Την ζοφερή και δυστοπική εικόνα για την κατάσταση των υπέρμαχων ανθρωπίνων δικαιωμάτων των προσφύγων, των μεταναστών και όσων ζητούν άσυλο στην Ελλάδα διαπιστώνει η Ειδική Εισηγήτρια του ΟΗΕ, Μαίρη Λόλορ.
Σύμφωνα με τις καταληκτικές παρατηρήσεις της Ειδικής Εισηγήτρια του ΟΗΕ από την πολυήμερη επίσκεψή της στην Ελλάδα τον Ιούνιο, διαπιστώνεται ένα περιβάλλον παραβίασης του κράτους δικαίου για όσους υπερασπίζονται τα ανθρώπινα δικαιώματα των προσφύγων και μεταναστών.
«Οι υπέρμαχοι ανθρωπίνων δικαιωμάτων, που προωθούν και προστατεύουν τα δικαιώματα μεταναστ(ρι)ών, αιτούντων/αιτουσών άσυλο και προσφύγων, συμπεριλαμβανομένων δικηγόρων για τα ανθρώπινα δικαιώματα, εργαζομένων σε ανθρωπιστικές οργανώσεις, εθελοντών και εθελοντριών και δημοσιογράφων, έχουν υποστεί εκστρατείες δυσφήμισης, μεταβαλλόμενο κανονιστικό περιβάλλον, απειλές και επιθέσεις και κατάχρηση του ποινικού δικαίου εναντίον τους σε συγκλονιστικό βαθμό», σημειώνει η ειδική εισηγήτρια
Αναλυτικά η έκθεση της Ειδικής Εισηγήτριας για την κατάσταση των υπέρμαχων ανθρωπίνων δικαιωμάτων κατά την επίσκεψή της στην Ελλάδα:
«Συμπεράσματα και Συστάσεις
Η Ειδική Εισηγήτρια για την κατάσταση των υπέρμαχων ανθρωπίνων δικαιωμάτων, Mary Lawlor, πραγματοποίησε επίσημη επίσκεψη στην Ελλάδα από τις 13 έως τις 22 Ιουνίου 2022, κατόπιν πρόσκλησης της Κυβέρνησης. Στόχος της επίσκεψης ήταν να αξιολογηθεί η κατάσταση των υπέρμαχων ανθρωπίνων δικαιωμάτων στο πλαίσιο των υποχρεώσεων του κράτους βάσει του διεθνούς δικαίου για τα ανθρώπινα δικαιώματα, συμπεριλαμβανομένης της Διακήρυξης για το Δικαίωμα και την Ευθύνη των Ατόμων, των Κοινωνικών Ομάδων και Φορέων για την Προώθηση και την Προάσπιση των Διεθνώς Αναγνωρισμένων Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και των Θεμελιωδών Ελευθεριών (Διακήρυξη για τους Υπέρμαχους Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων). Ιδιαίτερη σημασία κατά την επίσκεψη της Ειδικής Εισηγήτριας είχε η εξέταση του νομικού, θεσμικού και διοικητικού πλαισίου στη χώρα για την προώθηση και προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Κατά τη διάρκεια της επίσκεψής της, η Ειδική Εισηγήτρια πραγματοποίησε συναντήσεις στην Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη, καθώς και στα νησιά της Λέσβου, της Χίου και της Σάμου. Η Ειδική Εισηγήτρια συναντήθηκε με τον Υπουργό Μετανάστευσης και Ασύλου και εκπροσώπους του Υπουργείου Ναυτιλίας και Νησιωτικής Πολιτικής και του Ελληνικού Λιμενικού Σώματος. Στον Άρειο Πάγο, πραγματοποίησε συναντήσεις με τον Αντεισαγγελέα της Γενικής Εισαγγελίας και τους συναδέλφους του. Η Ειδική Εισηγήτρια