Εχει μεταβληθεί η χώρα σε ένα απέραντο φρενοκομείο, όπως είχε δηλώσει τον Ιανουάριο του 1989 ο Κωνσταντίνος Καραμανλής αναφορικά με την πολιτική κρίση που είχε ξεσπάσει τότε εξαιτίας του σκανδάλου Κοσκωτά και της ακραίας πόλωσης μεταξύ της ΝΔ και του ΠΑΣΟΚ; Η χαώδης διαφορά με την οποία εκλέχτηκε πρώτο κόμμα η ΝΔ στις εκλογές της περασμένης Κυριακής αποτελεί πολυπαραγοντικό ζήτημα. Ασχέτως όμως της μιντιακής παντοκρατορίας της ΝΔ και του ότι είναι σαφές πως ο ΣΥΡΙΖΑ δεν μπορούσε να προωθήσει στην κοινωνία τις προγραμματικές του θέσεις και τη σπουδαιότητα των αναρίθμητων σκανδάλων της κυβέρνησης, το γεγονός ότι η ΝΔ συγκέντρωσε περισσότερο από 40% φαντάζει –το λιγότερο– αξιοπερίεργο. Οχι επειδή το λέμε εμείς. Επειδή αυτό προέκυπτε από τις δημοσκοπήσεις.
Το Documento παρουσιάζει σήμερα μια αναλυτική καταγραφή των δημοσκοπήσεων που δημοσιεύτηκαν από όλες τις μεγάλες δημοσκοπικές εταιρείες τα τελευταία χρόνια. Οχι προκειμένου να αναλύσει τις εκτιμήσεις ψήφου, αλλά για να εντοπίσει τι έλεγε η κοινωνία αναφορικά με κεφαλαιώδη ζητήματα όπως η πανδημία, το δυστύχημα στα Τέμπη, οι ιδιωτικοποιήσεις, η αλματώδης ακρίβεια λόγω του πληθωρισμού, οι αυξήσεις, τα μέτρα οικονομικής ελάφρυνσης που διαφήμιζε η κυβέρνηση για καύσιμα και βασικά προϊόντα, οι υποκλοπές και οι εργασιακές συνθήκες. Μπορεί να φαντάζει ανεξήγητο, αλλά από αυτές τις δημοσκοπήσεις προκύπτει ως δεδομένο ότι η συντριπτική πλειονότητα σε όλα αυτά τα επιμέρους ζητήματα διαφωνούσε με τις θέσεις της Νέας Δημοκρατίας και με τον εν γένει κυβερνητικό χειρισμό.
Η αποδοχή του ερέβους
Και έτσι παρουσιάζεται το εξής φαινόμενο: η κοινωνία φαίνεται να αντιδρά στις ιδιωτικοποιήσεις, να διαφωνεί με τον τρόπο που η κυβέρνηση λειτούργησε την περίοδο της πανδημίας, να εμφανίζεται τρομερά δυσαρεστημένη με τα οικονομικά μέτρα για την αντιμετώπιση της ακρίβειας, να μη δέχεται ως αληθή όσα λέει ο πρωθυπουργός για τις υποκλοπές και να είναι οργισμένη για τις κυβερνητικές ευθύνες στο δυστύχημα των Τεμπών. Και όμως, η ΝΔ συγκέντρωσε περισσότερο από 40%, παρότι στήριξε εν πολλοίς το αφήγημά της στη «σταθερότητα» που δήθεν μπορεί να επιδείξει σε αυτά τα ζητήματα. Μπορεί η κοινωνία συλλήβδην να την αποδοκίμασε για τα Τέμπη, αλλά η κυβέρνηση κατάφερε να επικρατήσει στην κοινωνία το ψευδές αφήγημα ότι φταίνε όλοι το ίδιο. Μπορεί το σκάνδαλο των υποκλοπών να σόκαρε μεγάλο μέρος της κοινωνίας, τελικά όμως μόλις πέντε στους εκατό πολίτες ψήφισαν έχοντας αυτή την υπόθεση στον νου τους.
