Η Σύρια δημοσιογράφος Ουάντ αλ-Κατεάμπ μιλάει για τον πόλεμο στη Συρία και την υποψήφια για Όσκαρ ταινία της «For Sama».
Ο πόλεµος στη Συρία άλλαξε εν πολλοίς τις παγκόσµιες ισορροπίες. Πόλεις όπως το Χαλέπι, το Ιντλίµπ, η Χoµς έγιναν συνώνυµες της ολοκληρωτικής καταστροφής και τα εκατοµµύρια εκτοπισµένων τροφοδότησαν µια από τις µεγαλύτερες προσφυγικές κρίσεις των τελευταίων δεκαετιών. Μες στα ερείπια του πολέµου όµως ζούσαν άνθρωποι που πάλευαν κόντρα σε όλα για να επιβιώσουν, να ερωτευτούν, να αφηγηθούν την ιστορία τους και τελικά να ζήσουν. Η ιδιαιτερότητα της ταινίας «For Sama» έγκειται στην καταγραφή του υλικού της.
Ζωή και δηµιουργία στην καθηµαγµένη Συρία
Η Ουάντ αλ-Κατεάµπ (Waad Al-Kateab), µια νεαρή γυναίκα που συµµετείχε στην επανάσταση κατά του καθεστώτος Ασαντ, άρχισε να καταγράφει εικόνες από την αρχή των γεγονότων. Οταν οι συγκρούσεις πήραν τη µορφή εµφύλιου πολέµου η Ουάντ κατέγραψε τη συγκλονιστική δηµιουργία ενός σχεδόν αυτοσχέδιου νοσοκοµείου – η φρίκη του πολέµου συνυπάρχει µε την οµορφιά του έρωτα που καταφέρνει να ανθίσει πραγµατικά και όχι µυθοπλαστικά ακόµη και στις δυσκολότερες συνθήκες. Εν µέσω πολέµου η Ουάντ ερωτεύεται, παντρεύεται και γίνεται µητέρα της Σάµα. Οµως δεν αφήνει την κάµερα από τα χέρια της ούτε στιγµή.
Η άφιξή της στη Βρετανία άνοιξε τον δρόµο για τη δηµιουργία µιας ταινίας βασισµένης αποκλειστικά στο αµοντάριστο υλικό που περιείχαν οι δώδεκα σκληροί δίσκοι που έφερε µαζί της από το Χαλέπι, µιας ταινίας που τελικά δεν είναι τίποτε λιγότερο από µια σκληρή επιστολή αγάπης µιας µητέρας προς την κόρη της· µιας γυναίκας σε µια άλλη γυναίκα.
Η Ουάντ αλ-Κατεάµπ µε αφορµή την κυκλοφορία της ταινίας «Για τη µικρή Σάµα» στην Ελλάδα µέσω διαδικτύου στις 23, 24 και 25 Απριλίου µίλησε στο Documento για την απόφασή της να καταγράψει κάθε στιγµή της εµπόλεµης ζωής της στο Χαλέπι, τη νέα της καριέρα ως δηµοσιογράφου του βρετανικού Channel 4, την επίσκεψή της στη Μόρια τον περασµένο Σεπτέµβριο και φυσικά για τη µικρή Σάµα.
«Περίµενα να σκοτωθώ από στιγµή σε στιγµή –τόσο εγώ όσο και όλοι γύρω µου–, αλλά δεν είχα καµία σκέψη ότι αυτό θα γινόταν ταινία. Ηξερα ότι θα ήταν µια σηµαντική µαρτυρία για κάποιο αρχείο, αλλά τίποτε περισσότερο από αυτό. Οταν έγινε ο εκτοπισµός και έπρεπε να φύγουµε ρισκάρισα παίρνοντας µαζί µου τους δώδεκα σκληρούς δίσκους µε το υλικό, αφού ξέραµε ότι υπάρχει σηµείο ελέγχου του καθεστώτος στον δρόµο. Οµως ήξερα ότι αυτό το υλικό αξίζει όσο και η ζωή µου, ίσως και περισσότερο. Αν έπρεπε να διαλέξω ανάµεσα στο αν θα έβγαινα εγώ από το Χαλέπι ή το υλικό µου, θα διάλεγα το υλικό» εξηγεί απαντώντας στο αν είχε κατανοήσει τη σηµασία του υλικού που κατέγραφε.
