Η συρρίκνωση των δημόσιων χώρων, από τον λόφο του Φιλοπάππου μέχρι τον «Μεγάλο περίπατο» και τα Εξάρχεια, και ο βανδαλισμός της… Πολιτείας του Πλάτωνα η κληρονομιά που αφήνει ο χειρότερος δήμαρχος.
Πέρσι το φθινόπωρο συμμετείχα σε έναν ιστορικό περίπατο με τον Μενέλαο Χαραλαμπίδη στην περιοχή των Εξαρχείων. Μετά την περιήγηση καθίσαμε στο πάρκο Ναυαρίνου για συζήτηση και σχολιάστηκε ότι από τη μέρα που έκλεισε με λαμαρίνες η πλατεία Εξαρχείων και ξεκίνησε η ανάπλαση στον λόφο του Στρέφη δεν είχε απομείνει κανένας άλλος ελεύθερος δημόσιος χώρος στη γειτονιά. Κατά τη διάρκεια της πανδημίας οι πολίτες επανεκτίμησαν τα πάρκα και τους λόφους της Αθήνας που αποτέλεσαν πολύτιμη διέξοδο για άθληση, περπάτημα, κοινωνικοποίηση και επαφή με τη φύση. Οι δημόσιοι χώροι βρήκαν ξανά τη ζωντάνια τους με χρήσεις που είχαν τεθεί στο περιθώριο. Η θητεία του Κώστα Μπακογιάννη, ωστόσο, συνοδεύτηκε από μια ολομέτωπη προσπάθεια συρρίκνωσής τους υπό τον μανδύα της ανάπλασης, παρακάμπτοντας εντελώς τον δημόσιο διάλογο και τη διαδικασία υποβολής εναλλακτικών προτάσεων.
Τα σχέδια ανάπλασης του κέντρου της Αθήνας παρουσιάστηκαν επικοινωνιακά ως κινήσεις εξυγίανσης –με δωρεές για μελέτες που δεν καλύπτουν σε καμία περίπτωση το κόστος υλοποίησης του κάθε έργου και επιβαρύνουν το δημόσιο, αλλά την ίδια ώρα ο χορηγός απολαμβάνει δόξες και τιμές και ενίοτε καθορίζει και την πορεία του έργου–, ωστόσο απ’ ό,τι έδειξαν οι κάλπες και γι’ αυτό τιμωρήθηκε ο Κώστας Μπακογιάννης από τους πολίτες της Αθήνας. Ο νέος δήμαρχος Χάρης Δούκας, που θα αναλάβει καθήκοντα από τον Ιανουάριο, θα έρθει αντιμέτωπος με πολλές εκκρεμότητες. Σε συνδυασμό με την αύξηση των ενοικίων, την εκτίναξη στις τιμές του real estate στις περιοχές του κέντρου και το συνολικό σχέδιο «εξευγενισμού» της πόλης, η καθημερινή ποιότητα ζωής και η ελεύθερη πρόσβαση στους δημόσιους χώρους παραμένουν μεγάλο διακύβευμα για την επόμενη δημοτική αρχή. Η μελέτη του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος, πάντως, τοποθετεί την Αθήνα στην προτελευταία θέση μεταξύ των πρωτευουσών της Ευρώπης όσον αφορά τους χώρους πρασίνου (μόλις 17% πράσινο), ενώ μόνο το 11% της επικράτειάς της καλύπτεται από δέντρα.
Η πιο εμβληματική αποτυχία του Κώστα Μπακογιάννη στην Αθήνα, το έργο που του στοίχισε τόσο σε δημοφιλία όσο και σε ψήφους, είναι ο «Μεγάλος περίπατος» στην Πανεπιστημίου. Ενα έργο που ξεκίνησε με πανηγυρισμούς και μεγαλοστομίες, αλλά στην πορεία σχεδιάστηκε πολλές φορές και επί της ουσίας δεν ολοκληρώθηκε ποτέ, αλλά το μεγάλο του «κατόρθωμα» ήταν ότι δυσκόλεψε την καθημερινότητα των πολιτών που κινούνται και εργάζονται στο κέντρο της πρωτεύουσας. Η εικόνα που κυριαρχούσε για μεγάλα διαστήματα με στοίβες από μάρμαρα, πέτρες και χώματα, αλλά και μαραμένους φοίνικες, έκανε ακόμη πιο έντονη την αίσθηση της εγκατάλειψης, της παρακμής και της κατασπατάλησης δημόσιου χρήματος. Μεγάλο μέρος του πεζοδρομίου «στένεψε» για χάρη των έργων που τελικά εξελίχθηκαν σε μαραθώνιο, ενώ η τελευταία πράξη της αποτυχίας ήταν η απομάκρυνση των 22 φοινίκων για τους οποίους ο ίδιος ο Κώστας Μπακογιάννης παραδέχτηκε ότι θα έπρεπε να έχουν τοποθετηθεί σε άλλο σημείο της πόλης. Οι πολίτες έχουν χρυσοπληρώσει το «όραμα» του δημάρχου. Οι 50.000 ευρώ (τόσα είχε ισχυριστεί ο δήμαρχος ότι θα χρειαστούν για τον «Μεγάλο περίπατο») έγιναν τελικά 3.000.000 ευρώ, ενώ μόνο η κάθε ζαρντινιέρα στοίχισε 4.605 ευρώ.
