Eνα μέρος του τίτλου του παρόντος άρθρου είναι δανεισμένο από το βιβλίο του Αμερικανού παιδαγωγού Mάικλ Aπλ. Ο Aπλ στο βιβλίο του «Εκσυγχρονισμός και συντηρητισμός στην εκπαίδευση» (μτφρ.: Μαρία Δεληγιάννη, Εκδόσεις Μεταίχμιο, 2001) ανέλυε συστηματικά τη μεταρρύθμιση στο περιεχόμενο της εκπαίδευσης. Αυτή ήταν η στροφή προς ένα αμάλγαμα τεχνικών και φαινομενικά ουδέτερων γνώσεων (έμφαση στις νέες τεχνολογίες) σε συνδυασμό με τη στροφή στη «γεγονοτολογική» παραδοσιακή εκδοχή της Ιστορίας και την περιθωριοποίηση των κοινωνικών και πολιτικών επιστημών από το σχολικό πρόγραμμα.
Στην περίπτωση της Ελλάδας, προσθέτουμε εδώ, συν δύο αρχαίες γλώσσες στο λύκειο συνιστούν τη νέα εκπαιδευτική ορθοδοξία. Ποιοι είναι οι πυλώνες αυτής της νέας ορθοδοξίας; Η εκμάθηση βασικών δεξιοτήτων «χρήσιμων» στην αγορά εργασίας, η γνώση μιας συγκεκριμένης εκδοχής του παρελθόντος, η ενασχόληση κυρίως με το τυπικό δύο αρχαίων γλωσσών, η αποβολή κάθε κριτικής διάστασης στην κοινωνική και πολιτική κατάσταση εντός της οποίας ζουν οι μαθητές. Με άλλα λόγια ένα σχολείο που αρνείται πεισματικά ότι οι μαθητές ζουν σε μια συγκεκριμένη κοινωνία με αντιφάσεις, στην οποία καλούνται να ενταχθούν ως πολίτες.
Αυτό που παραβλέπεται σήμερα στον σχεδιασμό των νέων ωρολόγιων προγραμμάτων στο λύκειο είναι ότι δεν θα γίνουν όλοι οι μαθητές φιλόλογοι, μαθηματικοί, φυσικοί, γιατροί κ.λπ. Oλοι όμως οι μαθητές θα γίνουν πολίτες, θα ψηφίζουν, θα μετέχουν στα κοινά, θα πρέπει να έχουν βασικές γνώσεις για το πώς λειτουργούν η κοινωνία, η πολιτεία, τα πολιτικά κόμματα, οι ομάδες πίεσης, ποιες είναι οι βασικές ιδεολογίες και πολιτικές που οριοθετούν τον σύγχρονο πολιτικό χάρτη.
Αυτό που επιχειρείται σήμερα είναι η επιστροφή σε μια δήθεν χρυσή εκπαιδευτική εποχή, η οποία στην πραγματικότητα δεν υπήρξε ποτέ, όπου οι μαθητές/τριες θα πειθαρχούν απόλυτα υπό τον φόβο του χαρακτηρισμού της διαγωγής και ενός εξεταστικού λαβύρινθου, θα μαθαίνουν μια συγκεκριμένη εκδοχή της εθνικής μας ιστορίας, θα εντρυφούν στο τυπικό των αρχαίων γλωσσών και θα ακούνε ελάχιστα πράγματα για την κοινωνία στην οποία ζουν και την πολιτική της διάρθρωση.
Μπορεί να επιτύχει μια τέτοια επιστροφή; Η ιστορία αλλά και το παρόν δείχνουν πως όχι. Το σχολείο δεν είναι «κυκλάμινο στου βράχου τη σχισμάδα». Οι αντιφάσεις της ζωής το διαπερνούν, είναι παρούσες μέσα σε αυτό. Η προσωπικότητα επίσης των εκπαιδευτικών δεν μπορεί να «σιδερωθεί» μέσα στις οδηγίες ενός αυστηρού αναλυτικού προγράμματος. Συνήθως αυτού του είδους οι μεταρρυθμίσεις δεν κρατάνε πολύ και όσο κρατάνε έχουν ακριβώς τα αντίθετα αποτελέσματα από αυτά που επιδιώκουν. Και αυτό θα φανεί πολύ σύντομα.
Ο Κώστας Θεριανός είναι εκπαιδευτικός