συναντήθηκε επίσης με επικεφαλής της Διεύθυνσης Συμβουλίου της Ευρώπης, Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, Μειονοτήτων, Προσφύγων και Μεταναστών του Υπουργείου Εξωτερικών, με τον Γενικό Γραμματέα Δημόσιας Τάξης του Υπουργείου Προστασίας του Πολίτη και επικεφαλής της Διεύθυνσης Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και Απονομής Χάριτος του Υπουργείου Δικαιοσύνης. Είχε επίσης την ευκαιρία να συναντήσει τον Πρόεδρο και εκπροσώπους του Δικηγορικού Συλλόγου Αθηνών. Επιπλέον, επισκέφθηκε αρκετούς καταυλισμούς, που στεγάζουν άτομα αιτούντα άσυλο, συμπεριλαμβανομένων των εγκαταστάσεων στην Μαλακάσα Αττικής, του καταυλισμού στο Μαυροβούνι στην Λέσβο και της Κλειστής Ελεγχόμενης Δομής στην Σάμο. Με την Ειδική Εισηγήτρια συναντήθηκαν επίσης ο προϊστάμενος της Γενικής Αστυνομικής Διεύθυνσης Βορείου Αιγαίου στη Λέσβο, εκπρόσωποι πρωτοδικείων, αστυνομικοί διευθυντές και οι πρόεδροι των Δικηγορικών Συλλόγων Λέσβου και Σάμου, ο Προϊστάμενος της Εισαγγελίας Εφετών και εκπρόσωποι του Δικηγορικού Συλλόγου στην Θεσσαλονίκη.
Η Ειδική Εισηγήτρια συναντήθηκε επίσης με περισσότερους από 100 υπέρμαχους ανθρωπίνων δικαιωμάτων, συμπεριλαμβανομένων εκπροσώπων εθνικών και διεθνών μη κυβερνητικών οργανώσεων (ΜΚΟ), μεμονωμένων υπέρμαχων ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ακτιβιστ(ρι)ών βάσης, δημοσιογράφων και εργαζομένων στα ΜΜΕ, δικηγόρων, υπερασπιστ(ρι)ών ΛΟΑΤΙ και ανθρωπιστικών εργαζομένων και εθελοντ(ρι)ών στην Αθήνα, την Χίο, την Λέσβο, την Σάμο και την Θεσσαλονίκη.
Η Ειδική Εισηγήτρια ευχαριστεί την Κυβέρνηση της Ελλάδας για την πρόσκληση που της απηύθυνε και για την πλήρη συνεργασία, τη διαφάνεια και την υποστήριξή της καθ’ όλη τη διάρκεια της επίσκεψής της, μεταξύ άλλων για την εξασφάλιση όλων των αιτούμενων συναντήσεων με τους ενδιαφερόμενους φορείς, την παροχή σχετικών δεδομένων και πληροφοριών και τη διασφάλιση της απρόσκοπτης πρόσβασης σε καταυλισμούς μεταναστών. Ευχαριστεί επίσης το προσωπικό του Γραφείου της Ύπατης Αρμοστείας των Ηνωμένων Εθνών για τους Πρόσφυγες στην Ελλάδα για την πολύτιμη υποστήριξή τους πριν, κατά τη διάρκεια και μετά την επίσκεψή της. Εκφράζει την ευγνωμοσύνη της στα άτομα και τις ομάδες, που αφιέρωσαν χρόνο για να συναντηθούν μαζί της και να μοιραστούν τις πολύτιμες μαρτυρίες, τις γνώσεις και τις συστάσεις τους.
Η Ειδική Εισηγήτρια κοινοποίησε τα προκαταρκτικά πορίσματά της στις 22 Ιουνίου 2022. Προτίθεται να συνεχίσει τον εποικοδομητικό διάλογο με την Κυβέρνηση για τα θέματα, που συζητούνται στην παρούσα έκθεση.
Ακολουθούν τα συμπεράσματα και οι συστάσεις της έκθεσης.