Τσιμέντο και επεκτάσεις σε αρχαιολογικούς χώρους
Μια περίπτωση ανάπλασης που έχει προκαλέσει έντονες αντιδράσεις και έχει προκύψει από χαρακτηριστική έλλειψη διαβούλευσης με τους αρμόδιους φορείς και με τους κατοίκους είναι αυτή που επιχειρείται εδώ και αρκετά χρόνια στο αρχαιολογικό άλσος της Ακαδημίας Πλάτωνος με τη συμβολή του υπουργείου Πολιτισμού. Η πολεοδομική μελέτη του ∆ήμου Αθηναίων του 2013 προέβλεπε: εφαρμογή του σχεδίου πόλης στην περιοχή, κυκλοφοριακές μελέτες, κατασκευή δικτύου ομβρίων, διάνοιξη τυφλών δρόμων, κατασκευή γηπέδων και μεγάλης παιδικής χαράς, διαμόρφωση των ανολοκλήρωτων γειτονικών λαχανόκηπων. Ωστόσο δεν υλοποιήθηκε ποτέ. Αντιθέτως προκρίθηκε μια ανάπλαση από τον ∆ήμο Αθηναίων η οποία δεν προωθεί την πράσινη ανάπτυξη, αλλά προκαλεί την οικοπεδοποίηση του αρχαιολογικού άλσους. Με πρόφαση το Μουσείο της Πόλης των Αθηνών οι κάτοικοι καταγγέλλουν ότι σχεδιάζεται καταπάτηση του αρχαιολογικού χώρου, ενός μνημείου παγκόσμιας κληρονομιάς. Ο Κώστας Μπακογιάννης ανακοίνωσε προσφάτως ότι ξεκινούν εκσκαφές για να αποκαλύψει… την Πολιτεία του Πλάτωνα (!) ενώ έχει ασχοληθεί ουσιαστικά με την περιοχή μόνο για την προεκλογική του καμπάνια.
Το καλοκαίρι επιχειρήθηκε να ξεκινήσουν εν κρυπτώ έργα χωρίς να έχουν υλοποιηθεί οι απαραίτητες προϋποθέσεις που το ίδιο το υπουργείο Πολιτισμού είχε θέσει πριν από δύο χρόνια, δηλαδή κατάργηση της οδού ∆ράκοντος, κυκλοφοριακή μελέτη και απομάκρυνση της περίφραξης της Ιεράς Οικίας που αποκόπηκε από τον ελεύθερο χώρο του άλσους το 2014. Οι συγκεκριμένες παρεμβάσεις διέλυσαν και την παιδική χαρά, με αποτέλεσμα τα παιδιά να παίζουν για μεγάλο διάστημα ανάμεσα στα σίδερα και τα μπάζα, μέχρι να διοργανωθεί μια γρήγορη φιέστα από τον δήμαρχο για τη δήθεν ολοκλήρωση του έργου κατά τη διάρκεια της προεκλογικής περιόδου. Κάτοικοι, συλλογικότητες και δημοτικές παρατάξεις έχουν καταθέσει ολοκληρωμένες προτάσεις για το αρχαιολογικό άλσος, όπως είναι η άμεση κατάργηση της χωροθέτησης του μουσείου μες στο πάρκο και η ακύρωση του σχετικού αρχιτεκτονικού διαγωνισμού με δημιουργία του νέου αρχαιολογικού μουσείου Αθηνών στο γειτονικό απαλλοτριωμένο οικόπεδο της Reds και στα όμορα οικόπέδα ιδιοκτησίας του ΥΠΠΟ. Ζητούν επίσης πλήρη μέριμνα για τη διατήρηση και φροντίδα του άλσους, ενίσχυση του πράσινου, της προσβασιμότητας και των υποδομών, ενώ υπάρχει και προσφυγή από 22 κατοίκους στο ΣτΕ για την οποία αναμένεται η σχετική απόφαση.
