Δύο χρόνια πόλεμος στην Ουκρανία: Ο εφιάλτης, ο παράγοντας Ερντογάν και τα σενάρια

Δύο χρόνια ακριβώς έχουν περάσει απ’ όταν ο εφιάλτης του πολέμου ξεπρόβαλε στο κατώφλι της Ευρώπης. Μολονότι υπήρξαν πολλά σημάδια ότι η Ρωσία είχε αποφασίσει να επέμβει στην Ουκρανία –όπως η συγκέντρωση δυνάμεων και αρμάτων και οι στρατιωτικές ασκήσεις κοντά στα σύνορα της Ουκρανίας–, η διεθνής κοινότητα δίσταζε να αποδεχτεί το ενδεχόμενο στρατιωτικής σύρραξης. Η «ειδική στρατιωτική επιχείρηση» που διέταξε ο Βλαντίμιρ Πούτιν στις 24 Φεβρουαρίου 2022 ξεκίνησε με την προέλαση των ρωσικών στρατευμάτων εντός του ουκρανικού εδάφους από βορρά, ανατολή και νότο.

Η εισβολή μετατράπηκε σε εξοντωτικό πόλεμο φθοράς και τα θύματα στην Ουκρανία υπολογίζονται σε πάνω από 380.000 (νεκροί και τραυματίες στρατιώτες). Ο αριθμός των θυμάτων στη Ρωσία παραμένει μυστήριο, καθώς το Κρεμλίνο διατηρεί πολιτική σιωπής. Ταυτόχρονα εκατομμύρια πολίτες έχουν εκτοπιστεί από τις εστίες τους, ενώ ο πόλεμος έχει καταστρέψει ζωτικής σημασίας υποδομές σε όλη την Ουκρανία.

Το πολιτικό μέτωπο

Τώρα το φαινομενικό αδιέξοδο της Ρωσίας στο πεδίο της μάχης ενδέχεται να οδηγήσει σε αποφασιστικές αλλαγές. Το κύριο μέτωπο του πολέμου είναι πολιτικό: ο Πούτιν στοιχηματίζει ότι οι διχασμοί και οι δισταγμοί στη Δύση θα του χαρίσουν την ολοκληρωτική νίκη, προς την οποία κινείται αργά μεν, λόγω της ουκρανικής αντίστασης, αλλά σταθερά, με την κατάληψη της πόλης Αβντιίβκα στα ανατολικά. Ο ουκρανικός στρατός αναγκάστηκε να υποχωρήσει μπροστά στις ισχυρότερες ρωσικές δυνάμεις. Εξαιτίας του πλήγματος αυτού οι Ουκρανοί θα χρειαστούν νέα αμυντική γραμμή. Οι επιτυχίες στον πόλεμο των drones εναντίον του ρωσικού στόλου στη Μαύρη θάλασσα αποτελούν τονωτικές ενέσεις ηθικού, αλλά δεν φαίνεται να αλλάζουν την εικόνα για το Κίεβο.

Η περιορισμένη πλέον βοήθεια της Δύσης προς την Ουκρανία αφήνει τη χώρα εκτεθειμένη, δίνοντας έτσι την πρωτοβουλία στη Ρωσία να προχωρήσει και να καταλάβει νέα εδάφη. Προς το παρόν δεν είναι γνωστό πού θα κινηθεί στη συνέχεια ο ρωσικός στρατός. Ομως η πόλη Κουπιάνσκ στα βορειοανατολικά, η Τσασόβ Γιαρ στα ανατολικά και το χωριό Ρομποτίνβρισκ στα νότια φέρονται να απειλούνται, την ώρα που ακόμη βγαίνουν καπνοί από τα ερείπια της Αβντιίβκα.

Εν τω μεταξύ, ο πόλεμος στην Ουκρανία κατάφερε να επιταχύνει τον ενεργειακό απογαλακτισμό της Ευρώπης από τη Ρωσία, γκρε

μίζοντας μια μεγάλη ρωσική αυταπάτη: ότι οι αντιδράσεις της Δύσης θα ήταν περιορισμένες, καθώς οι Ευρωπαίοι –και ιδίως οι Γερμανοί– δεν θα διακινδύνευαν να διακόψουν την ενεργειακή εξάρτησή τους από τη Μόσχα, επειδή κάτι τέτοιο, όπως είχε δηλώσει τον Μάιο του 2022 ο Πούτιν, «θα ήταν οικονομική αυτοκτονία».

Η διάψευση της Δύσης

Εξίσου διαψεύστηκαν όμως και τα μεγαλόπνοα σχέδια των Αμερικανών και των στενών συμμάχων τους για το ότι οι δυτικές κυρώσεις θα γονάτιζαν τη Ρωσία. Αντιθέτως, η εγχώρια οικονομία και το ρούβλι όχι μόνο άντεξαν τον καταιγισμό των κυρώσεων αλλά οι ρωσικοί υδρογονάνθρακες ανακατευθύνθηκαν από την Ευρώπη προς την Κίνα και την Ινδία. Το μόνο ρήγμα εκδηλώθηκε με την ανταρσία της ρωσικής παραστρατιωτικής οργάνωσης Βάγκνερ τον Ιούνιο του 2023, όμως και αυτό το μέτωπο έκλεισε γρήγορα.