Επομένως το ζήτημα προφανώς δεν είναι η καταβαράθρωση του ΣΥΡΙΖΑ, η οποία έχει τις δικές της πολλές εξηγήσεις, όπως είναι η στροφή στην… πολύφερνη νύφη του κέντρου και όχι η επιμονή σε έναν αριστερό λόγο, ο οποίος όταν χρησιμοποιήθηκε οδήγησε το κόμμα του Αλέξη Τσίπρα σε μεγάλες εκλογικές νίκες. Η εξήγηση αυτής της σαρωτικής νίκης της Δεξιάς δεν μπορεί να περιοριστεί μόνο στο ότι ο ΣΥΡΙΖΑ δεν κατόρθωσε να επικοινωνήσει με ένα μεγάλο μέρος της κοινωνίας. Το κρίσιμο αυτήν τη στιγμή είναι ότι μεγάλο μέρος της κοινωνίας αναγνωρίζει ότι η κυβέρνηση του Κυριάκου Μητσοτάκη έλεγε συστηματικά ψέματα, ήταν στο πλευρό των λίγων και ισχυρών και υποβάθμισε κάθε έννοια του δημοσίου για χάρη των ιδιωτικοποιήσεων κι όμως τελικά ψήφισε ξανά Νέα Δημοκρατία.
Δεν μπορούμε να πούμε απλώς ότι αυτοί οι ψηφοφόροι πάσχουν από το σύνδρομο της Στοκχόλμης ή ότι φταίει αποκλειστικά η ατέλειωτη προπαγάνδα υπέρ της κυβέρνησης από τα περισσότερα ΜΜΕ. Ο αριστερός και προοδευτικός κόσμος οφείλει να συνειδητοποιήσει ότι τεράστιο ποσοστό της κοινωνίας φαίνεται να αποδέχεται το μαύρο που έχει μπει για τα καλά στη ζωή του. Και μάλιστα να θεωρεί αυτό το πολιτικό έρεβος «σταθερότητα» και «κανονικότητα».
Περιορισμός βασικών αγαθών
Ενας από τους δείκτες στους οποίους η κυβέρνηση φαινόταν σταθερά να αποδοκιμάζεται από την κοινωνία αφορούσε την αλματώδη ακρίβεια που καταγράφηκε ειδικά μετά την έναρξη του πολέμου στην Ουκρανία. Παρά τα όσα λέγονταν στο πανίσχυρο μιντιακό οπλοστάσιο της ΝΔ, ο κόσμος δεν φάνηκε να πείθεται από το «καλάθι του νοικοκυριού», το οποίο δεν του έδωσε την οικονομική ανάσα που ανέμενε εν μέσω της ραγδαίας αύξησης του πληθωρισμού.
Είναι χαρακτηριστικό ότι, σύμφωνα με σειρά δημοσκοπήσεων που διενεργήθηκαν όλο το τελευταίο μεγάλο χρονικό διάστημα, στη συντριπτική τους πλειονότητα οι πολίτες δυσκολεύονταν να αντεπεξέλθουν στις υψηλότατες οικονομικές απαιτήσεις. Για παράδειγμα, το 31% των πολιτών που συμμετείχαν στη δημοσκόπηση της εταιρείας Alco δήλωσε ότι έχει υποχρεωθεί να μειώσει «πολύ» τις αγορές βασικών αγαθών. Αντίστοιχα, το 40% δήλωσε ότι έχει υποχρεωθεί να μειώσει «αρκετά» τις αγορές βασικών αγαθών. Τα ποσοστά αυτά αυξομειώθηκαν σε μικρά επίπεδα τους μήνες που ακολούθησαν. Δηλαδή περισσότεροι από δύο στους τρεις πολίτες περιόρισαν τις αγορές βασικών αγαθών.
