Η πρόθεση της κυβέρνησης να αλλάξει το εκλογικό σύστημα στις δημοτικές και περιφερειακές εκλογές δεν είναι καθόλου τυχαία. Αλλά ούτε και αθώα. Η λεγόμενη ταξινομική ψήφος δεν θα αποδυναμώσει τις συναλλαγές κάτω από το τραπέζι αλλά αντίθετα θα ενδυναμώσει τις κάθε λογής υπόγειες διεργασίες μεταξύ παρατάξεων και υποψηφίων. Το χειρότερο όλων όμως είναι ότι θα εκλέγεται δήμαρχος ή περιφερειάρχης με ποσοστά αρκετά χαμηλότερα του 50%. Δηλαδή θα διοικούνται οι δήμοι και οι περιφέρειες από τη μειοψηφία, η οποία μάλιστα θα διαθέτει δυσανάλογα περισσότερους συμβούλους σε σχέση με τη δύναμή της.
Επιπλέον, το σχέδιο της κυβέρνησης εξοπλίζει τη δημοτική ή περιφερειακή αρχή με τη δυνατότητα να προκηρύσσει πρόωρες εκλογές πριν τη λήξη της θητείας της. Αυτό σημαίνει ότι θα μπορεί να τις προκηρύξει όταν κρίνει ότι το κλίμα είναι πιο ευνοϊκό για την επανεκλογή της. Ανάλογη εμπειρία υπάρχει από τις βουλευτικές εκλογές, όταν οι κυβερνήσεις επικαλούνται προσχηματικά σοβαρό εθνικό θέμα για να προσφύγουν στις κάλπες σε βολική για αυτές χρονική στιγμή.
Αμφισβήτηση της μυστικότητας της ψηφοφορίας
Αλλά πιο σοβαρή και επικίνδυνη είναι η πρόθεση της κυβέρνησης να υιοθετήσει την ηλεκτρονική ψηφοφορία για όποιον εκλογέα το επιθυμεί. Εδώ πρόκειται για παραβίαση της μυστικότητας της ψηφοφορίας. Η ηλεκτρονική ψήφος είναι εν δυνάμει διαβλητή. Δεν αναφέρομαι μόνο στο τεχνικό μέρος της υπόθεσης, δηλαδή ποιός ελέγχει την τεχνική διαδικασία.
Αναφέρομαι κυρίως στο γεγονός ότι η ηλεκτρονική ψηφοφορία, στο βαθμό που σημαίνει κατάργηση της ψήφου με παραβάν σε συγκεκριμένο χώρο, καθιστά τον ψηφοφόρο ευάλωτο σε κάθε είδους πιέσεις, εξαγορά, πελατειακές σχέσεις, εκβιασμούς. Γιατί απλούστατα στην ηλεκτρονική ψηφοφορία, όπως εξάλλου και στην επιστολική ψήφο, δεν μπορεί να είμαστε βέβαιοι ότι ο ψηφοφόρος θα είναι πράγματι μόνος τη στιγμή που θα πατήσει το πλήκτρο στον υπολογιστή ή στο κινητό του τηλέφωνο. Υπάρχει εξάλλου ήδη σχετική αρνητική εμπειρία από τις ηλεκτρονικές εκλογές σε σωματεία και στα πανεπιστήμια, που επιβεβαιώνει αυτούς τους φόβους.
Πρόκειται για παραβίαση της αρχής της μυστικότητας της ψηφοφορίας που κατοχυρώνεται από το Σύνταγμα. Αυτό δείχνει ότι οι παραβιάσεις του Συντάγματος δεν σταματούν στο άρθρο 16. Διευρύνονται επικίνδυνα. Το Σύνταγμα κουρελιάζεται, μαζί και η δημοκρατία. Αν όντως προχωρήσει και ψηφιστεί μια τέτοια ρύθμιση, θα γίνει ένα σημαντικό βήμα για την φαλκίδευση της έννοιας της δημοκρατίας. Τα όρια μεταξύ δημοκρατικής διαδικασίας και αυταρχικού καθεστώτος θα γίνουν ρευστά, πολύ περισσότερο που είναι βέβαιο ότι η κυβέρνηση θα θελήσει στη συνέχεια να επεκτείνει την ηλεκτρονική ψηφοφορία και στις βουλευτικές εκλογές.