Συμπέρασμα και συστάσεις
Οι υπέρμαχοι ανθρωπίνων δικαιωμάτων, που προωθούν και προστατεύουν τα δικαιώματα μεταναστ(ρι)ών, αιτούντων/αιτουσών άσυλο και προσφύγων, συμπεριλαμβανομένων δικηγόρων για τα ανθρώπινα δικαιώματα, εργαζομένων σε ανθρωπιστικές οργανώσεις, εθελοντ(ρι)ών και δημοσιογράφων, έχουν υποστεί εκστρατείες δυσφήμισης, μεταβαλλόμενο κανονιστικό περιβάλλον, απειλές και επιθέσεις και κατάχρηση του ποινικού δικαίου εναντίον τους σε συγκλονιστικό βαθμό. Σε άλλους τομείς, υπάρχει ένα γενικά ευνοϊκό περιβάλλον στην Ελλάδα για την κοινωνία των πολιτών και τους υπέρμαχους ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Υπό το φως των ευρημάτων της, η Ειδική Εισηγήτρια συνιστά στην Κυβέρνηση της Ελλάδας:
(α) να διασφαλίσει ότι οι υπέρμαχοι ανθρωπίνων δικαιωμάτων μπορούν να εκτελούν το έργο τους σε ένα ευνοϊκό νομικό και διοικητικό πλαίσιο, να εφαρμόζει άμεσα εκκρεμείς συστάσεις και αποφάσεις διεθνών και περιφερειακών μηχανισμών και δικαστηρίων για τα ανθρώπινα δικαιώματα και να εφαρμόζει πλήρως τις διατάξεις του Συντάγματος.
(β) να δείξει υποστήριξη και αλληλεγγύη σε υπέρμαχους ανθρωπίνων δικαιωμάτων, μεταξύ άλλων μέσω δημόσιων δηλώσεων.
(γ) να δηλώσει και να αναγνωρίσει δημοσίως το νόμιμο έργο και τον θεμελιώδη ρόλο, που διαδραματίζουν οι υπέρμαχοι ανθρωπίνων δικαιωμάτων, και τις αναρίθμητες συνεισφορές τους στην προώθηση και προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και να καταδικάσει κάθε εκφοβισμό τους ή κάθε προσπάθεια δυσφήμισής τους.
(δ) να υιοθετήσει πολιτική μηδενικής ανοχής σε περιπτώσεις εκφοβισμού και στιγματισμού υπέρμαχων ανθρωπίνων δικαιωμάτων, δημοσιογράφων και δικηγόρων, να διερευνά άμεσα, ανεξάρτητα, αμερόληπτα και αποτελεσματικά κάθε πράξη αντιποίνων εκφοβισμού ή στιγματισμού εναντίον τους, να προσάγει τους/τις αυτουργούς στη δικαιοσύνη και να εξασφαλίζει αποτελεσματικά ένδικα μέσα για τα θύματα.
(ε) να τερματίσει την κατάχρηση του ποινικού δικαίου σε ειρηνικές και νόμιμες δραστηριότητες των υπέρμαχων ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ιδίως όσων εργάζονται στο πλαίσιο της μετανάστευσης και του ασύλου.
(στ) να αποσύρει εκκρεμείς ποινικές κατηγορίες και έρευνες εναντίον υπέρμαχων ανθρωπίνων δικαιωμάτων, συμπεριλαμβανομένων μελών ΜΚΟ και εθελοντ(ρι)ών, να ανακαλέσει ταξιδιωτικές απαγορεύσεις και να επαναφέρει τους τραπεζικούς λογαριασμούς τους.
(ζ) να διασφαλίσει ότι δεν θα υπάρξουν αντίποινα, συμπεριλαμβανομένων στιγματιστικών δηλώσεων δημόσιων αξιωματούχων και απειλών για ποινικές διαδικασίες, συμπεριλαμβανομένων ερευνών, κατά των υπέρμαχων ανθρωπίνων δικαιωμάτων λόγω της εμπλοκής τους με περιφερειακούς μηχανισμούς ανθρωπίνων δικαιωμάτων, συγκεκριμένα με το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.
(η) να διασφαλίσει πραγματικό, ουσιαστικό και τακτικό διάλογο και διαβούλευση μεταξύ των Αρχών και των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών, μεταξύ άλλων σχετικά με νομοθετικές και πολιτικές διαδικασίες.
