ανθρώπων, γνωστό και ως trafficking, ανθεί και στη χώρα μας. Χιλιάδες άνθρωποι στην Ελλάδα, μην μπορώντας να ξεφύγουν από τα δεσμά των απαγωγέων τους, ελπίζουν κάποια ημέρα να το καταφέρουν. Άνθρωποι-φαντάσματα που αρκετά συχνά κινούνται μπροστά στο ανυποψίαστο βλέμμα μας.
Μολονότι το trafficking αποτελεί έγκλημα που ανθεί, δεν είναι δυνατό να εκτιμηθούν πλήρως το εύρος και η δυναμική του. Όπως ανέφερε στο Documento η Λητώ Καραγκούνη, ψυχολόγος της μη κερδοσκοπικής οργάνωσης A21, η οποία στοχεύει στην καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων και δραστηριοποιείται στην Ελλάδα – με έδρα τη Θεσσαλονίκη– και σε ακόμη δεκατρείς χώρες παγκοσμίως: «Είναι γενικά δύσκολο να ποσοτικοποιήσουμε το έγκλημα της εμπορίας ανθρώπων. Δεν μπορούμε να καταμετρήσουμε τα θύματα, αλλά κάνουμε εκτιμήσεις. Σε παγκόσμια κλίμακα υπάρχουν ενδεικτικές έρευνες ή τάσεις. Κάποιες από αυτές μιλούν για 21 εκατομμύρια θύματα παγκοσμίως, άλλες για 27 και άλλες για 40 εκατομμύρια. Η διαφορά έγκειται στο ποιες μορφές εμπορίας ανθρώπων συνυπολογίζονται. Για παράδειγμα στην εκτίμηση για 40 εκατομμύρια θύματα συνυπολογίζονται και οι εξαναγκαστικοί γάμοι, εν αντιθέσει με την αντίστοιχη που κάνει λόγο για 27 εκατομμύρια θύματα».
«Βασικός προορισμός η Ελλάδα»
Αναφορικά με την κατάσταση που επικρατεί στην Ελλάδα, η κ. Καραγκούνη σχολίασε ότι «δεν υπάρχουν συγκεκριμένα νούμερα και υπολογισμοί σχετικά με τα θύματα του trafficking, παρ’ όλα αυτά υπολογίζονται σε χιλιάδες αν λάβουμε υπόψη τις προσφυγικές και μεταναστευτικές ροές». Σχετικά με το γιατί η συγκεκριμένη μορφή εγκλήματος απαντάται αρκετά έντονα και στη χώρα μας, η ψυχολόγος της Α21 τόνισε ότι «η ζήτηση για φτηνή εργασία και σεξ στην Ελλάδα την καθιστά βασικό προορισμό για θύματα trafficking. Η Ελλάδα άλλωστε είναι γνωστή ως “το κέντρο της εμπορίας ανθρώπων στην Ευρώπη”, καθώς είναι χώρα διέλευσης και προορισμού για τα θύματα. Δηλαδή τα κυκλώματα περνούν τα σύνορα στη χώρα μας για να διοχετεύσουν τα θύματα στις άλλες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όμως επειδή στη χώρα μας υπάρχει τεράστια ζήτηση για φτηνά εργατικά χέρια και πληρωμένο σεξ έρχονται με σκοπό επίσης την εκμετάλλευση και εμπορευματοποίηση των θυμάτων και στην Ελλάδα. Εξαιτίας της γεωμορφολογίας και της γεωγραφικής της θέσης αποτελεί κύρια είσοδο για την Ευρωπαϊκή Ενωση και συγκεντρώνει το 90% των περιπτώσεων παράνομης μετανάστευσης στην Ευρώπη. Αυτοί οι παράνομοι πρόσφυγες είναι από τις πλέον ευάλωτες ομάδες στην εμπορία ανθρώπων».