Το μέλλον της δημοκρατίας
Στο πρόσφατο βιβλίο μου, «Το μέλλον της δημοκρατίας», που δημοσιεύσαμε μαζί με τον καθηγητή Ερνέστο Ντομίνγκες, διαπιστώνω πως οικοδομείται στην Ελλάδα, στην Ευρώπη αλλά και γενικότερα μια «σιδερόφραχτη δημοκρατία», όπου οι ελευθερίες συρρικνώνονται, παραβιάζονται, ενισχύονται οι ακροδεξιές νεοφιλελεύθερες πολιτικές, η εξουσία συγκεντρώνεται με ακραίο τρόπο σε λίγα χέρια, οι κοινωνικές κατακτήσεις του προηγούμενου αιώνα εξαϋλώνονται. Πρόκειται για μια προσχηματική δημοκρατία όπου η οικονομική ολιγαρχία κυβερνά με αυταρχικό τρόπο, διευρύνει τις ανισότητες, βυθίζει τους πολλούς στη φτώχεια, στους πολέμους, εντείνει την περιβαλλοντική καταστροφή.
Πώς προσδιορίζεται το πολίτευμα όπου διεξάγονται μεν εκλογές αλλά δεν κυβερνά η πλειοψηφία και όπου η μυστικότητα της ψηφοφορίας παραβιάζεται, δεν είναι άρα στοιχειωδώς ελεύθερη; όπου λίγοι υπερπλούσιοι κατέχουν τα μέσα ενημέρωσης και επηρεάζουν τις πολιτικές, πολιτιστικές πεποιθήσεις των πολιτών; όπου τα δικαιώματα και οι ελευθερίες συρρικνώνονται νομοθετικά διαρκώς αλλά και παραβιάζονται περαιτέρω στην πράξη;
Στο βιβλίο μου που προανέφερα, προτείνω έξι κριτήρια τα οποία θα μπορούσαν να χρησιμεύουν για την αξιολόγηση της ποιότητας μιας δημοκρατίας. Δημοκρατία υπάρχει:
- όταν (και στο βαθμό που) οι πολίτες εκλέγουν περιοδικά σε συνθήκες ελευθερίας τους αντιπροσώπους τους
- όταν (και στο βαθμό που) οι πολίτες έχουν πραγματική δυνατότητα να ελέγχουν τους αντιπροσώπους τους και μάλιστα να τους ανακαλούν πριν τη λήξη της θητείας τους, αν το κρίνουν απαραίτητο
- όταν (και στο βαθμό που) οι πολίτες συμμετέχουν άμεσα στη λήψη των αποφάσεων μέσα από θεσμούς άμεσης δημοκρατίας
- όταν (και στο βαθμό που) οι πολίτες καθορίζουν τις αποφάσεις τους χωρίς την άμεση ή έμμεση επιρροή των πλούσιων και των πολιτικά ισχυρών
- όταν (και στο βαθμό που) οι πολίτες απολαμβάνουν ατομικών και συλλογικών ελευθεριών
- όταν (και στο βαθμό που) τα μέσα μαζικής ενημέρωσης ανήκουν σε συσσωματώσεις πολιτών.
Είναι προφανές ότι κατρακυλάμε προς την αντιδημοκρατική βαρβαρότητα. Το ερώτημα είναι για πόσο θα το ανεχόμαστε αυτό.
*Ο Δημήτρης Καλτσώνης είναι καθηγητής Θεωρίας Κράτους και Δικαίου στο Πάντειο Πανεπιστήμιο