Ο κολοσσός των social media έχρισε κλειδοκράτορα των ειδήσεων στην Ελλάδα ένα μπλογκ: τα Ellinika Hoaxes
Κλειδοκράτορα των ειδήσεων που θα αναρτώνται στο Facebook στην Ελλάδα έχρισε το μπλογκ Ellinika Hoaxes ο κολοσσός των social media. Η συνεργασία των δύο πλευρών ανακοινώθηκε με χειροκροτήματα και πανηγυρισμούς από διάφορες ιστοσελίδες. Η πλειονότητα όμως των ΜΜΕ πέρασε στα… ψιλά την είδηση, χωρίς να τη φιλτράρει. Είναι όλα τόσο απλά; Τι πραγματικά σημαίνει να κρατάει στα χέρια του τη ροή της ελληνικής ειδησεογραφίας ένα μπλογκ με εργατικό δυναμικό που δεν είχε και δεν έχει καμία σχέση με τη δημοσιογραφία; Πώς και πότε ακριβώς αυτή η ομάδα θα ελέγχει ένα ρεπορτάζ που θα αναφερθεί από χρήστες ή ακόμη και από… ρομποτάκια στο Facebook ως fake news; Βρίσκεται δυνάμει σε κίνδυνο η ερευνητική δημοσιογραφία και οι αποκαλύψεις της από μια ΑΜΚΕ (ΜΚΟ) που σύναψε μια ιδιωτική σύμβαση με το Facebook; Τι γίνεται όταν επιχειρηματίες ή ακόμη και εφοπλιστές αποφασίσουν να επενδύσουν σ’ αυτή την εταιρεία; Τελικά τον ελεγκτή θα τον… ελέγχει κάποιος και ποιος;
Τη στιγμή που σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες αλλά και στις ΗΠΑ τον ρόλο του ελεγκτή έχουν αναλάβει ομάδες επαγγελματιών προερχόμενων από δημοσιογραφικούς κολοσσούς, όπως το Γαλλικό Πρακτορείο Ειδήσεων, η «Monde», η «Libération», το Associated Press κ.ά., στην Ελλάδα μια ιστοσελίδα, στην ερευνητική ομάδα της οποίας βρίσκεται μόνο ένας δημοσιογράφος, ανέλαβε να τρέξει το πολύ αυτό σοβαρό έργο καταπολέμησης των fake news. Αυτό επισήμανε σε δήλωσή του και ο υφυπουργός Ψηφιακής Πολιτικής, Τηλεπικοινωνιών και Ενημέρωσης Λευτέρης Κρέτσος. «Μας προξενεί εντύπωση πώς ο παγκόσμιος τεχνολογικός κολοσσός της Facebook… αποφάσισε να αναθέσει το έργο του θεματοφύλακα της αλήθειας των ειδήσεων στο ελληνικό διαδίκτυο σε μια εταιρεία που δεν έχει την ίδια εξειδίκευση και εμπειρία με τους αντίστοιχους συνεργάτες της Facebook σε άλλες χώρες, όπως το AFP και το Associated Press».
Ναι μεν τα Ellinika Hoaxes έχουν παρουσία τα τελευταία χρόνια στο ελληνικό διαδίκτυο και ασχολούνται με την ανάδειξη ψευδών ή παραπλανητικών δημοσιευμάτων, αλλά έχουν τελικά τις γνώσεις, τα εχέγγυα, την εμπειρία, τους πόρους ώστε να κινηθούν ανεξάρτητα ή τις πηγές για να καταρρίψουν ή να επιβεβαιώσουν ένα δημοσιογραφικό ρεπορτάζ ξεφεύγοντας από τις συμπληγάδες της προπαγάνδας και της μικροπολιτικής; Τα πράγματα περιπλέκονται. Ας τo πάρουμε από την αρχή.