«Ελάχιστοι διακινητές καταδικάζονται»
Πρόκειται για μια «από τις πιο βάναυσες καταστάσεις στις οποίες μπορεί να υποβληθεί ένα άτομο, γιατί βάλλεται τόσο ψυχικά όσο και σωματικά. Υπάρχει τεράστια καταπόνηση, με αποτέλεσμα να βλέπουμε έντονο μετατραυματικό στρες στα άτομα αυτά. Χάνουν την εμπιστοσύνη και την ελπίδα τους και έχουν ανάγκη από ενθάρρυνση και βοήθεια πρακτική και ψυχοκοινωνική προκειμένου να σταθούν ξανά στα πόδια τους. Δεν είναι κάτι που περνάει από τη μια ημέρα στην άλλη ή από τον ένα χρόνο στον άλλο. Είναι μακροχρόνια διαδικασία. Ένας αγώνας. Το συγκεκριμένο φαινόμενο συνέβαινε από πάντα. Αλλάζει μορφή με το πέρασμα των χρόνων και των αιώνων. Αυτό που κάνει το συγκεκριμένο έγκλημα τόσο ευρύ είναι ότι υπάρχει πολύ υψηλό κέρδος, μιλάμε δηλαδή για δισεκατομμύρια. Παράλληλα έχει πολύ χαμηλό ρίσκο. Ελάχιστοι διακινητές καταδικάζονται, γιατί είναι πολύ λίγοι αυτοί που συλλαμβάνονται». Αυτό συμβαίνει επειδή οι διακινητές «χρησιμοποιούν παράνομες οδούς. Μιλάμε για οργανωμένο και διακρατικό έγκλημα. Είναι περίπλοκο και πολυπαραγοντικό φαινόμενο, το οποίο αγγίζει πολλά κράτη σε πολλά επίπεδα, όπως οικονομικό, κοινωνικό και πολιτικό».
«Καταγγελίες και από πελάτες οίκων ανοχής»
Σύμφωνα με στοιχεία από την τηλεφωνική γραμμή 1109, «το 2018 δεχτήκαμε περίπου 1.100 κλήσεις προς τη γραμμή. Οι 189 από αυτές αφορούσαν ανώνυμες ή επώνυμες τηλεφωνικές και ηλεκτρονικές καταγγελίες σχετικά με πιθανά θύματα εμπορίας ανθρώπων. Οι υπόλοιπες ήταν κλήσεις που αφορούσαν μεταξύ άλλων παραπομπή θυμάτων σε κοινωνικές υπηρεσίες, κλήσεις από συνεργαζόμενους φορείς, καθώς και αιτήματα εκπαίδευσης προσωπικού πάνω στο ζήτημα της αναγνώρισης θυμάτων εμπορίας ανθρώπων, αφού μέσω της γραμμής παρέχονται και σχετικές πληροφορίες. Πέρα από καταγγελίες από επαγγελματίες που εργάζονται σε δομές κάθε είδους που εντοπίζουν το φαινόμενο αυτό, αρκετά συχνά τηλεφωνούν και πελάτες οίκων ανοχής όταν συνειδητοποιούν ότι – ακόμη και σε νόμιμο οίκο ανοχής– η κοπέλα δεν βρίσκεται εκεί με τη θέλησή της ή απλοί πολίτες που υποπτεύονται ότι κάτι δεν πάει καλά στη γειτονιά τους».
Μπορεί από τα επίμαχα περιστατικά να μην επιβεβαιώθηκαν όλα, «εντούτοις είχαμε 39 διασώσεις θυμάτων που μπόρεσαν να λάβουν φροντίδα. Κατά βάση αυτές οι διασώσεις αφορούσαν περιστατικά σεξουαλικής εκμετάλλευσης και λιγότερο εργασιακής». Σχετικά με το πώς η Α21 ανταποκρίνεται στις επίμαχες καταγγελίες, η κ. Καραγκούνη υπογράμμισε ότι «αν υπάρχουν αρκετά στοιχεία που μπορούν να φανούν χρήσιμα στις αρχές, τότε οι πληροφορίες από μία ή πολλές κλήσεις για το ίδιο περιστατικό προωθούνται στις αρχές και τα ειδικά τμήματα καταπολέμησης εγκλημάτων εμπορίας ανθρώπων των αρχών ενεργούν αναλόγως».
