Τα μισά ψέματα και οι άβολες αλήθειες που καταγράφονται εδώ αποτελούν μόνο ένα κομμάτι από το πολιτικό τοπίο που ανέδειξαν οι εκλογές στις ΗΠΑ – ένα τοπίο γεμάτο αντιφάσεις, βαθιές κοινωνικές μετατοπίσεις και στρατηγικά αδιέξοδα.
Μισά ψέματα
- Η οικονομία τα πήγαινε εξαιρετικά αλλά οι ψηφοφόροι δεν το αντιλήφθηκαν
Παρά τους υψηλούς ρυθμούς οικονομικής ανάπτυξης (περίπου 3%) και τα χαμηλά ποσοστά ανεργίας (3-4%), η καθημερινότητα των ψηφοφόρων διέφερε αισθητά. Η αύξηση του κόστους ζωής, οι υψηλές τιμές στα σουπερμάρκετ και τα καύσιμα αποτέλεσαν βασικές ανησυχίες, ιδιαίτερα για τους χαμηλόμισθους. Παρότι η οικονομία ήταν το κεντρικό ζήτημα που επηρέασε την ψήφο, η κυβέρνηση Μπάιντεν απέτυχε να λάβει μέτρα κατά της αισχροκέρδειας ή/και να φορολογήσει τα υπερκέρδη των επιχειρήσεων. Το 81% όσων δήλωναν ότι η οικονομική κατάσταση της οικογένειάς τους ήταν χειρότερη με τη διακυβέρνηση Μπάιντεν – Χάρις σε σχέση με πριν από τέσσερα χρόνια ψήφισε τον Ντόναλντ Τραμπ. To ίδιο φαινόμενο με παρόμοια ποσοστά αλλά αντίστροφους κομματικούς πόλους είχε παρατηρηθεί το 2020, όταν ψήφισαν υπέρ του Μπάιντεν. Παράλληλα, η εκστρατεία της Κάμαλα Χάρις δεν είχε σαφές οικονομικό μήνυμα υπέρ των λαϊκών τάξεων.
- Η «λευκή υπεροχή» ήταν η κύρια αίτια για την εκλογική ήττα της Χάρις
Κι όμως δεν ήταν. Αντίθετα, η εκλογική βάση του Τραμπ έχει γίνει πιο πολυφυλετική. Η εντυπωσιακή στροφή των Λατίνων ψηφοφόρων υπέρ του Τραμπ αναδείχθηκε ως ένας από τους καθοριστικούς παράγοντες της εκλογικής αναμέτρησης. Ο Τραμπ απέσπασε περίπου το 46% των Λατίνων, σημειώνοντας αύξηση 13 ποσοστιαίων μονάδων σε σχέση με το 2020, ιστορικό ρεκόρ για Ρεπουμπλικάνο υποψήφιο. Στους Αφροαμερικανούς κατέγραψε αύξηση 3 μονάδων, φτάνοντας το 13%, το υψηλότερο ποσοστό για Ρεπουμπλικάνο τις τελευταίες δεκαετίες. Στους ψηφοφόρους ασιατικής καταγωγής παρατηρήθηκε μετατόπιση 5 μονάδων υπέρ του Τραμπ, ενώ στους Ιθαγενείς Αμερικανούς κατέγραψε άνοδο 10 μονάδων, φτάνοντας το 65%.
Η μόνη εθνοτική ομάδα στην οποία ο Τραμπ δεν σημείωσε αύξηση ήταν οι λευκοί, όπου το ποσοστό του μειώθηκε ελαφρώς από 58% το 2020 σε 57% το 2024, ενώ η Χάρις διατήρησε το 41%. Επιπλέον, η στήριξη προς τον Τραμπ από γυναίκες αυξήθηκε από 42% σε 45%. Η νίκη του Τραμπ οφείλεται περισσότερο σε μια επανατοποθέτηση κοινωνικών τάξεων και λιγότερο σε ρατσιστικό ρεβανσισμό.
- Φταίνε οι ψηφοφόροι
Η απόδοση ευθύνης στους ψηφοφόρους αποτελεί συνήθη πρακτική των κεντροαριστερών κομμάτων ύστερα από εκλογικές ήττες. Ωστόσο, ενώ πολλοί ψήφιζαν υπέρ του Τραμπ, σε ρεπουμπλικάνικες πολιτείες όπως το Μιζούρι και η Αλάσκα υποστήριζαν την αύξηση του κατώτατου μεροκάματου και την αναρρωτική άδεια με αποδοχές. Παρόμοια, σε πολιτείες όπως η Αριζόνα, το Μιζούρι, η Μοντάνα και η Νεβάδα ψήφισαν υπέρ της καθιέρωσης ή της επέκτασης του δικαιώματος στην άμβλωση.