Η σύμβαση με το Facebook
Την Πέμπτη 2 Μαΐου το ellinikahoaxes.gr ανακοίνωσε πως το Facebook τους ανέθεσε την «επαλήθευση γεγονότων». «Τα Ellinika Hoaxes θα συμμετάσχουν ακόμη πιο ενεργά στον αγώνα κατά της παραπληροφόρησης, αναλαμβάνοντας τον έλεγχο περιεχομένου όπως άρθρα, βίντεο και εικόνες που κυκλοφορούν στην πλατφόρμα» γράφουν, ενώ εξηγούν πώς θα γίνεται αυτό:
«Οι χρήστες του Facebook στην Ελλάδα, θα μπορούν πλέον να επισημαίνουν περιεχόμενο που θεωρούν ότι μπορεί να είναι ψευδές. Η ομάδα μας θα εξετάζει αυτές τις αναφορές και θα τις χαρακτηρίζει ως: αληθείς, ψευδείς, συνδυασμός (μείξη γεγονότων και παραποιήσεων), ψευδείς τίτλοι, δεν πληρούν τα κριτήρια για αξιολόγηση, σάτιρα, απόψεις, φάρσες, δεν έχουν αξιολογηθεί».
Το ellhnikahoaxes.gr καθίσταται με λίγα λόγια ένα είδος ιντερνετικού σερίφη που θα αποφασίζει αν κάποιο ρεπορτάζ είναι αληθές, ψευδές ή απλώς δεν θα είναι καν αξιολογημένο. Τι θα γίνει λοιπόν όταν ο «σερίφης» αξιολογήσει κάτι ως ψευδές;
«Το περιεχόμενο θα εμφανίζεται χαμηλότερα στις ενημερώσεις της πλατφόρμας και θα συνοδεύεται από σχετική προειδοποίηση, με παραπομπή σε επεξηγηματικό άρθρο μας». Δηλαδή, αν η ομάδα κρίνει ότι π.χ. ένα ρεπορτάζ είναι ψευδές (ακόμη και εάν αυτό δεν είναι αλλά η έρευνά τους σταματάει λόγω έλλειψης στοιχείων και κακής πληροφόρησης), θα το σφραγίζει και με την απόλυτη εξουσία που θα απολαμβάνει θα καταδικάζει το εν λόγω post αλλά και μελλοντικά τον ιστότοπο (εν προκειμένω κάποιον ειδησεογραφικό οργανισμό) στη λήθη του Facebook.
Οπως ανέφερε ο Δημήτρης Αλικάκος, δημοσιογράφος και μέλος των Ellinika Hoaxes, αυτά θα μπορούν να επιλέγουν τι θα ερευνήσουν ανεξαρτήτως αριθμού αναφορών για ψευδή είδηση σε κάποιο post. Για παράδειγμα, αν όλα τα γνωστά bots και trolls ή ακόμη και οι υποστηρικτές του Αδωνη Γεωργιάδη αναφέρουν μαζικά ένα ρεπορτάζ, π.χ. για τη Novartis, ως ψευδή είδηση, τότε η ομάδα θα κρίνει αν πρέπει να το ερευνήσει ή όχι. Το συγκεκριμένο παράδειγμα, όπως τόνισε ο κ. Αλικάκος, δεν θα το ερευνούσε. Αν τώρα μια είδηση έχει λιγότερες αναφορές (έστω και δέκα) αλλά διασπείρει fake news όπως ο θάνατος ενός καλλιτέχνη, τότε θα το ερευνά και εάν εντοπίσει ότι είναι ψευδές θα το αναφέρει.
Το ζήτημα είναι ποιος επιλέγει και με ποια κριτήρια κρίνει αν κάτι είναι fake news. Σε άλλες χώρες η ύπαρξη διαφορετικών ομάδων που προέρχονται από διαφορετικούς ειδησεογραφικούς φορείς προωθεί –τουλάχιστον σε πρώτη φάση– τη διαφάνεια στο έργο της διασταύρωσης των πληροφοριών. Πέρα από την πολυετή εμπειρία μάλιστα υπάρχει και πολυφωνία από εφημερίδες με «διαφορετική πολιτική κατεύθυνση».
