Δύο εκθέσεις για τα 50 χρόνια από τη μεταπολίτευση και τα 80 χρόνια από την απελευθέρωση της Αθήνας από τους ναζί σε Εθνική Πινακοθήκη και Δήμο Αθηναίων.
Η αποκατάσταση της δημοκρατίας στη χώρα μας σηματοδότησε την έναρξη της μεταπολίτευσης, μιας μακράς περιόδου που τη βρίσκει στο σήμερα να παλεύει με την άνοδο της ακροδεξιάς σε Ελλάδα και Ευρώπη. Κινδυνεύει η δημοκρατία κι αν ναι από ποιους; Πόσο πιθανό είναι να βρεθούμε αντιμέτωποι ξανά με την παράνοια του αυταρχισμού; Εχουμε δικαίωμα να γιορτάζουμε όταν στον κόσμο παιδιά πεθαίνουν είτε από βόμβες είτε από την πείνα;
Σε αυτά τα ερωτήματα επιχειρούν να ρίξουν φως δύο εκθέσεις που πραγματοποιούνται αυτό τον καιρό στην Αθήνα. Δύο παράλληλες εκθέσεις που συγκεντρώνουν σπάνιο αρχειακό υλικό, φωτογραφίες, πρωτοσέλιδα εφημερίδων, εικαστικά έργα και βιντεοπροβολές.
Μέχρι και τις 2 Φεβρουαρίου 2025 στην Εθνική Πινακοθήκη φιλοξενείται η έκθεση με τον τίτλο «Δημοκρατία», η οποία ανιχνεύει τη σχέση της τέχνης με την πολιτική ιστορία στη νότια Ευρώπη, καθώς τρεις χώρες, η Ελλάδα, η Πορτογαλία και η Ισπανία, μετέβησαν από ένα απολυταρχικό καθεστώς στο δημοκρατικό πολίτευμα.
Στο Κέντρο Τεχνών του Οργανισμού Πολιτισμού, Αθλητισμού και Νεολαίας του Δήμου Αθηναίων παρουσιάζεται ως τις 28 Οκτωβρίου η ιστορική έκθεση «1974 & 1944: Η Αθήνα γιορτάζει την ελευθερία της» που αντλεί το υλικό της από τα Γενικά Αρχεία του Κράτους σε συνεργασία με το Ιστορικό Αρχείο του Δήμου Αθηναίων.
Η δικτατορία στις χώρες του νότου
Στην Εθνική Πινακοθήκη οι επισκέπτες έχουν τη δυνατότητα να ανιχνεύσουν την πολιτική λειτουργία της τέχνης στα δικτατορικά καθεστώτα. Μια διερεύνηση των συγκλίσεων και αποκλίσεων των καλλιτεχνικών ρευμάτων που γεννήθηκαν από τον αγώνα για ελευθερία σε διεθνές επίπεδο. Κοινοί τόποι αναφοράς και για τις τρεις χώρες του νότου είναι η δικτατορία, τα βασανιστήρια και η αντίσταση.
Περισσότεροι από 55 καλλιτέχνες και ομάδες καλλιτεχνών συμμετέχουν, με 140 εικαστικά έργα αλλά και αφίσες, βιντεοπροβολές, περφόρμανς καθώς και ένα κινηματογραφικό αφιέρωμα. Ο κριτικός λόγος, η τέχνη της διαμαρτυρίας μαζί με ντοκουμέντα του Τύπου αναδεικνύουν την εμπλοκή της τέχνης στη δημόσια σφαίρα, προτάσσοντας το αίτημα του εκδημοκρατισμού για κάθε χώρα.
Η Αθήνα γιορτάζει την ελευθερία της
Σε ένα τοπόσημο ιδιαίτερης ιστορικής σημασίας, στον μνημειακό χώρο των παλιών κρατητηρίων του διοικητηρίου της ΕΑΤ – ΕΣΑ, φιλοξενείται η έκθεση «1974 & 1944: Η Αθήνα γιορτάζει την ελευθερία της». Οι ενότητες, αφιερωμένες στα γεγονότα του 1974 και του 1944 αντίστοιχα, περιλαμβάνουν συνολικά περισσότερα από 500 τεκμήρια, ανάμεσά τους σπάνιες φωτογραφίες, έργα τέχνης, εφημερίδες της εποχής, αφίσες, προκηρύξεις, προσωπικά αντικείμενα, κινηματογραφικά επίκαιρα και πλούσιο οπτικοακουστικό αρχειακό υλικό.
Από τη ναζιστική κατοχή και το μέτωπο τoυ ΕΑΜ και της ΕΠΟΝ στην απελευθέρωση και την απομόνωση των αριστερών αγωνιστών που οδήγησε στον Εμφύλιο, στη χούντα και την κατοχή της Κύπρου. Στη συνέχεια η λευκή μεταπολίτευση, η δίκη των πραξικοπηματιών –που καταδικάστηκαν αρχικά σε θάνατο και με την παρέμβαση του Καραμανλή αυτό μετατράπηκε σε ισόβια– οι εορτασμοί του Πολυτεχνείου.
Το λογοκριμένο «Μη με ρωτάς»
Στην έκθεση –για πρώτη φορά– εκτίθεται ένα συγκινητικό τεκμήριο που αφορά το έγγραφο που λογοκρίνει το τραγούδι των Μάνου Λοΐζου και Λευτέρη Παπαδόπουλου «Μη με ρωτάς». Οι στίχοι «Τα πολυβόλα σωπάσαν/Οι πόλεις αδειάσαν και κλείσαν», αναφέρονται στην Κατοχή. Γι’ αυτό και ο πρωτότυπος τίτλος του είναι «Νύχτα του ’42». Το τραγούδι υποβάλλεται στη λογοκρισία το 1972 και απορρίπτεται. Αιτιολογία της απόρριψης: «Απερρίφθη διότι εκ του νοήματος των στίχων, ως επί παραδείγματι ρωτάν γιατί πολεμήσαν θίγονται εθνικές παραδόσεις, καθώς οι Ελληνες στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο πολέμησαν για την ελευθερία τους».
Το φύλλο της «Νέας Εστίας»
Ακόμη ένα σημείο που οι επισκέπτες αξίζει να σταθούν και συνδέει τις δύο περιόδους είναι το φύλλο της «Νέας Εστίας» του 1944 με το αίμα ενός ΕΛΑΣίτη. Στο σπίτι του Ηλία Ηλιού στη Βουκουρεστίου κρύφτηκε ένας αγωνιστής που κυνηγούσαν οι αρχές. Την ώρα που ακουμπάει στο τραπέζι η «Νέα Εστία» στιγματίζεται από το αίμα του.