Η Α21 διαθέτει ακόμη «ξενώνα κρίσης όπου φιλοξενούνται τα άτομα για λίγες ημέρες ή εβδομάδες, αμέσως μόλις διασωθούν, μέχρι να μπορέσουν να ηρεμήσουν και μετά περνούν στο στάδιο της αυτόνομης διαβίωσης. Προσφέρουμε ακόμη και νομικές υπηρεσίες, μπορούμε να εκπροσωπήσουμε το άτομο στο δικαστήριο».
«Συμβαίνει παντού γύρω μας»
Στην Ελλάδα η εκπόρνευση αλλοδαπών κυρίως γυναικών συναντάται πολύ συχνά τα τελευταία τρία χρόνια και λόγω του προσφυγικού: «Πρόκειται για γυναίκες από χώρες της Αφρικής όπως το Κονγκό, το Καμερούν και η Νιγηρία, οι οποίες φτάνουν στα ελληνικά νησιά μέσω Τουρκίας όπου συντελείται το trafficking σε συνδυασμό με διάφορα βασανιστήρια. Οι διακινητές αλιεύουν αυτές τις γυναίκες από τις χώρες τους υποσχόμενοι ένα καλύτερο μέλλον, μια καλύτερη δουλειά στη χώρα μας. Αφού περάσουν στα ελληνικά νησιά υπάρχει μεγάλος κίνδυνος να ξαναπέσουν θύματα γιατί αυτά τα κυκλώματα είναι πολύ καλά οργανωμένα και συντονισμένα μεταξύ τους».
Λόγω του γεγονότος ότι «ένα θύμα δύσκολα μπορεί να ξεφύγει μόνο του από αυτή την κατάσταση λόγω του φόβου, των απειλών, του ελέγχου που του ασκείται, είναι καλό να ενθαρρύνουμε τον κόσμο να λάμβανε υπόψη την εμπορία ανθρώπων. Να αναγνωρίζει και να αντιλαμβάνεται τι συμβαίνει γύρω του. Γιατί συμβαίνει στη χώρα μας. Συμβαίνει στις πόλεις μας, στην ελληνική επαρχία».
«Μόλις το 1% των θυμάτων διασώζεται»
Όσον αφορά τις ενδείξεις ότι ίσως έχουμε να κάνουμε με θύματα σύγχρονης σκλαβιάς, αφορούν άτομα που «μεταφέρονται από και προς την εργασία τους ή διαμένουν στον χώρο εργασίας τους, παρακρατείται ο μισθός τους για “ασφάλεια”, ήρθαν πρόσφατα στη χώρα και δεν μιλάνε τη γλώσσα ή γνωρίζουν μόνο λέξεις σχετικές με σεξ ή εργασία. Μπορεί ακόμη να φέρουν ενδείξεις κακοποίησης, να φοβούνται να μιλήσουν σε αγνώστους και στις αρχές, να φέρουν σημάδια σωματικής βίας ή να έχουν υπερβολικά υποτακτική συμπεριφορά».
Αν και υπολογίζεται πως μόλις το 1% των θυμάτων κατορθώνει να διασωθεί, υπάρχουν περιπτώσεις που το θύμα μπορεί να δραπετεύσει από τη φυλακή που έχουν στήσει οι απαγωγείς του: «Η πιο ενδεικτική ιστορία που θυμάμαι αφορούσε πρόσφατο περιστατικό δύο γυναικών από τη Βουλγαρία (σ.σ.: δεν πρόκειται για την πραγματική καταγωγή των γυναικών), οι οποίες ήταν θύματα sex trafficking στην Αθήνα. Μία από τις δύο κατάφερε να διαφύγει το πρώτο διάστημα που έφτασαν στην Ελλάδα και τυχαία συνάντησε στον δρόμο μια γυναίκα ίδιας καταγωγής, η οποία γνώριζε για τη γραμμή 1109. Ετσι κάλεσε εκείνη τη στιγμή και μπόρεσε να δώσει όλες τις πληροφορίες σχετικά με το θύμα. Η αστυνομία ανταποκρίθηκε άμεσα, με αποτέλεσμα να διασωθεί και η δεύτερη κοπέλα και να συλληφθούν οι δράστες».