Στην ιστοσελίδα τους, αν και διατυμπανίζεται η διαφάνεια, η σύμβαση με το Facebook δεν είναι πουθενά αναρτημένη. Ούτε φυσικά έχουν δημοσιευτεί λεπτομέρειές της. Πόσα χρήματα θα λάβει η εταιρεία και για ποιο χρονικό διάστημα; Σύμφωνα με πληροφορίες του Documento, η σύμβαση είναι αορίστου χρόνου, ενώ το Facebook δεν φαίνεται να επιθυμεί να δοθούν στη δημοσιότητα τα ακριβή οικονομικά στοιχεία και λεπτομέρειές της. «Εμείς από την πλευρά μας θέλουμε διαφάνεια. Αν συμφωνήσει το Facebook δεν έχουμε πρόβλημα να δημοσιευτεί η σύμβαση» δηλώνει στο Documento ο Δημ. Αλικάκος, ο μόνος δημοσιογράφος στην ομάδα του Ellinika Hoaxes.
Ποιοι «ελέγχουν» το ελληνικό facebook
Αυτό που προβλημάτισε μέχρι και τον υφυπουργό Ψηφιακής Πολιτικής κ. Κρέτσο είναι οι ιδιότητες των προσώπων που βρίσκονται πίσω από τον «έλεγχο» στην ενημέρωση ολόκληρου του ελληνικού Facebook. Ενας πρώην στρατιωτικός (ναρκαλιευτής) και ένας νυν (ΕΜΘ – εθελοντής μακράς θητείας), ένας business και web developer, ένας ιδιωτικός υπάλληλος με μεταπτυχιακό στη διοίκηση επιχειρήσεων, ένας χημικός, μια τελειόφοιτος των τμημάτων Νομικής και Πολιτικών Επιστημών και ένας απόφοιτος της αγγλικής γλώσσας και φιλολογίας. Τι κοινό έχουν όλοι αυτοί με τη δημοσιογραφία και δη την ερευνητική – αποκαλυπτική που έχει ιδιαίτερες απαιτήσεις; Ισως τη σχέση τους με τον μόνο δημοσιογράφο της εταιρείας. Οπως δήλωσε ο κ. Αλικάκος, η ομάδα παρουσιάζεται ως «debunkers, που δεν είναι ανάγκη να είναι δημοσιογράφοι».
«Debunker», σύμφωνα με το αγγλικό λεξικό, ονομάζεται το άτομο ή ο οργανισμός που επιχειρεί να αποκαλύψει και να καταρρίψει ισχυρισμούς που πιστεύεται ότι είναι ψευδείς ή υπερβολικοί. Ο όρος συναντάται κυρίως στο πεδίο της συνωμοσιολογίας.
Ενώ το σάιτ λειτουργούσε επί χρόνια εντοπίζοντας χαρακτηριστικές περιπτώσεις κατασκευασμένων ειδήσεων, συνήθως μέσα από έλεγχο στο διαδίκτυο, τον Νοέμβριο του 2018 πέντε άτομα, οι Θεόδωρος Δανιηλίδης, Αθανάσιος Σιτίστας, Δημήτρης Αλικάκος, Γιώργος Γιώτης και Ανδρόνικος Κουτρουμπέλης, ιδρύουν την Αστική Μη Κερδοσκοπική Εταιρεία Κέντρο Καταπολέμησης της Παραπληροφόρησης με διακριτικό τίτλο Ellinika Hoaxes. Σύμφωνα με το άρθρο 1 του καταστατικού, «συστήνεται αστική μη κερδοσκοπική και μη κυβερνητική εταιρεία (ΜΚΟ) με νομική προσωπικότητα, διεπόμενη από τα άρθρα 741».
Το καταστατικό κάνει λόγο για ΑΜΚΕ ΜΚΟ, όπως άλλωστε και η Σοφία Ιγνατίδου (γράφει NGO), η Ελληνίδα assessor από το IFCN, το λεγόμενο Διεθνές Δίκτυο Ελέγχου Ενημέρωσης που έχει πιστοποιήσει τα Ellinika Hoaxes και άλλους φορείς που συνεργάζονται με το Facebook. Το IFCN αποτελεί πρότζεκτ που ελέγχεται από το ιδιωτικό εκπαιδευτικό ίδρυμα Poynter Institute for Media Studies, με έδρα τη Φλόριντα των ΗΠΑ. Οπως φαίνεται, η συμμετοχή στο συγκεκριμένο πρότζεκτ είναι μάλλον η μόνη προϋπόθεση που χρειάζεται κάποιο Mέσο ώστε να γίνει συνεταίρος του Facebook στον αγώνα του κατά της παραπληροφόρησης.
