«Εκανε πάρα πολύ κρύο στην παιδική μου ηλικία»

Η αυτοβιογραφία της Μυρσίνης Ζορμπά, που έγραψε τις τελευταίες μέρες της ζωής της, μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Πόλις.

«Υπήρξα πάντοτε, από παιδί, πολιτικό ζώο, και αυτό συνεχίζω να είμαι, κάτι που με οδήγησε και με έσωσε από το χάος που με περιέβαλλε» γράφει η Μυρσίνη Ζορμπά στο ημερολόγιό της τον Δεκέμβριο του 2021. Εζησε μια γεμάτη ζωή, πυρήνας της οποίας ήταν η προσφορά στον συνάνθρωπο. Διανοούμενη με την ουσιαστική έννοια του όρου, υποστήριξε τον πολιτισμό σε κάθε επίπεδο. Πριν από λίγες μέρες κυκλοφόρησε (επτά μήνες μετά τον θάνατό της) η βιογραφία της «Σημειώσεις από την εποχή των προσδοκιών» (εκδ. Πόλις). Πρόκειται για το βιβλίο που άρχισε να ετοιμάζει λίγο καιρό αφότου έμαθε ότι της απέμενε ελάχιστος χρόνος ζωής.

Η γραφή της Μυρσίνης Ζορμπά είναι βιωματική αλλά όχι αυτοαναφορική. Στόχος της ήταν να καταγράψει την εποχή της και όσα διαμόρφωσαν τη γενιά της. Γεννήθηκε στην Αθήνα του Εμφυλίου και μεγάλωσε στα φτωχικά τότε Πετράλωνα, λίγα μέτρα από τον Ασύρματο, μια συνοικία-αποθετήριο ψυχών η οποία μαστιζόταν από την ανέχεια. «Εκανε πάρα πολύ κρύο στην παιδική μου ηλικία» σημειώνει, αναφερόμενη όχι μόνο στον καιρό αλλά κυρίως στις δύσκολες συνθήκες στις οποίες κλήθηκαν να επιβιώσουν εκείνη και οι γονείς της, παρά την αγάπη που είχαν μεταξύ τους. Στο βιβλίο ξετυλίγεται μια ολόκληρη περίοδος, η οποία χαρακτηρίζεται από την οικονομική άνοδο των μεσαίων στρωμάτων και τη χαλάρωση των κοινωνικών ιεραρχιών. Παράλληλα καταγράφεται η ματιά ενός ευαίσθητου ανθρώπου πάνω στις συνθήκες ζωής, τις συνήθειες, στα ήθη που αλλάζουν: το σχέδιο Μάρσαλ, η «σύντομη άνοιξη του ’60», η δικτατορία, η μεταπολίτευση, οι μεταρρυθμίσεις στην παιδεία.

Η πολιτική συμμετοχή κατά τη φοίτησή της στη Νομική ήταν εκείνο που την έκανε μέρος ενός ευρύτερου πλαισίου ανθρώπων και σκέψης. «Δεν ήταν το πολιτικό αλλά το πολιτισμικό βάρος της Αριστεράς, εκείνα τα χρόνια, που επηρέασε τρομερά τη ζωή μας» σημειώνει. Η χούντα τη βρίσκει φοιτήτρια. «Αν ήθελα να συνοψίσω σε μία φράση τα πρώτα χρόνια της Δικτατορίας, αυτή θα ήταν: σαν να σκοτείνιασε ο ουρανός» γράφει για την επταετία, ενώ αποτυπώνει τις μνήμες της από τις μέρες που βίωσε ως κρατούμενη στην οδό Μπουμπουλίνας και τις μετέπειτα επισκέψεις της σε πολιτικούς κρατούμενους.

Περιγράφει την πρώτη της επαφή με τους εκδοτικούς οίκους του κέντρου της Αθήνας –τον Ηριδανό, τον Κέδρο, τον Παπαζήση– στα τέλη της δεκαετίας του 1960 και στις αρχές του 1970. Γράφει με σεβασμό για τους σπουδαίους λογοτέχνες και διανοητές που συνάντησε εκεί. Αναφέρεται διεξοδικά στον κύκλο του «Αντί» αλλά και στην εκδοτική άνοιξη της δεκαετίας του 1970 – τότε ίδρυσε και τον εκδοτικό οίκο Οδυσσέας (1973).

Μεγάλο ενδιαφέρον έχει το κεφάλαιο για τη ζωή και τη δράση της στην Ιταλία, η σχέση της με εμβληματικές προσωπικότητες της ιταλικής Αριστεράς, καθώς και εκείνο που αφορά τη θητεία της στο Ευρωκοινοβούλιο με το ψηφοδέλτιο του ΠΑΣΟΚ. Σημαντικά και όσα γράφει για την ίδρυση και τη λειτουργία του ΕΚΕΒΙ (ήταν η δημιουργός και πρώτη διευθύντρια) και έχουν ιδιαίτερη αξία σήμερα καθώς έπειτα από τόσα χρόνια από την κατάργησή του, ακόμη δεν έχει δημιουργηθεί νέος φορέας για το βιβλίο. Η Μυρσίνη Ζορμπά έδωσε μεγάλο αγώνα μέσω του ΕΚΕΒΙ αλλά και ως υπουργός Πολιτισμού (επί κυβέρνησης Αλέξη Τσίπρα), ώστε τα βιβλία και η γνώση να φτάσουν στις μειονεκτούσες περιοχές και στα ευάλωτα στρώματα. Στόχος της ήταν η δημιουργία πυρήνων πολιτισμικής δημοκρατίας – σε αυτό το πλαίσιο ίδρυσε το 2004 την εθελοντική οργάνωση Δίκτυο για τα Δικαιώματα του Παιδιού, με ιδιαίτερη δραστηριότητα στα προσφυγόπουλα, για τα οποία δημιούργησε και το πρώτο σχολείο το καλοκαίρι του 2015. Το βιβλίο κλείνει με αποσπάσματα από το ημερολόγιό της που αποτελούν στοχασμούς πάνω στη ζωή, την ασθένεια και στο επερχόμενο τέλος: «Η ζωή, μια διαρκής προσέγγιση του θανάτου μας».