Στην ταινία υπάρχει µια σοκαριστική σκηνή στην οποία το κτίριο όπου µένει η οικογένεια της Ουάντ βοµβαρδίζεται. Εκείνη τρέχει προς το καταφύγιο κρατώντας µε το ένα χέρι τη νεογέννητη Σάµα και µε το άλλο καταγράφει σε βίντεο τους τοίχους του κτιρίου να καταρρέουν. Πώς γίνεται µια νέα µητέρα να έχει αυτού του βαθµού την ψυχραιµία σε µια τέτοια ακραία συνθήκη; «Θα µπορούσα να τα κλείσω όλα, όµως έτσι δεν θα άλλαζα τίποτε. ∆εν θα προστάτευα ούτε την κόρη µου ούτε τον εαυτό µου. Ο µόνος τρόπος για µένα ήταν να συνεχίσω να καταγράφω αυτές τις εικόνες. Ηµασταν πολύ σίγουροι ότι δεν θα επιβιώναµε. Οµως πιστεύαµε ότι το υλικό θα µπορούσε να διασωθεί και έτσι οι άνθρωποι έξω από τη Συρία θα καταλάβαιναν ότι δεν είµαστε τροµοκράτες αλλά καθηµερινοί άνθρωποι, άµαχοι, που το µόνο τους λάθος ήταν να θέλουν µια καλύτερη ζωή».
Η απάνθρωπη συνθήκη της Μόριας
Οταν η Ουάντ και η οικογένειά της έφυγαν από το Χαλέπι πήγαν στο Ιντλίµπ. Από εκεί πέρασαν στην Τουρκία όπου έζησαν έναν χρόνο και στη συνέχεια στη Βρετανία όπου ζουν έως σήµερα. Εκεί ήταν που το υλικό της Ουάντ έγινε ταινία, ενώ η ίδια, έχοντας ήδη κάνει το ρεπορτάζ της ζωής της χωρίς καν να το επιδιώξει, πλέον εργάζεται ως δηµοσιογράφος στο βρετανικό Channel 4.
«Οταν ήµουν 15, στην ηλικία που όλοι σκεφτόµαστε τι θα κάνουµε όταν µεγαλώσουµε, έλεγα ότι ήθελα να γίνω δηµοσιογράφος. Ο πατέρας µου ήταν απόλυτος και καθώς ήξερε την κατάσταση στη Συρία µου έλεγε: “Οχι, δεν µπορείς να το κάνεις αυτό”. Μου έλεγαν οι γονείς µου ότι αν γινόµουν δηµοσιογράφος, θα έµπαινα φυλακή την επόµενη µέρα. Γι’ αυτό σπούδασα οικονοµικά και ξέχασα εντελώς το όνειρο της δηµοσιογραφίας. Και ξαφνικά είδα να γίνονται γύρω µου τα πάντα και µπορούσα να τα καταγράψω. Μόνο τώρα έχω αρχίσει να σκέφτοµαι ότι ίσως η καριέρα µου να είναι στη δηµοσιογραφία. Εως τώρα ένιωθα απλώς ότι ήµουν υποχρεωµένη να καταγράψω την κατάσταση και τίποτε περισσότερο από αυτό» σχολιάζει στο Documento.