(θ) να προωθήσει στην κοινωνία την Διακήρυξη για το Δικαίωμα και την Ευθύνη των Ατόμων, των Κοινωνικών Ομάδων και Φορέων για την Προώθηση και την Προάσπιση των Διεθνώς Αναγνωρισμένων Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και των Θεμελιωδών Ελευθεριών (Διακήρυξη για τους Υπέρμαχους Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων) μέσω μιας μακροχρόνιας, δημόσιας εκπαιδευτικής εκστρατείας, να διαδώσει τη Διακήρυξη και το Άρθρο 29 για τους υπέρμαχους ανθρωπίνων δικαιωμάτων σε δημόσιους φορείς και να προχωρήσει σε ευαισθητοποίηση για τις περιεχόμενες εντός αυτής έννοιες στην Αστυνομία, την Ελληνική Ακτοφυλακή, τις εισαγγελικές υπηρεσίες και υπηρεσίες υποδοχής και ταυτοποίησης.
(ι) να καταστήσει λιγότερο επαχθή και χρονοβόρα την εγγραφή οργανώσεων και ενώσεων, ιδίως όσων ασχολούνται με μεταναστευόμενα άτομα, άτομα αιτούντα άσυλο και πρόσφυγες, να υιοθετήσει διαδικασία κοινοποίησης και να αναθεωρήσει την ισχύουσα νομοθεσία (Ν. 4684/2020) για το Μητρώο ελληνικών και αλλοδαπών Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων, που τηρεί το Υπουργείο Μετανάστευσης και Ασύλου, ώστε να εναρμονιστεί με τα διεθνή πρότυπα, που αφορούν την ελευθερία του συνεταιρίζεσθαι, και να διασφαλίσει ότι η διαδικασία εγγραφής είναι διαφανής, προσβάσιμη, χωρίς διακρίσεις, ταχεία και οικονομική.
(ια) να αναθεωρήσει και να τροποποιήσει διοικητικές και νομοθετικές διατάξεις, που περιορίζουν τα δικαιώματα των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών, συμπεριλαμβανομένων των δικαιωμάτων στην ελευθερία της έκφρασης, του ειρηνικού συνέρχεσθαι και του συνεταιρίζεσθαι.
(ιβ) να εξετάσει το ενδεχόμενο σύνταξης και υιοθέτησης εθνικού νόμου για τους υπέρμαχους ανθρωπίνων δικαιωμάτων βάσει διεθνών προτύπων, με στόχο την αναγνώριση της νομιμότητας του έργου των υπέρμαχων ανθρωπίνων δικαιωμάτων και την παροχή αποτελεσματικής προστασίας προς τα άτομα αυτά.
(ιγ) να αναμορφώσει την μεταναστευτική πολιτική, από ένα πρότυπο ασφάλειας σε ένα πρότυπο, που σέβεται πλήρως τις υποχρεώσεις του κράτους για τα ανθρώπινα δικαιώματα, συμπεριλαμβανομένης της προστασίας όσων εμπίπτουν στη δικαιοδοσία του από παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της διασφάλισης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων τους, ιδίως του δικαιώματος να ζητούν άσυλο και να προστατεύονται από επαναπροωθήσεις.
(ιδ) να αυξήσει τα μέτρα για την αποτελεσματική προστασία των δικαιωμάτων λεσβιών, γκέι, αμφιφυλόφιλων, τρανς και διαφυλικών ατόμων και υπέρμαχών τους, ιδίως με τη διασφάλιση της αποτελεσματικής διερεύνησης εγκλημάτων, που προκαλούνται από προκατάληψη και ρητορική μίσους, της πρόσβασης σε δίκαιη δίκη και ένδικα μέσα, και με τη λήψη μέτρων για την πρόληψη διακρίσεων λόγω σεξουαλικού προσανατολισμού και ταυτότητας φύλου.
