Η Ελένη Καπετανάκη, μεταφράστρια βιβλίων όπως «Οι κόρες της σελήνης» της Τζόχα Αλχάρθι, «Φιρντάους» της Ναουάλ Αλ Σααντάουι και «Η πύλη του ήλιου» του Ελιάς Χούρι, γράφει τι σημαίνει να μεταφράζει κάποιος από τα αραβικά.
Από την εφηµερίδα µου ζήτησαν να γράψω κάτι στο πλαίσιο του αφιερώµατος στους µεταφραστές σπάνιων γλωσσών. Η δική µου σπάνια γλώσσα είναι τα αραβικά. Ο έρωτας µε τα αραβικά άρχισε χρόνια πίσω, αλλά νοµίζω ότι µε προσέγγιζε εν αγνοία µου από ακόµη πιο παλιά. Από ταξίδια στις αραβικές χώρες µε τους γονείς µου, από ακούσµατα αραβικά – και ήµουν τότε ανυποψίαστη. Ωσπου ήρθε το πλήρωµα του χρόνου και η γλώσσα µε κατέλαβε και απαίτησε τα από καιρό οφειλόµενα.
Ξέρω και άλλες γλώσσες, τα αγγλικά τα έχω διδάξει κιόλας, αλλά τα αραβικά ξεπερνάνε κάθε φαντασία. Οταν έπιασα στα χέρια µου για πρώτη φορά µια σελίδα µε αραβικά αναρωτήθηκα: «Πού πάω; Αποκλείεται». Και όµως, χρόνια µετά είµαι εδώ και έχω µεταφράσει 17 βιβλία και έχω ταξιδέψει µέσα απ’ αυτά στην Αίγυπτο, την Παλαιστίνη, στον Λίβανο, το Ιράκ, το Οµάν, στη Λιβύη, την Αλγερία και τώρα τη Σαουδική Αραβία.
Τα βιβλία ωστόσο µπορούν να σε µεταφέρουν σε τωρινούς καιρούς και περασµένους –σε αιώνες παλιούς όπως στη Χρυσή Εποχή του Ισλάµ, µια από τις πιο φωτεινές περιόδους της ανθρωπότητας, όταν ήκµασαν τα γράµµατα, οι τέχνες, οι επιστήµες και οι µεταφράσεις–, να σου γνωρίσουν δυναστείες µεγάλες και άξιους πολυµαθείς και λόγιους. Αλλά τι γνωρίζουµε από τον αραβικό πολιτισµό; Λίγα έως τίποτε. Γιατί; Επειδή δεν προβάλλεται, γιατί τα δεινά των Αράβων είναι αυτά που προβάλλονται και είναι πολλά και επισκιάζουν τα πάντα. Οπωσδήποτε πρέπει να µαθαίνουµε τα δεινά οποιουδήποτε λαού της γης, αλλά όχι µόνο αυτά.
Εµαθα τα αραβικά, αλλά δεν είχα κατά νου να ασχοληθώ µε τη µετάφραση. Ή µάλλον δεν πίστευα πως θα µπορούσα να το κάνω. Ο Ανταίος Χρυσοστοµίδης ήταν η αιτία. Πώς µε εµπιστεύτηκε ούτε εγώ ξέρω να πω. Κι έτσι άρχισε το ταξίδι· ένα ταξίδι από τη µια χώρα στην άλλη. Οι ξένοι µαθαίνουµε την κλασική αραβική, αυτή που οι Αγγλοι ονοµάζουν modern standard Arabic, αυτό που οι Αραβες αποκαλούν φόσχα. Η φόσχα είναι κατά έναν τρόπο η δική µας καθαρεύουσα, η γλώσσα των εφηµερίδων, των πανεπιστηµίων, της τηλεόρασης, των βιβλίων. Είναι η επίσηµη γλώσσα και είναι η ίδια σε όλες τις αραβικές χώρες. Στη φόσχα είναι γραµµένο το Κοράνι. Ωστόσο δεν µιλιέται, γράφεται και διαβάζεται µόνο. Ο καθηµερινός άνθρωπος µιλάει τη διάλεκτο της χώρας του, που διαφέρει από χώρα σε χώρα. Κάποτε ένας φίλος Αραβας µου είπε: «Φόσχα, ιρακινή, αιγυπτιακή είναι τρεις γλώσσες».
Υπάρχει ανεξάντλητος πλούτος στην αραβική λογοτεχνία, σπουδαίοι Αραβες συγγραφείς που µερικούς ευτυχώς τους διαβάσαµε και άλλους ευελπιστώ στο µέλλον. Είναι πολύ θετικό που οι Ελληνες εκδότες υποστηρίζουν πλέον την αραβική λογοτεχνία, κάτι που οι δυτικές αγορές κάνουν χρόνια τώρα και έχουν αναδείξει κορυφαίους Αραβες συγγραφείς στις ΗΠΑ και στην Ευρώπη. Οι Αραβες γράφουν όπως η καλλιγραφία τους, όπως τα αραβουργήµατά τους. Και ο µεταφραστής πρέπει να δώσει χρώµα µεταφέροντας τον πρόθυµο αναγνώστη στα πολύβουα σοκάκια των παλαιών πόλεων, στα σουκ µε τα αρώµατα και τις αραβικές γεύσεις, έτσι ώστε αν κλείσει τα µάτια να βρεθεί στη µεντίνα της Φεζ, του Καΐρου, της Βηρυτού, του Αµµάν και αλλού, όπου εκείνος θέλει, αρκεί να φτάσει στα αυτιά του η φωνή του µουεζίνη στα πέντε καλέσµατα για την προσευχή.