Αντίστοιχη έλλειψη σχεδιασμού και διαβούλευσης έχει σημειωθεί και στην περίπτωση του λόφου του Φιλοππάπου. Με προγραμματική σύμβαση ανάμεσα στο υπουργείο Πολιτισμού, την Περιφέρεια Αττικής, τον ∆ήμο Αθηναίων και μια εταιρεία με την επωνυμία Εθνικός Κήπος – Μητροπολιτικό Πράσινο ΑΕ –η οποία ιδρύθηκε με τροπολογία-εξπρές τον Μάρτιο του 2020– ενεργοποιήθηκαν σχέδια ετών για τον λόφο, με πιο σημαντικό πρόβλημα τον διαχωρισμό και τη σαλαμοποίηση του έργου του ∆ημήτρη Πικιώνη με επιλεκτική συντήρηση. Η προγραμματική σύμβαση περιέγραφε την εκτέλεση έξι υποέργων για πολυδιασπασμένες παρεμβάσεις στον λόφο Φιλοπάππου, χωρίς όμως την ύπαρξη της απαιτούμενης μελέτης περιβαλλοντικών επιπτώσεων. Οι υπόλοιπες δημοτικές παρατάξεις πληροφορηθήκαν τον εν λόγω σχεδιασμό από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, χωρίς να έχει προηγηθεί οποιαδήποτε συζήτηση του θέματος στο δημοτικό συμβούλιο. Με ανοικτή επιστολή τους 68 εργαζόμενοι στην Εφορεία Αρχαιοτήτων Αθηνών είχαν επισημάνει πως «δεν είναι δυνατόν να παρακολουθούμε σιωπηλοί την εκχώρηση των δημοσίων αγαθών και των μνημείων σε ανώνυμες εταιρείες με μόνο κανόνα τον νόμο της ιδιωτικής οικονομίας».
Τον Νοέμβριο του 2021 έγιναν επίσης αναφορές σε παρεμβάσεις όπως αναθέσεις έργων σε ιδιωτικές εταιρείες, τοποθέτηση security, εγκατάσταση μεγάλης κλίμακας και έντασης δικτύου φωτισμού. Επισημαίνεται ότι ο χώρος των λόφων Πνύκας, Νυμφών και Μουσών – Φιλοπάππου εντάσσεται στους ενοποιημένους περί την Ακρόπολη αρχαιολογικούς χώρους και στη ζώνη προστασίας της UNESCO.
Η πολυδιάσπαση των μελετών που προέβλεπε η σύμβαση και η αποσπασματική αντιμετώπιση του έργου του πρωτοπόρου αρχιτέκτονα ∆ημήτρη Πικιώνη –που έχει αφήσει το στίγμα του στον αθηναϊκό ιστό– προκάλεσαν δικαιολογημένα αντιδράσεις από επιστήμονες και κατοίκους, αφού το έργο του ενοποίησε την Ακρόπολη και τον περιβάλλοντα αρχαιολογικό χώρο με τον ιστό της πόλης και δημιούργησε ένα ζωντανό και αδιάσπαστο σύνολο. Προβληματισμούς προκάλεσε και η σύμβαση που υπογράφτηκε ανάμεσα στον ∆ήμο Αθηναίων και την Εταιρεία Ακινήτων ∆ημοσίου (ΕΤΑ∆), με την οποία εκχωρήθηκε στον ∆ήμο Αθηναίων με μίσθωμα για τα επόμενα 20 χρόνια το Αναπαυτήριο του Πικιώνη δίπλα στον Λουμπαρδιάρη, με σκοπό να λειτουργήσει ως χώρος αναψυχής εντός του λόφου Φιλοπάππου. Κανείς δεν γνωρίζει ακριβώς ποια θα είναι αυτά τα έργα αποκατάστασης του μνημείου, αν θα το επαναφέρουν στην αρχική του λιτή μορφή ή αν θα πραγματοποιηθούν άλλου είδους επεκτάσεις. Κάτοικοι της περιοχής αντιδρούν εδώ και αρκετά χρόνια στα σχέδια περίφραξης, στις προσπάθειες παράνομων καταπατήσεων και στη μετατροπή του λόφου σε τουριστικό θέρετρο και σε χώρο διοργάνωσης γάμων και πολυτελών δεξιώσεων.