«Tα Ελληνικά Hoaxes διαπιστώθηκε ότι είναι τα πλέον εναρμονισμένα με τον Κώδικα Αρχών του Διεθνούς Δικτύου Ελέγχου Ενημέρωσης (IFCN) και ότι έδρασαν σύμφωνα με τις αρχικές υποδείξεις. Τα μόνα ζητήματα που θα ήθελα να θέσω είναι η έλλειψη αριθμητικά αρκετών πολιτικών άρθρων, ώστε να καταδειχθεί η απουσία [πολιτικής] προτίμησης, καθώς και η απουσία διευκρίνισης του τι περνάει από την διαδικασία επαλήθευσης γεγονότων (fact-checking) και τι όχι, ενώ [λείπουν] στατιστικά στοιχεία για θέματα που υποβάλλουν οι αναγνώστες. Συνεπώς, συνιστώ να γίνουν δεκτά τα Ελληνικά Hoaxes ως συνυπογράφοντες [συνεργάτες]» γράφει η accessor του INFC. Απ’ όταν έγινε η επισήμανση αυτή το σάιτ άρχισε να ασχολείται και με fake news πολιτικών προσώπων.
Χρηματοδότες και η… «Athens Voice»
Σύμφωνα με το καταστατικό της εταιρείας που είναι αναρτημένο στο ΓΕΜΗ: «Τα έσοδα της εταιρείας για τη χρηματοδότηση των μη κερδοσκοπικών σκοπών της θα προέρχονται από συνδρομές των μελών, δωρεές πολιτών και επιχειρήσεων, επιχορηγήσεις από κρατικούς και ευρωπαϊκούς φορείς και υπηρεσίες, διοργάνωση διάφορων εκδηλώσεων για την εξυπηρέτηση του εταιρικού σκοπού και κάθε άλλη πρόσοδο που μπορεί να προκύψει νομίμως από τη λειτουργία και δράση της εταιρείας».
Προκύπτει εδώ το σαφές ερώτημα: αν κάποιος επιχειρηματίας ή ίσως κάποιος εφοπλιστής θέλει μια μέρα να της κάνει μια δωρεά, θα δημοσιευτεί κάπου; Ερωτηθείς αν τα Ellinika Hoaxes είτε πριν είτε μετά τη σύσταση της ΑΜΚΕ έλαβαν οποιαδήποτε επιχορήγηση, δωρεά ή γενικά χρήματα από κάποιον κρατικό ή ευρωπαϊκό φορέα ή επιχειρηματία ή εφοπλιστή ο κ. Αλικάκος απάντησε: «Δεν έχουμε λάβει καμία χρηματοδότηση. Ούτε ένα ευρώ. Τίποτα».
Τα πράγματα λίγο περιπλέκονται για τους «ελεγκτές του Facebook» από τη συνεργασία τους με την «Athens Voice», γνωστή για τις πολιτικές της θέσεις και τα fake news που ανά διαστήματα διασπείρει. «Τη διαχείριση της διαφήμισης την έχουμε παραχωρήσει στην Athens Voice η οποία μας διαθέτει σέρβερ και τεχνικό για τη σελίδα μας. Δεν δεχόμαστε σχετικά διαφημιστικά έσοδα, όλα καταλήγουν στην Athens Voice, η οποία ως αντάλλαγμα καλύπτει τα έξοδα του σέρβερ και του τεχνικού συμβούλου. Η Athens Voice όχι μόνο δεν έχει καμία σχέση με την επιλογή της θεματολογίας μας, αλλά πολλές φορές στο παρελθόν έχουμε διαψεύσει άρθρα της» αναφέρουν τα Ellhnika Hoaxes. Το 2017 η «Athens Voice» έγραφε: «Από σήμερα τα Ellinika Hoaxes είναι μαζί μας στην ομάδα της ATHENS VOICE, με στόχο πάντα την πιο έγκυρη ενημέρωση για τους αναγνώστες». «Πρόκειται για ακριβώς αυτήν τη συνεργασία μας» δήλωσε το μέλος της ομάδας Δ. Αλικάκος.