Ανεπαρκής η στήριξη των νοικοκυριών
Στην ίδια δημοσκόπηση σχεδόν εννέα στους δέκα ερωτηθέντες δήλωσαν ότι υπήρχαν έντονα φαινόμενα κερδοσκοπίας (κυρίως από τα σουπερμάρκετ). Δηλαδή 48% δήλωσε ότι τα φαινόμενα κερδοσκοπίας το τελευταίο χρονικό διάστημα αυξήθηκαν «πολύ», ενώ 39% θεωρεί ότι αυτά τα φαινόμενα αυξήθηκαν «αρκετά». Σε ακόμη μία δημοσκόπηση της Alco το 44% δήλωσε πως δεν έχει χρησιμοποιήσει καθόλου το «καλάθι το νοικοκυριού», ενώ το 24% πως το έχει χρησιμοποιήσει λίγο. Την ίδια ώρα ο υπουργός Ανάπτυξης Αδωνης Γεωργιάδης διαφήμιζε νυχθημερόν από τα φιλικά στην κυβέρνηση ΜΜΕ πόσο βοηθάει τον κόσμο το «καλάθι του νοικοκυριού».
Σε δημοσκόπηση της εταιρείας Marc το 82,5% των ερωτηθέντων πολιτών δήλωσε ότι κρίνει ανεπαρκή τα κυβερνητικά μέτρα στήριξης νοικοκυριών και επιχειρήσεων για την αντιμετώπιση της ακρίβειας. Αντίστοιχα, το 58% δήλωσε ότι ο προϋπολογισμός άντεχε προκειμένου να δοθούν κι άλλα κυβερνητικά μέτρα στήριξης των νοικοκυριών, ενώ το 31,9% δήλωσε ότι «τόσο αντέχει ο προϋπολογισμός».
Μη ικανοποιητικά τα μέτρα για τη θέρμανση
Αναφορικά με το ζήτημα της ακριβείας στη θέρμανση, τα πράγματα κινούνται στο ίδιο επίπεδο: σύμφωνα με έρευνα της Alco το 37% θεωρούσε ότι θα χρειαστεί να περιορίσει «πολύ» τις ώρες που θα λειτουργεί η θέρμανση στο σπίτι του, ενώ το 40% έκρινε πως η θέρμανση στο σπίτι του θα περιοριζόταν «αρκετά». Οι πολίτες ήταν διστακτικοί αναφορικά και με τα μέτρα που έλαβε η κυβέρνηση σε σχέση με το ηλεκτρικό ρεύμα: σύμφωνα με την Alco το 31% των ερωτηθέντων απάντησε ότι δεν ήταν καθόλου ικανοποιημένο από τα επίμαχα μέτρα, ενώ το 35% έκρινε πως αυτά τα μέτρα θα βοηθήσουν «λίγο». Στην ίδια δημοσκόπηση φαίνεται πως το 68% έκρινε πως, σε αντίθεση με ό,τι υποστήριζε η κυβέρνηση, υπήρχαν περιθώρια για μείωση του ειδικού φόρου κατανάλωσης.
Αρνητικές εντυπώσεις για την οικονομία
Το φθινόπωρο του 2022 δημοσκόπηση της Alco κατέγραψε τον φόβο των πολιτών: το 55% θεωρούσε ότι θα ανταποκριθεί «δύσκολα» στις οικονομικές υποχρεώσεις του ερχόμενου χειμώνα, ενώ το 26% έκρινε πως θα ανταποκριθεί «πολύ δύσκολα». Στο ίδιο μήκος κύματος κινήθηκαν και τα αποτελέσματα δημοσκόπησης της Metron Analysis: το 64% είχε «μάλλον αρνητικές» εντυπώσεις από το έργο της κυβέρνησης στην αντιμετώπιση του πληθωρισμού. Σύμφωνα με άλλη δημοσκόπηση της ίδιας εταιρείας, η οποία δημοσιεύτηκε τον Νοέμβριο του 2022, το 63% των ερωτηθέντων είχε «μάλλον αρνητικές» εντυπώσεις από το έργο της κυβέρνησης στην οικονομία.