Δεν ήταν τόσο επιτυχία του Τραμπ όσο ιστορική αποτυχία της ηγεσίας των Δημοκρατικών. Αυτό ήταν το νόημα της μετεκλογικής δήλωσης του Μπέρνι Σάντερς, ανεξάρτητου γερουσιαστή του Βερμόντ: «Δεν θα έπρεπε να προκαλεί μεγάλη έκπληξη το γεγονός ότι ένα Δημοκρατικό Κόμμα που έχει εγκαταλείψει την εργατική τάξη διαπιστώνει τώρα ότι η εργατική τάξη το έχει εγκαταλείψει. Αρχικά ήταν η λευκή εργατική τάξη και τώρα είναι και οι Λατίνοι και οι μαύροι εργαζόμενοι. Ενώ η ηγεσία των Δημοκρατικών υπερασπίζεται το υπάρχον σύστημα, ο αμερικανικός λαός είναι θυμωμένος και θέλει αλλαγή. Και έχουν δίκιο». Μια δήλωση που έχει ήδη προκαλέσει έντονες αντιδράσεις εντός του κατεστημένου των Δημοκρατικών, όπως αυτή της Νάνσι Πελόζι, ακριβώς επειδή μπήγει το μαχαίρι στο κόκαλο.
- Η καμπάνια της Χάρις ήταν ελκυστική γιατί είχε λάμψη και γοητεία
Διασημότητες όπως η Τέιλορ Σουίφτ, η Κουίν Λατίφα, η Τζένιφερ Λόπεζ, η Μπιγιονσέ και ο Τζορτζ Κλούνεϊ παρατάχθηκαν ως πρόσωπα που θα μπορούσαν να λειτουργήσουν ως μαγνήτες ψηφοφόρων. Ωστόσο πίσω από τη λαμπερή βιτρίνα με άρωμα Χόλιγουντ υπήρχε η απουσία δυνατού συνεκτικού οικονομικού μηνύματος. Η παρέλαση διασημοτήτων δεν απαντούσε στα βασικά προβλήματα της καθημερινότητας, όπως οι αυξανόμενες τιμές στα τρόφιμα, τα καύσιμα και στη στέγαση. Ο απλός κόσμος ένιωθε ότι οι δικές του ανάγκες δεν αποτελούσαν προτεραιότητα.
- Η Χάρις ήταν καλή επιλογή
Η επιλογή της Χάρις ως αντιπροέδρου από τον Μπάιντεν βασίστηκε κυρίως στη διασταυρούμενη ταυτότητά της ως μαύρης γυναίκας. Αν και συμμετείχε στις προκριματικές εκλογές του 2019, αποχώρησε νωρίς λόγω χαμηλής δημοφιλίας. Η υποψηφιότητά της για την προεδρία το 2024 προέκυψε ίσως αναγκαστικά, αλλά χωρίς τη θεσμική διαδικασία των προκριματικών.
Άβολες αλήθειες
- Η έλλειψη ισχυρού οικονομικού μηνύματος έβλαψε τους Δημοκρατικούς
Η καμπάνια της Χάρις επικεντρώθηκε στους κινδύνους για τη δημοκρατία. Σύμφωνα με έρευνα του Κέντρου για την Εργατική Πολιτική (CWCP) σε συνεργασία με τη YouGov που διεξάχθηκε τον Σεπτέμβριο του 2024 στην Πενσιλβάνια, τα οικονομικά και λαϊκά μηνύματα είχαν πολύ μεγαλύτερη απήχηση στους ψηφοφόρους σε σύγκριση με τα μηνύματα για τον χαρακτήρα του Τραμπ. Τα μηνύματα της Χάρις για τις αμβλώσεις και τη μετανάστευση τα πήγαιναν χειρότερα από οποιοδήποτε οικονομικό μήνυμα.
- Η μετατόπιση στις κοινωνικές τάξεις
Τον Ιούλιο του 2016 ο Τσακ Σούμερ, ηγέτης της Γερουσίας για τους Δημοκρατικούς, είχε δηλώσει: «Για κάθε χαμηλής ειδίκευσης Δημοκρατικό ψηφοφόρο που χάνουμε στη δυτική Πενσιλβάνια θα κερδίσουμε δύο μετριοπαθείς Ρεπουμπλικάνους στα προάστια της Φιλαδέλφειας. Και αυτό το σενάριο μπορεί να επαναληφθεί στο Οχάιο, το Ιλινόι και το Ουισκόνσιν». Αυτός ο εσφαλμένος υπολογισμός μιας εκλογικής πορείας «προς το κέντρο» έχει μερίδιο ευθύνης για την ιστορική ήττα των Δημοκρατικών το 2024. Για πρώτη φορά εδώ και δεκαετίες έχασαν τη λαϊκή ψήφο και, επιπλέον, την πλειονότητα των χαμηλόμισθων ψηφοφόρων, ενώ αντίθετα αύξησαν τα ποσοστά τους στα υψηλά εισοδηματικά στρώματα άνω των $100.000.