Εξάρχεια, μια γειτονιά με λαμαρίνες
Αντίστοιχη είναι η κατάσταση που έχει διαμορφωθεί και στον λόφο του Στρέφη, αυτήν τη φορά εξαιτίας και της συχνής παρουσίας αστυνομικών δυνάμεων σε ένα χώρο που διαχρονικά προσελκύει κατοίκους για δραστηριότητες άθλησης, παιδικά πάρτι, διοργάνωση φεστιβάλ, πολιτιστικές και πολιτικές εκδηλώσεις. Ο Κώστας Μπακογιάννης έκανε κεντρικό θέμα της προεκλογικής του καμπάνιας την ανάπλαση του Στρέφη, αγνοώντας τις διαρκείς διαμαρτυρίες των κατοίκων και τις αποδείξεις που έχουν προσκομίσει για την καταστροφή που συντελείται τους τελευταίους μήνες.
Στις 3 Οκτώβρη του 2022 εγκαταστάθηκαν ισχυρές αστυνομικές δυνάμεις και στήθηκε εργοτάξιο γύρω από τον λόφο από τους επενδυτές και τον εργολάβο. Οι φωτογραφίες με τα σιδερένια πλέγματα που έχουν συσσωρεύσει στην περιοχή έχουν κάνει τον γύρο των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, όπως και οι εικόνες που αποτυπώνουν το πριν και το μετά του λόφου, εικόνες μιας καταστροφής που έχει δρομολογηθεί σε σχέση με τους χώρους πρασίνου. Οι κάτοικοι καταγγέλλουν ότι τα αντιδιαβρωτικά έργα προχωρούν χωρίς να έχει ολοκληρωθεί γεωλογική και υδρολογική μελέτη. Καταγγέλλουν επίσης μια σειρά από σοβαρές παρατυπίες, όπως είναι η έλλειψη αρχιτεκτονικών και περιβαλλοντικών αδειοδοτήσεων, η απουσία επίβλεψης από τον δήμο και τους αρχαιολόγους, οι παράνομες διανοίξεις μονοπατιών. Η ρητορική περί αντιπλημμυρικών έργων επίσης αποδείχτηκε σαθρή, καθώς τα έργα οδήγησαν (όχι για πρώτη φορά) σε λασποπλημμύρες στο 36ο Δημοτικό Σχολείο και στους γύρω δρόμους.
Η… απαλλοτρίωση του πάρκου Δρακόπουλου
Αντίστοιχες αντιδράσεις υπήρξαν και σε σχέση με τους χειρισμούς του ∆ήμου Αθηναίων για το πάρκο ∆ρακόπουλου, για το οποίο αποφασίστηκε «ανάπλαση» και περίφραξη με την κοπή 90 δέντρων και τη φύτευση χλοοτάπητα και θάμνων στη θέση τους. Την ίδια στιγμή καλύφθηκαν πέντε στρέμματα χώματος με κυβόλιθους και αδρανή υλικά. Τον Ιούλιο ο δήμαρχος Κώστας Μπακογιάννης κατέφτασε στο πάρκο, συνοδευόμενος από πλήθος ψηφοφόρων και δημοτικών συμβούλων, για να πραγματοποιήσει μια υποτιθέμενη «διαβούλευση», όμως υπό το βάρος των αντιδράσεων αναγκάστηκε να υποχωρήσει. Οι κάτοικοι ζητούν να χαρακτηριστεί όλο το κληροδότημα ως κοινόχρηστο πράσινο, να συντηρείται και να καθαρίζεται από την υπηρεσία πρασίνου και να αναστηλωθούν τα διατηρητέα κτίρια.
Ο ∆ήμος Αθηναίων δεν μπορεί να επιτελεί ρόλο διανομέα «εργολαβιών» σε χορηγούς και ιδιώτες. Το μεγάλο διακύβευμα για την επόμενη μέρα είναι αν θα επιστραφούν στους πολίτες οι δημόσιοι χώροι ή αν θα μετατραπούν σε προνομιακά πεδία για τους λίγους.