Οταν οι ελεγκτές διασπείρουν fake news
Ο οργανισμός που καλείται να πιστοποιεί και να ελέγχει καθημερινά αναφορές για ψευδείς ειδήσεις στο Facebook, κατά το παρελθόν διέσπειρε fake news. Την Κυριακή 26 Ιουνίου 2016 η ιστοσελίδα tribune. gr δημοσίευσε μεταφρασμένο το σχόλιο στο Facebook ενός νεαρού Αγγλου, του Τζάθαν Σμιθ, με IQ 145, στο οποίο εξηγούσε γιατί ψήφισε Brexit. «Επρόκειτο για το σχόλιο ενός απλού ανθρώπου, που μας άρεσε και το αναρτήσαμε. Δεν είχαμε ιδέα τι θα ακολουθούσε» γράφει το ειδησεογραφικό σάιτ. Τι συνέβη; Τα Εllinika Hoaxes με δημοσίευμά τους έγραψαν ότι ο Τζάθαν Σμιθ δεν υπήρχε. Δεν ήταν υπαρκτό πρόσωπο. Αρα η είδηση ήταν ψευδής.
Ποια ήταν η τεκμηρίωσή τους; «Κάνοντας μια απλή αναζήτηση στην Google με τους όρους Jathan Smyth, Brexit και IQ 145, διαπιστώνουμε πως, πέρα από τα προαναφερόμενα δημοσιεύματα, δεν υπάρχει κάποιο άλλο σχετικό σε ξενόγλωσσα σάιτ». Εψαξαν, όπως ανέφεραν τότε στην έρευνά τους, και τη φωτογραφία (την είχαν δημοσιεύσει άλλα σάιτ και όχι το tribune.gr) και είδαν με «λίγη προσπάθεια» ότι πρόκειται για «τον Βρετανό δημοσιογράφο Ian Silvera που εργάζεται για λογαριασμό των International Business Times». «Με βάση τα ανωτέρω, η είδηση πως ο 29χρονος Βρετανός Τζάθαν Σμιθ εξηγεί γιατί ψήφισε υπέρ του Brexit καταρρίπτεται».
Τι έγινε μετά; Η… συγγνώμη. «Οι αρχικές ενδείξεις που είχαμε μας οδήγησαν σε λάθος αξιολόγηση του θέματος. Λυπούμαστε και σας ζητάμε συγγνώμη» έγραφαν τότε. Ηταν η πρώτη φορά. Ακολούθησαν και άλλες.
Μακεδονική… σαλάτα
Ενα από τα ζητήματα τα οποία τους απασχόλησαν ήταν «καυτό» στην πολιτική ατζέντα και αφορούσε το μακεδονικό.
Τον Ιούνιο του 2018 παρουσίασαν ψευδή είδηση για την αναγνώριση της μακεδονικής γλώσσας από την Ελλάδα το 1977. Κατηγόρησαν τον τότε υπουργό Eξωτερικών Νίκο Κοτζιά για fake news. Ισχυρίστηκαν ότι είπε σε εκπομπή της ΕΡΤ πως η Ελλάδα το 1977 επί Κωνσταντίνου Καραμανλή «αναγνώρισε τη Μακεδονική Γλώσσα» σε διάσκεψη του ΟΗΕ στην Αθήνα. Πώς το τεκμηρίωσαν; Με άρθρο του πρώην υπουργού και πρώην πρύτανη Γεωργίου Μπαμπινιώτη στο Protagon, ο οποίος συμμετείχε στην ελληνική διαπραγματευτική ομάδα το 1977!