Ως δηµοσιογράφος η Ουάντ αλ-Κατεάµπ επισκέφτηκε τη Μυτιλήνη τον Σεπτέµβριο του 2020 για να καλύψει τις καταστροφικές πυρκαγιές στη Μόρια. Η εµπειρία ήταν για την ίδια σοκαριστική. «Για να είµαι ειλικρινής, για µένα η Μόρια ήταν εντελώς διαφορετικό επίπεδο βασανιστηρίου. Ακόµη και ως δηµοσιογράφος που πήγα εκεί άλλαξε τελείως την προσέγγιση που είχα για τα πράγµατα. Ηταν ένα από τα χειρότερα πράγµατα που έχω δει στη ζωή µου. Με σόκαρε η αντίδραση της ΕΕ, των ελληνικών αρχών. Με σόκαρε ότι αυτή η κατάσταση υπάρχει στην Ευρώπη. Ή ο τρόπος που φέρονταν σε αυτούς τους ανθρώπους… σαν να ήταν απόβλητοι. ∆εν πιστεύω ότι το πρόβληµα παραµένει χωρίς λύση» υπογραµµίζει και συνεχίζει: «Γύρισα (σ.σ.: στην Αγγλία) και έγραψα το ρεπορτάζ για τη Μόρια και πραγµατικά για δύο εβδοµάδες ήµουν στο κρεβάτι από το σοκ. ∆εν µπορώ ούτε καν να εκφράσω πώς νιώθω γι’ αυτό».
«Λες ιστορίες από το Χαλέπι στη Σάµα;» ρωτάµε τη Ουάντ για την εξάχρονη πλέον κόρη της. «∆εν θυµάται πολλά, αλλά βλέπω τα µάτια της όταν λέµε οτιδήποτε έχει σχέση µε το Χαλέπι. Βλέπω τα µάτια της πώς αλλάζουν. Ισως να µη θυµάται κάτι συγκεκριµένο, αλλά νοµίζω πως κάτι έρχεται στο µυαλό της. Μερικές φορές της λέω ιστορίες από τις καλές µέρες στο Χαλέπι ή της λέω παραµύθια τα οποία αλλάζω λίγο ώστε να διαδραµατίζονται στο Χαλέπι» λέει µε τη φωνή της να µαλακώνει µετά την ένταση που είχε όσο µας περιέγραφε τον εφιάλτη της Μόριας.
«Στον χαρακτήρα της πάντως φαίνονται όσα έχει περάσει. Είναι πολύ ανεξάρτητη. Τώρα βλέπω πάρα πολύ έντονα την επίδραση που είχε πάνω της εκείνη η κατάσταση» καταλήγει.
Το φιλµ «Για τη Σάµα» αποτελεί µια συγκλονιστική µαρτυρία σε πρώτο πρόσωπο για την ωµή πραγµατικότητα του πολέµου, χωρίς ηρωοποιήσεις και περιττούς συναισθηµατισµούς. Είναι µια γυµνή αποτύπωση της φρίκης αλλά και των όµορφων στιγµών που οι άνθρωποι είµαστε σχεδόν… προγραµµατισµένοι να δηµιουργούµε κάτω από οποιεσδήποτε συνθήκες. Μια αυθεντική γυναικεία αντιπολεµική κραυγή καταγραµµένη από την ίδια την πρωταγωνίστρια των γεγονότων.
Ισως όµως η λακωνική φράση των «Times» για το «For Sama» να είναι η πιο εύστοχη: «Απλώς δεν έχει υπάρξει ξανά ταινία σαν κι αυτή». Το «For Sama» ήταν υποψήφιο για Οσκαρ καλύτερου ντοκιµαντέρ το 2020. Την ίδια χρονιά κέρδισε το βραβείο BAFTA αλλά και το βραβείο Emmy στην ίδια κατηγορία, ενώ σηµείωσε άλλες 69 νίκες σε κινηµατογραφικά φεστιβάλ σε όλο τον κόσµο.
Info: Η Waad al-Kateab έχει δημιουργήσει επίσης μια ηλεκτρονική καμπάνια με τον τίτλο Action for Sama, μέσω της οποίας συγκεντρώνονται χρήματα για να στηριχθούν οι οικογένειες που ζουν ακόμη στις εμπόλεμες περιοχές της Συρίας.
Η ταινία «Για τη μικρή Σάμα» θα προβληθεί μέσω viva, στις 23, 24 και 25 Απριλίου στις 20:00 το βράδυ.