Η επιρροή της τηλεόρασης
Σε δημοσκόπηση της Prorata, η οποία δημοσιεύτηκε τον Μάρτιο του 2023, το 67% των πολιτών δεν ήταν καθόλου ικανοποιημένο ή δεν ήταν ιδιαίτερα ικανοποιημένο από το κυβερνητικό έργο της ΝΔ. Το πιο εντυπωσιακό εύρημα όμως έγκειται αλλού: το 32% δήλωσε ότι είναι αρκετά ή πολύ ικανοποιημένο από το κυβερνητικό έργο. Από αυτό το τελευταίο ποσοστό, το 44% δήλωσε ότι ενημερώνεται από την τηλεόραση καθημερινά, το 26% ότι ενημερώνεται περιστασιακά και το 15% ότι δεν ενημερώνεται ποτέ. Αντιστρόφως ανάλογα είναι τα πράγματα για τους δύο στους τρεις πολίτες που δεν είναι ικανοποιημένοι από το κυβερνητικό έργο: το 85% αυτού του ποσοστού δήλωσε ότι δεν ενημερώνεται ποτέ από την τηλεόραση. Τυχαίο;
«Βλέποντας και κάνοντας» στην πανδημία
Επειτα είναι η κυβερνητική διαχείριση της πανδημίας. Σύμφωνα με την Alco, τον Μάιο του 2020 το 84% των ερωτηθέντων είχε δηλώσει ότι ήταν ικανοποιημένο από την κυβέρνηση σε σχέση με την αντιμετώπιση της πανδημίας. Το γεγονός όμως ότι η Ελλάδα έφτασε για μεγάλα χρονικά διαστήματα να είναι ακόμη και στην πρώτη θέση στην ΕΕ σε θανάτους ανά εκατομμύριο άλλαξε άρδην το σκηνικό: τον Δεκέμβριο του 2021 το 63% δεν ήταν πλέον ικανοποιημένο με την κυβερνητική διαχείριση της πανδημίας. Στις αρχές του 2021 το 60% έκρινε πως σε ό,τι αφορά την πανδημία αντί για σχεδιασμό η κυβέρνηση λειτουργούσε «βλέποντας και κάνοντας». Σε έρευνα της GPO, σε ερώτηση αναφορικά με τα οικονομικά μέτρα στήριξης που έλαβε η κυβέρνηση εξαιτίας της πανδημίας, το 48,3% απάντησε ότι δεν επαρκούν, ενώ το 20,9% ότι μάλλον δεν επαρκούν. Σχεδόν επτά στους δέκα πολίτες.
Παρακολουθήσεις, ποιες παρακολουθήσεις;
Εντυπωσιακά είναι τα ευρήματα αναφορικά και με το σκάνδαλο των παρακολουθήσεων. Σύμφωνα με έρευνα της Alco, το 64% απάντησε ότι δεν πείστηκε από τη δήλωση του πρωθυπουργού ότι η κυβέρνηση και ο ίδιος δεν έχουν σχέση με παρακολούθηση τηλεφώνων μέσω κακόβουλου λογισμικού, ενώ το 18% δεν εξέφρασε άποψη. Και όμως, σύμφωνα με τη δημοσκόπηση που δημοσιεύτηκε στο news247.gr μετά τις εκλογές, οι υποκλοπές ήταν το τελευταίο που απασχόλησε τους ψηφοφόρους, αφού μόλις το 5,2% των ερωτηθέντων απάντησε ότι η ψήφος του επηρεάστηκε από το σκάνδαλο των υποκλοπών.
Είναι εντυπωσιακό ότι η κυβέρνηση κατόρθωσε να προσανατολίσει ένα μεγάλο μέρος της κοινωνίας ώστε να μην ενδιαφέρεται για το σκάνδαλο των υποκλοπών, να υιοθετήσει την άποψη «όλοι το ίδιο κάνουν» ή ακόμη χειρότερα να ενστερνίζεται τις αποκαλύψεις αλλά να υποστηρίζει πως καλά έκανε ο πρωθυπουργός. Οσο περίεργο κι αν φαίνεται, για ένα μέρος της κοινωνίας το προφίλ του Κυρ. Μητσοτάκη ενισχύθηκε και παρουσιάστηκε ως ο ισχυρός ηγέτης που ελέγχει τους πάντες.