- Η βραχμανοποίηση του Δημοκρατικού Κόμματος
Η Χάρις κέρδισε το 55% των ψηφοφόρων με πανεπιστημιακή μόρφωση, ενώ ο Τραμπ το 56% όσων δεν είχαν πτυχίο. Το Δημοκρατικό Κόμμα πλέον εκπροσωπεί κυρίως τα μορφωμένα μεσαία στρώματα, ειδικά στους λευκούς πληθυσμούς. Το χάσμα υπέρ του Τραμπ στους λευκούς άντρες και γυναίκες χωρίς πτυχίο παρέμεινε σταθερό (36 και 30 μονάδες αντίστοιχα).
Ωστόσο, η «βραχμανοποίηση» του κόμματος ενισχύθηκε περαιτέρω στις λευκές γυναίκες με πανεπιστημιακή μόρφωση. Πρόκειται για τη μόνη μεγάλη εκλογική ομάδα (περίπου 17% του εκλογικού σώματος) όπου η Χάρις αύξησε τα ποσοστά της από 54% το 2020 σε 57% το 2024, ενώ ο Τραμπ σημείωσε μείωση από 45% σε 41%. Αυτή η ενίσχυση καταγράφηκε σε ένα γενικότερο περιβάλλον πτώσης για το Δημοκρατικό Κόμμα.
Ο βραχμανισμός του Δημοκρατικού Κόμματος φαίνεται να συνοδεύεται από μια σημαντική συνέπεια: την απώλεια ουσιαστικής σύνδεσης με άλλες κοινωνικές ομάδες, ιδιαίτερα με τους λιγότερο μορφωμένους, τους κατοίκους της υπαίθρου και των μικρών πόλεων.
- Ο Τραμπ επαναπροσδιόρισε το Ρεπουμπλικάνικο Κόμμα
Ο Τραμπ έδωσε στο Ρεπουμπλικάνικο Κόμμα εικόνα αντισυστημικής δύναμης. Η κριτική των μέσων ενημέρωσης προς τον Τραμπ, ακόμη και όταν ήταν δικαιολογημένη, συχνά ενίσχυε τη δημοτικότητά του, καθώς οι λαϊκές τάξεις θεωρούν τα συστημικά Μέσα μέρος του κατεστημένου. Η απόπειρα δολοφονίας του στην Πενσιλβάνια ήταν ορόσημο: αιμόφυρτος ύψωσε τη γροθιά του και φώναξε «Παλέψτε, παλέψτε», κατορθώνοντας να συνδεθεί συναισθηματικά με μεγάλο μέρος των λαϊκών στρωμάτων. Οπως παρατηρεί η κοινωνιολόγος Αρλι Χόχσιλντ, ο Τραμπ είναι «ο υποψήφιος των συναισθημάτων», ένας δεξιός λαϊκιστής που, περισσότερο από οποιονδήποτε άλλο υποψήφιο, στοχεύει να προκαλεί έντονες συναισθηματικές αντιδράσεις στους υποστηρικτές του.
Παράλληλα, η αντιπολεμική ρητορική του Τραμπ για το ουκρανικό είχε απήχηση. Υποσχόμενος μια πραγματιστική πολιτική για τον τερματισμό του πολέμου αξιοποίησε την επιθυμία για περιορισμό της στρατιωτικής εμπλοκής, που συνεπάγεται υψηλό κόστος σε οικονομικούς πόρους και ανθρώπινες ζωές.
- Πόσο ισχυρή είναι η απειλή για τη φιλελεύθερη δημοκρατία;
Παρά τα γεγονότα της 6ης Ιανουαρίου 2021, ο Τραμπ δεν κατάργησε δημοκρατικούς θεσμούς κατά την προηγούμενη θητεία του, κάτι που είναι δύσκολο λόγω του ομοσπονδιακού συστήματος των ΗΠΑ και της αυτονομίας των πολιτειών. Παρά τη ρητορική του, δεν διαθέτει τη δύναμη ή τη νομιμοποίηση π.χ. να διαλύσει το Κογκρέσο, ενώ απουσιάζει ένα μαζικό εξτρεμιστικό κίνημα παρόμοιο με αυτό του ιστορικού φασισμού.
Στη διεθνή πολιτική ο Τραμπ δείχνει να αποφεύγει τις πολεμικές συγκρούσεις, αν και αναμένεται κλιμάκωση του εμπορικού πολέμου με την Κίνα, ενώ η στάση του για την ισραηλινή επέμβαση στη Γάζα παραμένει ασαφής. Αντίθετα, η υποστήριξη προς τους Δημοκρατικούς εκ μέρους του Ντικ Τσέινι, πρώην αντιπροέδρου του Τζορτζ Μπους και ενός από τους αρχιτέκτονες της επέμβασης στο Ιράκ το 2003, ενίσχυσε μια φιλοπολεμική εικόνα για το κόμμα.