(ιε) να παρέχει συνεχή εκπαίδευση στην Ελληνική Αστυνομία, την Ελληνική Ακτοφυλακή και τις εισαγγελικές Αρχές σχετικά με το ρόλο και τα ισχύοντα διεθνή πρότυπα για τους υπέρμαχους ανθρωπίνων δικαιωμάτων. (ιστ) να διασφαλίσει το δικαίωμα σε δίκαιη δίκη, ιδίως με τη λήψη άμεσων και αποτελεσματικών μέτρων για να εγγυηθεί ότι δεν ασκούνται μέσω πλαστών κατηγοριών αδικαιολόγητες ή δυσανάλογες ποινικές διαδικασίες και ότι δεν εφαρμόζεται επιλεκτική δικαιοσύνη κατά υπέρμαχων ανθρωπίνων δικαιωμάτων, δικηγόρων και δημοσιογράφων.
(ιζ) να θεσπίσει ή να βελτιώσει, εάν έχει ήδη θεσπιστεί, την κατάρτιση σε όλα τα Κέντρα Υποδοχής και Ταυτοποίησης, συμπεριλαμβανομένων των Κλειστών Ελεγχόμενων Δομών, σχετικά με τον ρόλο και το εφαρμοστέο νομικό καθεστώς περί δικηγόρων και των δικαιωμάτων των αιτούντων/αιτουσών άσυλο, συμπεριλαμβανομένης της παροχής νομικής συνδρομής.
(ιη) να διασφαλίσει ότι οι καταγγελίες για αξιωματούχους, που παρεμποδίζουν το έργο δικηγόρων, συμπεριλαμβανομένων περιπτώσεων φερόμενης παρενόχλησης, καθώς και βάσει φύλου, διερευνώνται έγκαιρα και διεξοδικά και ακολουθούνται από πειθαρχικές διαδικασίες, όπου εντοπίζονται παραβιάσεις του ισχύοντος νομικού καθεστώτος.
(ιθ) να συστήσει ανεξάρτητο εθνικό μηχανισμό για την έρευνα και παρακολούθηση του τρόπου χειρισμού της μετανάστευσης σε ολόκληρη την Πολιτεία.
(κ) να φέρει την ισχύουσα νομοθεσία κατά της λαθρεμπορίας μεταναστ(ρι)ών (Ν. 4251/2014 περί μετανάστευσης), ιδίως τα άρθρα 29 και 30, σε πλήρη συμμόρφωση με το Πρωτόκολλο κατά του Λαθρεμπορίου Μεταναστών διά Ξηράς, Θαλάσσης και Αέρος, μεταξύ άλλων σε σχέση με τον ορισμό του λαθρεμπορίου ανθρώπων, τις διασφαλίσεις κατά της ποινικοποίησης όσων υπόκεινται σε επιχειρήσεις λαθρεμπορίου και την συμπερίληψη εξαίρεσης για την παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας ή παρεμβάσεων, που αποσκοπούν στη διαφύλαξη των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
(κα) Σε διαβούλευση με υπέρμαχους ανθρωπίνων δικαιωμάτων που εργάζονται στον τομέα της μετανάστευσης, να αναθεωρήσει τον νόμο 4825/2021 για να αρθούν τα τρέχοντα εμπόδια εξ αυτού στο έργο των υπέρμαχων ανθρωπίνων δικαιωμάτων στη θάλασσα, συμπεριλαμβανομένων μη στρατιωτικών επιχειρήσεων έρευνας και διάσωσης, και να αντιμετωπίσει, ιδίως, τους ασαφείς ορισμούς, τις υπερβολικά περιοριστικές διατάξεις και τις σχετικές κυρώσεις, που περιλαμβάνονται στο άρθρο 40 του νόμου.
(κβ) να μεταφέρει στο εθνικό δίκαιο, χωρίς περαιτέρω καθυστέρηση, την οδηγία 2019/1937 της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την προστασία των προσώπων, που καταγγέλλουν παραβάσεις της νομοθεσίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης (οδηγία περί “καταγγελλόντων”).
