Εγνοια των φιλελεύθερων δυτικών δημοκρατιών ήταν η διαφθορά και η διαπλοκή. Από μεγάλα συμφέροντα, από ιδιοτελή κίνητρα. Οι μελέτες του Γκάλμπρεϊθ στις ΗΠΑ και του Μπουρντιέ στη Γαλλία δείχνουν πώς ομάδες συμφερόντων εκμαιεύουν δημόσιες αποφάσεις και κονδύλια στα μέτρα τους. Ως απάντηση φιλελεύθεροι στοχαστές και φιλελεύθερες δημοκρατίες υιοθέτησαν μέτρα για την αντιμετώπιση του προβλήματος: διάκριση των εξουσιών, θεσμικά αντίβαρα, ανεξάρτητες αρχές, ανάλογες ποινές, αγωγή των πολιτών.
Ο νεοφιλελευθερισμός υπονόμευσε ποικιλότροπα τις αρχές αυτές: κατέλυσε την όλη φιλοσοφία με το δόγμα «όποιος πληρώνει έχει» που επέβαλε σε κρίσιμους τομείς (υγεία, παιδεία, πολιτισμός). Οποιος πληρώνει έχει ιατρική φροντίδα, πολιτιστικά αγαθά, πανεπιστημιακά πτυχία, εργασία. Ταυτόχρονα αναδιαμόρφωσε το περιεχόμενο των ανεξάρτητων αρχών μετατρέποντάς τες από αρχές ελέγχου σε τεχνοκρατικά όργανα διατύπωσης της «αλήθειας»· κάποιες από τις λεγόμενες επιτροπές «σοφών». Τέλος, ιδιωτικοποίησε μεγάλα τμήματα του δημοσίου και επέβαλε στα υπόλοιπα να λειτουργούν με ιδιωτικά κριτήρια, καταλύοντας ζωτικές λειτουργίες του κοινωνικού κράτους.
Η κυβέρνηση Μητσοτάκη υιοθέτησε όλες τις αρχές των νεοφιλελεύθερων. Αποκλήθηκε «Μητσοτάκης ΑΕ». Πήγε όμως πιο πέρα. Δεν λειτούργησε ως ΑΕ αλλά ως προβληματική ΑΕ που χωρίς παχυλή κρατική στήριξη θα πτώχευε αμέσως. Πήγε δύο βήματα πέρα από άλλες νεοφιλελεύθερες κυβερνήσεις εκτρέφοντας τη γενικευμένη διαπλοκή. Αυτά που βλέπουμε σήμερα με βουλευτές και ευρωβουλευτές και τις υποκλοπές πιθανότατα είναι μόνο η κορυφή του παγόβουνου. Προχώρησε σε δύο κινήσεις που υπονομεύουν τις αρχές της φιλελεύθερης δημοκρατίας και οδηγούν σε αυταρχικά καθεστώτα.
Α. Κατέλυσε τα όρια δημoσίου/ ιδιωτικού. Δεν έμεινε, στο όνομα της αποτελεσματικότητας, στις τρεις προαναφερθείσες αρχές: ιδιωτικοποίηση του δημοσίου, λειτουργία του δημοσίου με ιδιωτικούς όρους, «όποιος πληρώνει έχει». Τα έκανε και αυτά και τα αποτελέσματα της αποδιάρθρωσης ήδη φαίνονται. Στην εκπαίδευση με την «αγορά πτυχίων», την υποστελέχωση των νοσοκομείων, την πώληση λιμανιών σε πόλεις-λιμάνια όπως η Ηγουμενίτσα, που δεν θα έχουν ούτε λιμάνι ούτε παράκτια ζώνη. Κατέλυσε τα όρια δημοσίου/ιδιωτικού. Το δημόσιο χρηματοδοτεί χωρίς κανόνες ιδιώτες και ιδιώτες χωρίς κανόνες επιφορτίζονται δουλειές του δημοσίου. Η αρχή αυτή έχει περάσει στα νομοσχέδια για την υγεία, την παιδεία, το περιβάλλον. Ετσι γεννήθηκαν και γεννιούνται Πάτσηδες, που το πρωί δουλεύουν για το δημόσιο, το απόγευμα για τον εαυτό τους, αντίστροφα ή και τα δύο μαζί. Κρατικοδίαιτοι ιδιώτες σαν τον Ιανό, που υποτίθεται παρέχουν δωρεάν δημόσιες υπηρεσίες και στη συνέχεια με αμοιβή στους ίδιους ανθρώπους. Ετσι πετιούνται στο καλάθι των αχρήστων παραδοσιακές αρχές όπως η ανεξαρτησία της διοίκησης, η «ουδετερότητα» της κρατικής γραφειοκρατίας, η συνέχεια του κράτους. Λογικά, στο πνεύμα αυτό ο συνεργάτης της κ. Σπυράκη πληρωνόταν από δημόσια αρχή –και ιδιωτική ακόμη– χωρίς να δουλεύει, ενώ η κ. Καϊλή τα έπαιρνε στην υγεία των κορόιδων ψηφοφόρων της.
Β. Συνέχεια της πρώτης αρχής είναι ο έλεγχος και η εργαλειοποίηση του κράτους. Του απαξιωμένου κατά τα άλλα κράτους, που όμως επιτρέπει τη συγκρότηση πελατειακών δικτύων, τη μιντιακή και όχι μόνο υπεροπλία επί των κομματικών ανταγωνιστών, τη δημιουργία και συντήρηση ερεισμάτων για την προβληματική «Μητσοτάκης ΑΕ». Εξού και η αμφιθυμία των φιλοκυβερνητικών για το κράτος. Τέρμα οι θεωρίες περί «ουδέτερου» κράτους, κράτους-συμπυκνωτή των ταξικών σχέσεων που έλεγε ο Νίκος Πουλαντζάς. Η εργαλειοποίηση περνά από τον έλεγχο ανεξάρτητων αρχών, των θεσμικών αντίβαρων, στην κατεύθυνση της διάκρισης των εξουσιών και της λογοδοσίας της εκτελεστικής εξουσίας. Ετσι, η εκτελεστική εξουσία, καλύτερα ο πυρήνας της, η «Μητσοτάκης ΑΕ», μπορεί να κατευθύνει πόρους και αγαθά ανεξέλεγκτα, να συγκροτεί οικονομικά και πολιτικά ερείσματα, να ελέγχει θεσμούς και ανθρώπους. Αυτονόητα στο σχήμα αυτό οι ανταγωνιστές δεν θα μπορούν να σηκώσουν κεφάλι. Με δύο λόγια, έχουμε κάτι παραπάνω από έναν ατελή πολιτικό ανταγωνισμό: μια καθεστωτική κατάσταση δύσκολα αντιστρέψιμη.
Ισως κάποια από τα παραπάνω να ακούγονται υπερβολικά. Κι όμως. Δεν αναφέρθηκα καν στις παρακολουθήσεις, που ξεπερνούν κάθε όριο, που παραπέμπουν όχι σε καθεστωτικές πρακτικές αλλά σε καθεστώτα που θέλουμε να ξεχνάμε. Και δεν είπα μέχρι τώρα ότι η κυβέρνηση διανύει μόλις την πρώτη της τετραετία. Τι θα γινόταν αν διανύαμε τη δεύτερη ή την τρίτη; Ούτε στα χειρότερά μας όνειρα ένα τέτοιο καθεστώς.
*Ο Παντελής Κυπριανός είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Πατρών