Σε αυτό το πλαίσιο η προσπάθεια των Δημοκρατικών να παρουσιάσουν τον Τραμπ ως φασιστική απειλή –με σαφή δήλωση της Χάρις: «Είναι φασίστας»– δεν έπειθε το εκλογικό σώμα. Η πιθανότητα εξτρεμοποίησης κατά τη διακυβέρνησή του διαφαίνεται μικρότερη σε σχέση με το 2016.
Ωστόσο η επανεκλογή του Τραμπ θα έχει διεθνείς επιπτώσεις, ενισχύοντας ακροδεξιές δυνάμεις στην Ευρώπη και την Ασία, όπως τα Αδέλφια της Ιταλίας, την Εθνική Συσπείρωση στη Γαλλία, το AfD στη Γερμανία και κόμματα όπως του Βελόπουλου και της Λατινοπούλου στην Ελλάδα. Παράλληλα, η στάση του Τραμπ στο μεταναστευτικό θα πυροδοτήσει αυστηρότερες πολιτικές και στην Ευρώπη. Επίσης ο κίνδυνος μιας «ανελεύθερης δημοκρατίας», που συνοψίζεται σε ένα πολιτικό σύστημα στο οποίο παρά τη διεξαγωγή εκλογών και την ύπαρξη δημοκρατικών θεσμών οι ελευθερίες και τα δικαιώματα των πολιτών περιορίζονται, πλανάται πάνω από την Ευρώπη.
- Η πολιτική ταυτοτήτων δεν είναι στρατηγική νίκης
Η Κάμαλα Χάρις, μαθαίνοντας από την εμπειρία της Χίλαρι Κλίντον το 2016, απέφυγε να επικεντρωθεί στο γεγονός ότι ήταν η πρώτη μαύρη γυναίκα υποψήφια για την προεδρία. Ωστόσο το Δημοκρατικό Κόμμα παραμένει για δεκαετίες ταυτισμένο με πολιτικές που αναδεικνύουν στην πρώτη γραμμή θέματα φυλής, φύλου και σεξουαλικής ταυτότητας, παραμελώντας ταξικά ζητήματα και ζητήματα κοινωνικής δικαιοσύνης. Προεκλογικές πρωτοβουλίες στην αρχή της εκστρατείας της Χάρις, όπως οι «White women: Answer the call» και «Asian American, Native Hawaiian, and Pacific Islanders for Kamala» διατήρησαν αυτή την εικόνα. Ορισμένες σύγχρονες υπερβολές προκάλεσαν ευρύτερες κοινωνικές αντιδράσεις. Το παράδοξο είναι ότι ενώ οι πολιτικές ταυτοτήτων στοχεύουν στην ενδυνάμωση των μειονοτήτων, σημαντικό τμήμα αυτών των ομάδων, όπως οι Λατίνοι και οι θρησκευόμενοι Αφροαμερικανοί, έχουν παραδοσιακές αξίες που έρχονται συχνά σε σύγκρουση με μέρος των καινοφανών πολιτισμικών αξιών και πρακτικών που προώθησε ή ανέχθηκε το Δημοκρατικό Κόμμα τα τελευταία χρόνια. Αυτή η κατάσταση έδρασε αποσυσπειρωτικά, ιδιαίτερα μεταξύ χαμηλόμισθων ψηφοφόρων χωρίς πανεπιστημιακή μόρφωση. Ετσι οι λαϊκές τάξεις έγιναν ευάλωτες στον δεξιό λαϊκισμό. Η ηγεμονία του Τραμπ συγκροτήθηκε στη βάση του «αμερικανικού ονείρου» και της ευρύτερης ταυτότητας του έθνους που συνοψίζεται στο γνωστό του σύνθημα «Κάντε την Αμερική σπουδαία ξανά».
*Ο Δημήτρης Αναστασίου είναι καθηγητής Πανεπιστημίου Νότιου Ιλινόι, ΗΠΑ
Διαβάστε επίσης
Πού το πάει ο Μητσοτάκης με τη διαγραφή Σαμαρά
Η διαγραφή Σαμαρά τινάζει στον αέρα την ηγεμονία Μητσοτάκη
«Μύλος» στη ΝΔ: Θα καλέσουν τον Σαμαρά σε… απολογία;
Σκληρή απάντηση Σαμαρά σε Μητσοτάκη: «Οδηγεί ένα κόμμα που λίγο πια μοιάζει με τη Νέα Δημοκρατία»
Τα «πιστόλια» της ΑΑΔΕ του Πιτσιλή – Την Κυριακή στο Documento