Στο ερώτημα «τι μπορεί να γίνει προκειμένου να αντιμετωπιστεί το φαινόμενο της σύγχρονης δουλείας;» η κ. Καραγκούνη απάντησε ότι «πρέπει να ευαισθητοποιηθεί και να ενημερωθεί το κοινό και να γίνει πιο συντονισμένη προσπάθεια στο κομμάτι της δίωξης και της διάσωσης, το οποίο αποτελεί αρμοδιότητα των αρχών. Βέβαια, θεωρούμε ότι καθένας έχει ευθύνη και θα πρέπει να τον αφορά η εμπορία ανθρώπων, γιατί δεν μπορούμε να δεχόμαστε να συμβαίνει κάτι τέτοιο στους συνανθρώπους μας εν έτει 2019».
Σεξουαλική και εργασιακή εκμετάλλευση
Σχετικά με τις μορφές που λαμβάνει συνηθέστερα το έγκλημα της εμπορίας ανθρώπων στην Ελλάδα η ψυχολόγος της οργάνωσης A21 Λ. Καραγκούνη επισήμανε ότι «κυρίως συναντάμε δύο βασικές μορφές εμπορίας ανθρώπων στην Ελλάδα. Η πρώτη είναι ο εξαναγκασμός στην πορνεία ή αλλιώς sex trafficking. Αυτή η μορφή συναντάται σε γυναίκες, κυρίως αλλοδαπές, σε ποσοστό 90%. Υπάρχει όμως και η μορφή της εργασιακής εκμετάλλευσης. Εκεί βρίσκουμε κυρίως άντρες, αλλά υπάρχουν και γυναίκες, ακόμη και παιδιά». Αυτοί οι εργάτες, οι οποίοι θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν και σύγχρονοι σκλάβοι, εργάζονται «σε γεωργικές εκτάσεις και κτηνοτροφικές μονάδες κυρίως στην Πελοπόννησο. Είναι άλλωστε σχετικά πρόσφατη η περίπτωση της Μανωλάδας.
Έπειτα έχουμε –σε μικρότερο βαθμό βέβαια– την εξαναγκαστική οικιακή εργασία ή ακόμη και κυκλώματα που αναγκάζουν τα θύματα να γίνουν ζητιάνοι. Υπάρχουν ακόμη περιπτώσεις όπου τα θύματα εργάζονται το καλοκαίρι σε τουριστικές επιχειρήσεις σε νησιά, σε καφετέριες, εστιατόρια, μπαρ, στριπ κλαμπ».
«Τα θύματα συνήθως διατηρούν έναν χώρο στον οποίο διαμένουν χωρίς να έχουν ελευθερία κίνησης, χωρίς να πληρώνονται και ζώντας υπό καθεστώς απειλών. Απειλές που αφορούν την αποπληρωμή ενός χρέους προς τους διακινητές προκειμένου να ελευθερωθούν». Πιο αναλυτικά, οι μέθοδοι που χρησιμοποιήθηκαν στις περιπτώσεις που φρόντισε η Α21 αφορούσαν: ψευδή υπόσχεση εργασίας (42,5%), πώληση από την οικογένεια (10,7%), εξαπάτηση από ερωτικό σύντροφο (9,6%), απαγωγή (4,4%), εξαπάτηση από φίλους (4,3%), ψευδή υπόσχεση μετανάστευσης (2,4%), άλλη περίπτωση (4,6%).