Δημόσια παιδεία και πλειστηριασμοί
Σύμφωνα με δημοσκόπηση της MRB, ελάχιστο μέρος της κοινωνίας φάνηκε να ενδιαφέρθηκε για το ότι η κυβέρνηση έχει ξεκαθαρίσει τη θέση της αναφορικά με το ότι προτίθεται να υποβαθμίσει πλήρως τη δημόσια παιδεία προς όφελος της ιδιωτικής εκπαίδευσης, καθώς και ότι τίθεται αναφανδόν υπέρ των funds και δεν ενδιαφέρεται καθόλου για την προστασία της πρώτης κατοικίας. Και όμως, σύμφωνα με δημοσκόπηση της MRB, μόλις το 10,3% των πολιτών έκρινε τη δημόσια παιδεία ως ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα. Παράλληλα, μόλις το 10,2% θεωρούσε σημαντικό πρόβλημα την προστασία της πρώτης κατοικίας. Κι όμως οι περισσότεροι πολίτες ψήφισαν κόμμα βάσει των θέσεών του για την οικονομία. Ψήφισαν δηλαδή μια «σταθερότητα» που ξέρουν ότι δεν υπάρχει.
Κατά των ιδιωτικοποιήσεων ΔΕΗ, ΕΥΔΑΠ
Εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζουν όμως και οι δημοσκοπήσεις αναφορικά με το πώς αντιμετωπίζει η κοινωνία τις ιδιωτικοποιήσεις στη ΔΕΗ και την ΕΥΔΑΠ. Σύμφωνα με δημοσκόπηση της Public Issue –επικαλείται στοιχεία και από παλαιότερες έρευνες από το Πολιτικό Βαρόμετρο και τη VPRC–, η κοινωνία άλλαξε διαχρονικά γνώμη για τις ιδιωτικοποιήσεις.
Δηλαδή ενώ το 1998 το 49% της κοινωνίας παρουσιαζόταν υπέρ της ιδιωτικοποίησης της ΔΕΗ, το 2018 το ποσοστό αυτό είχε μειωθεί σε 33%, ενώ όσοι ήταν κατά της ιδιωτικοποίησης έφταναν στο ποσοστό του 52%. Η Public Issue πραγματοποίησε την ίδια δημοσκόπηση και το 2022, όταν με απόφαση της κυβέρνησης το δημόσιο έχασε έπειτα από 71 χρόνια την πλειοψηφία στο μετοχικό κεφάλαιο της ΔΕΗ και το 49% των μετοχών του ΔΕΔΔΗΕ εξαγοράστηκε από την αυστραλιανή πολυεθνική Macquarie Group. Στην επίμαχη δημοσκόπηση της Public Issue το 66% απάντησε ότι η ιδιωτικοποίηση της ΔΕΗ έχει βλάψει.
Ακόμη χειρότερη ήταν η άποψη του κόσμου για την ιδιωτικοποίηση των ΕΥΔΑΠ και ΕΥΔΑΘ. Σύμφωνα με έρευνα της Public Issue, που επικαλείται και στοιχεία από το Πολιτικό Βαρόμετρο, το 2011 το 46% ήταν κατά της ιδιωτικοποίησης του νερού, ενώ το ίδιο ακριβώς ποσοστό τασσόταν υπέρ. Το 2022 όμως η κατάσταση είχε πλήρως ανατραπεί, καθώς το 74% τασσόταν κατά της ιδιωτικοποίησης.
Κι όμως, το πρωί της επόμενης ημέρας από το δυστύχημα στα Τέμπη το υπουργείο Περιβάλλοντος κατέθεσε πολυνομοσχέδιο-σκούπα που έθεσε τις βάσεις ιδιωτικοποίησης του νερού μέσω σχηματισμού της ΡΑΕ.