Τι έγινε μετά; Η… συγγνώμη. «Δυστυχώς πέσαμε κι εμείς θύματα παραπληροφόρησης και κακής συνεργασίας μεταξύ μας, έστω και στιγμιαία» ανέφεραν τα Ellinika Hoaxes. Κατέβασαν το άρθρο και το έριξαν και λίγο στην «απειρία του συντάκτη». Βέβαια, δεν έχασαν την ευκαιρία για ένα τόσο λεπτό πολιτικό ζήτημα να κάνουν μια έρευνα λανθασμένη και να παρουσιάσουν ψεύτικα στοιχεία στους χρήστες οι οποίοι τα χρησιμοποιούσαν ως «ατράνταχτο» επιχείρημα. Γιατί;
Ποιος ξεχνάει επίσης την ανάγκη που φάνηκαν να έχουν τα Εllinika Ηoaxes να υπερασπιστoύν τη γλυφοσάτη, μια ουσία που χαρακτηρίστηκε τον Μάρτιο του 2015 από τον Διεθνή Οργανισμό Ερευνών για τον Καρκίνο ως ουσία «πιθανώς καρκινογόνα για τον άνθρωπο»; Σε συνέντευξη που είχε παραχωρήσει στο Documento ο Αντριαν Μπεμπ, ανώτερος υπεύθυνος στον τομέα τροφίμων και γεωργίας της ευρωπαϊκής περιβαλλοντικής οργάνωσης Friends of the Earth Europe, υποστήριξε πως η χρήση της γλυφοσάτης πρέπει να καταργηθεί επειδή «εμφανίζεται σε υδροφόρες πηγές όλης της Ευρώπης και σε περισσότερο από το 45% των αγροτικών εδαφών με αποτέλεσμα να μεταφέρεται και στον άνθρωπο». Την άποψη αυτή υιοθετεί πλήθος επιστημόνων. Πρόσφατα ο πρόεδρος της Γαλλίας Εμανουέλ Μακρόν υποσχέθηκε ότι θα σταματήσει η κυκλοφορία του Roundup μέχρι το 2021, με αποτέλεσμα η Γαλλία να αναζητά εναλλακτικά ζιζανιοκτόνα. Πριν από περίπου έναν χρόνο το δικαστήριο του Σαν Φρανσίσκο καταδίκασε τη Monsanto που παράγει το Roundup να πληρώσει 289 εκατ. δολάρια σε έναν Αμερικανό καρκινοπαθή αγρότη, επειδή κρίθηκε πως το εν λόγω ζιζανιοκτόνο συνέβαλε στο ότι εμφάνισε καρκίνο. Κι όμως, τα Ellinika Hoaxes έσπευσαν να γράψουν για το έλλειμμα επιστημονικών ερευνών οι οποίες δεν αποδείκνυαν ότι η γλυφοσάτη είναι καρκινογόνα, κρίνοντας δημοσιογραφικά άρθρα που αντιμάχονταν τη χρήση της ως «τρομολαγνικά».
Ακροδεξιά υπόκλιση
Οσο για τον ισχυρισμό της Εύας Καϊλή σχετικά με τον παππού της που τον σκότωσε ένας κομμουνιστής η παραφιλολογία ήταν μεγάλη. Τα Ellinika Ηoaxes έκαναν «έρευνα» και κατέληξαν ότι ο ισχυρισμός της ευρωβουλευτή της Ελιάς δεν επιβεβαιώθηκε ούτε και καταρρίφθηκε, διότι η ίδια η κ. Καϊλή τους είπε με δήλωσή της ότι ήταν ο πρώτος σύζυγος της γιαγιάς της. Μόνο έπειτα από εμπεριστατωμένο ρεπορτάζ του Documento τα Ellinika Hoaxes (παρουσιάζοντας στοιχεία του ρεπορτάζ μας) κατέρριψαν ως fake news τα λόγια της Καϊλή.
Και το site που χαρακτηρίζεται από το INFC ότι δεν έχει πολιτική απόχρωση στις δημοσιεύσεις του συγχρονίστηκε με τη λογική των χρυσαυγιτών και του Αδωνη Γεωργιάδη τον Νοέμβριο του 2018, όταν έκανε «έρευνα» για τους νεκρούς του Πολυτεχνείου: Ηταν μέσα ή έξω. Μια προσπάθεια που σιγόνταρε την αναθεώρηση της Ιστορίας υπέρ των ακροδεξιών.