(κγ) να υιοθετήσει προοδευτική, υποστηρικτική και ενεργητική θέση σχετικά με την προτεινόμενη οδηγία της Ευρωπαϊκής Ένωσης σχετικά με την προστασία προσώπων, που ασχολούνται με την συμμετοχή στα κοινά, από προδήλως αβάσιμες ή καταχρηστικές δικαστικές διαδικασίες (συμπεριλαμβανομένων στρατηγικών αγωγών κατά της συμμετοχής στα κοινά) και να διασφαλίσει την ταχεία μεταφορά της στο εθνικό δίκαιο μετά την υιοθέτησή της.
(κδ) να αναπτύξει νομοθεσία σε εθνικό επίπεδο για την αντιμετώπιση στρατηγικών αγωγών κατά της συμμετοχής στα κοινά χωρίς διασυνοριακό χαρακτήρα και σε όλες τις διαδικασίες για την κάλυψη υποθέσεων, που δεν αναμένεται η διαχείρισή τους με πρωτοβουλία της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
(κε) να ενθαρρύνει και να υποστηρίζει στα υψηλότερα επίπεδα διακυβέρνησης, μέσω δημόσιων δηλώσεων μεταξύ άλλων, το έργο δημοσιογράφων, που καλύπτουν θέματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ιδίως όσων ασχολούνται με θέματα σχετικά με την μετανάστευση και την διαφθορά.
(κστ) να υποστηρίξει ενεργά την κίνηση προς ένα άμεσο μορατόριουμ για την παγκόσμια πώληση και μεταφορά τεχνολογίας ιδιωτικής επιτήρησης, μέχρι να τεθούν σε εφαρμογή εγγυήσεις διασφάλισης ότι τέτοιες τεχνολογίες δεν χρησιμοποιούνται για τη στόχευση υπέρμαχων ανθρωπίνων δικαιωμάτων, συμπεριλαμβανομένων δημοσιογράφων, και να δημιουργήσει μια ανεξάρτητη εξεταστική επιτροπή για τη διερεύνηση της χρήσης spyware στην Ελλάδα.
(κζ) να αναθεωρήσει τον Ν. 4855/2021 εισάγοντας τροποποιήσεις στο άρθρο 191 του Αστικού Κώδικα της Ελλάδας, προκειμένου να διασφαλιστεί ότι οι υπέρμαχοι ανθρωπίνων δικαιωμάτων, συμπεριλαμβανομένων δημοσιογράφων που ασχολούνται με θέματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων, δεν στοχοποιούνται για διάδοση ψευδών πληροφοριών μετά από νόμιμες ενέργειες έκφρασης σχετικά με τα ανθρώπινα δικαιώματα.
116. Η Ειδική Εισηγήτρια συνιστά στους υπέρμαχους ανθρωπίνων δικαιωμάτων:
(α) να δημοσιοποιήσουν την Διακήρυξη για τους Υπέρμαχους Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων ευρέως σε όλους τους τομείς της κοινωνίας.
(β) να συνεχίσουν την πλήρη χρήση των μηχανισμών ανθρωπίνων δικαιωμάτων των Ηνωμένων Εθνών, της Ευρωπαϊκής Ένωσης, του Συμβουλίου της Ευρώπης και του Οργανισμού για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη για την παρακολούθηση και προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
(γ) να συνεχίσουν να αναπτύσσουν και να ενισχύουν τα εθνικά και τοπικά δίκτυα και το εύρος δράσης, προκειμένου να συμβάλουν στην προστασία των υπέρμαχων ανθρωπίνων δικαιωμάτων και να διευκολύνουν τον συντονισμό.
117. Η Ειδική Εισηγήτρια συνιστά σε πολιτικά κόμματα, πολιτικούς, ΜΜΕ, ιδιωτικές εταιρείες και άλλους παράγοντες να αποφύγουν την υποκίνηση, οργάνωση ή συμμετοχή σε παρενόχληση, εκφοβισμό ή στιγματισμό των υπέρμαχων ανθρωπίνων δικαιωμάτων.»