Η χώρα της εργασιακής ανασφάλειας
Ακόμη ένα πεδίο στο οποίο η ΝΔ επενδύει σταθερά είναι η «σταθερότητα». Μια λέξη η οποία ακούστηκε χιλιάδες φορές από τα χείλη των στελεχών της Νέας Δημοκρατίας προκειμένου να πείσουν την κοινωνία ότι με αυτή την κυβέρνηση «η χώρα δεν θα έχει περιπέτειες». Και όμως, βάσει έρευνας της Alco που δημοσιεύτηκε στα τέλη του 2022, το 48% των ερωτηθέντων απάντησε ότι αισθάνεται λιγότερη ασφάλεια στην καθημερινότητά του συγκριτικά με τρία χρόνια πριν. Το 33% των ερωτηθέντων απάντησε ότι αισθάνεται «το ίδιο».
Στο εργασιακό πεδίο η πλειονότητα των πολιτών φάνηκε να μην πείθεται από το εργασιακό πολυνομοσχέδιο-σκούπα που ψήφισε η ΝΔ και αφορούσε ουσιαστικά την κατάργηση του οκτάωρου. Ετσι, σε δημοσκόπηση της Alco καταγράφεται ότι το 55% των πολιτών θεωρεί πως η δυνατότητα διευθέτησης του ωραρίου εργασίας με ατομική συμφωνία εργοδότη και εργαζόμενου θα λειτουργήσει αρνητικά για τους εργαζόμενους, ενώ το 17% δεν εξέφρασε άποψη. Οι εργασιακές συνθήκες όμως δεν εμφανίζονται καν στα κριτήρια βάσει των οποίων οι πολίτες αποφάσισαν τι θα ψηφίσουν.
Ελάχιστοι ψήφισαν με το μυαλό στα Τέμπη
Σύμφωνα με δημοσκόπηση της Alco, το 52% θεωρούσε ότι δεν ήταν ειλικρινής η συγγνώμη που είχε πει ο πρωθυπουργός αναφορικά με το δυστύχημα στα Τέμπη. Αντίστοιχα, το 44% των ερωτηθέντων δήλωσε ότι έχει επηρεαστεί «πολύ» η εικόνα που είχε για την κυβέρνηση εξαιτίας του δυστυχήματος, ενώ ένα 27% δήλωσε ότι έχει επηρεαστεί «αρκετά». Σε δημοσκόπηση της εταιρείας Prorata που δημοσιεύτηκε τον Μάρτιο του 2023 το 64% των ερωτηθέντων θεωρούσε ότι δεν θα αποδοθεί δικαιοσύνη για το δυστύχημα στα Τέμπη. Και όμως, βάσει
δημοσκόπησης της εταιρείας AboutPeople, που δημοσιεύτηκε μετά τις εκλογές στην ιστοσελίδα news247.gr, μόλις το 6,2% των ερωτηθέντων δήλωσε ότι η ψήφος του επηρεάστηκε από το δυστύχημα των Τεμπών. Απάντηση στο γιατί το δυστύχημα στα Τέμπη αποτέλεσε τον προτελευταίο λόγο που βάρυνε στην απόφαση των πολιτών για το τι θα ψηφίσουν ίσως δίνεται από μια άλλη δημοσκόπηση. Βάσει λοιπόν δημοσκόπησης της Alco αναφορικά με το ποιος φέρει την ευθύνη για το δυστύχημα, οι απαντήσεις των
πολιτών είναι οι εξής: για το 95% των πολιτών ευθύνεται ο ΟΣΕ, ο σταθμάρχης για το 91%, ο υπουργός Υποδομών Κώστας Καραμανλής για το 90%, όλες οι κυβερνήσεις για το 87%, η σημερινή κυβέρνηση για το 86% και η Hellenic Train για το 77%. Παρά τις σαφέστατες ευθύνες που είχε η κυβέρνηση γι’ αυτό το ξεκάθαρο κρατικό έγκλημα, η ΝΔ κατόρθωσε να περάσει μέσω των φιλικών της ΜΜΕ το αφήγημα ότι «ευθύνονται όλες οι κυβερνήσεις το ίδιο», ότι το δυστύχημα απλώς έτυχε να «τύχει στη βάρδιά μας», ότι «φταίει ένα τραγικό ανθρώπινο λάθος».