Κατά τον πρώτο χρόνο του πολέμου οι συνεχείς απειλές κλιμάκωσης της σύγκρουσης από τη Ρωσία με τη χρήση τακτικών πυρηνικών όπλων έπαιζαν με τους φόβους που θα μπορούσαν να συνοδεύουν μια ενδεχόμενη ρωσική ήττα στο μέτωπο. Πλέον η ανησυχία αυτή έχει μειωθεί, ωστόσο αν ο ρωσικός στρατός βρεθεί σε νέο αδιέξοδο, οι απειλές θα μπορούσαν να επιστρέψουν.

Αλλωστε ο Πούτιν έχει χρησιμοποιήσει το παιχνίδι της πυρηνικής… ρωσικής ρουλέτας για να σπείρει τον τρόμο και να εκβιάσει τους αντιπάλους του. Ο Ρώσος πρόεδρος έχει φροντίσει μάλιστα να στείλει μήνυμα προς πάσα κατεύθυνση με την αποχώρηση της χώρας του από τη συμφωνία New START για τα πυρηνικά. Ακόμη, το καλοκαίρι του 2023 η Ρωσία μετέφερε τακτικά πυρηνικά όπλα στο έδαφος της στενής συμμάχου της Λευκορωσίας.

Ο εφιάλτης και ο παράγοντας Ερντογάν

Το ηθικό των Ουκρανών είναι πλέον πεσμένο, καθώς πέρα από τη σοβαρή έλλειψη πυρομαχικών υστερούν και αριθμητικά μπροστά στον ρωσικό στρατό. Η Ουκρανία δεν μπορεί να ανασχέσει το κύμα των ρωσικών επιθέσεων –όπως φάνηκε και στην Αβντιίβκα– χωρίς αδιάκοπη και αμέριστη δυτική στρατιωτική βοήθεια.

Καθώς η Ρωσία, σύμφωνα με τις ΗΠΑ, αγοράζει drones από το Ιράν και πυραύλους από τη Βόρεια Κορέα, η Ουκρανία είναι αναγκασμένη να εξαρτάται από τις προμήθειες όπλων και την οικονομική στήριξη των Βρυξελλών και της Ουάσινγκτον. Η συμφωνία της Ευρωπαϊκής Ενωσης για πακέτο βοήθειας ύψους 50 δισ. ευρώ σε διάστημα τεσσάρων ετών θα δώσει μεν σημαντική ανάσα στο Κίεβο, όμως οι ΗΠΑ παραμένουν το κλειδί ως ο πιο σημαντικός προμηθευτής προηγμένων όπλων στην Ουκρανία.

Τυχόν αναστολή της αμερικανικής βοήθειας θα αποτελούσε θανατηφόρο πλήγμα για την Ουκρανία. Η Γερουσία των ΗΠΑ μπορεί να ενέκρινε το νομοσχέδιο για παροχή βοήθειας ύψους 95 δισ. δολαρίων στην κυβέρνηση του Κιέβου, ωστόσο εάν δεν επικυρωθεί από τη Βουλή των Αντιπροσώπων, οι προοπτικές για την ικανότητα της Ουκρανίας να απωθήσει τη Ρωσία το 2024 θα είναι πολύ πιο ζοφερές. Στο πλαίσιο αυτό η Ουκρανία φαίνεται ότι στρέφεται σε άλλες επιλογές.

Χαρακτηριστικά, η βρετανική εταιρεία όπλων και ασφάλειας BAE Systems θα δημιουργήσει παράρτημα στην Ουκρανία, ενώ έχει υπογράψει συμφωνίες με την κυβέρνηση του Κιέβου για να βοηθήσει να αυξηθούν οι προμήθειες όπλων και εξοπλισμού. Ακόμη, η γερμανική Rheinmetall, ο μεγαλύτερος κατασκευαστής πυρομαχικών στην Ευρώπη, σχεδιάζει να ανοίξει νέο εργοστάσιο στην Ουκρανία. Επίσης, η ουκρανική πλευρά αγόρασε μετοχές πέντε εταιρειών στον τομέα της ασφάλειας, οι οποίες θα παρέχουν στον στρατό επαρκή πολεμικά εφόδια. Ο κρατικός παραγωγός όπλων της Ουκρανίας σύναψε επίσης συνεργασία με τη γερμανική MBDA Deutschland ως μέρος κοινής συνεργασίας στα συστήματα αεράμυνας.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον προκαλεί μάλιστα το γεγονός ότι η τουρκική εταιρεία αμυντικής βιομηχανίας Baykar προχωρά στην κατασκευή εργοστασίου στην Ουκρανία, το οποίο θα παράγει τα μοντέλα drone TB2 ή TB3. Από την αρχή του πολέμου η Τουρκία έχει επιλέξει τη στρατηγική του μεσάζοντα μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας. Ο Ρετζέπ Ταγίπ Εντογάν από τη μία καταδίκασε την εισβολή της Ρωσίας και από την άλλη επέλεξε εύστοχα να μη συμμετάσχει στις κυρώσεις που της επέβαλε η Δύση ή να διακόψει τις σχέσεις με τη Μόσχα.

Ωστόσο η Τουρκία φαίνεται τώρα ότι δέχεται πιέσεις από την Ουάσινγκτον και τη Μόσχα να εγκαταλείψει τη στάση της ουδετερότητας και να διαλέξει πλευρά. Ηδη παρατηρούνται σημάδια κάμψης από τον Ερντογάν, καθώς ο «σουλτάνος» υπέγραψε τελικά το πρωτόκολλο ένταξης της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ ενώ στο παρελθόν είχε επανειλημμένα αρνηθεί να εγκρίνει την απόφαση, γεγονός που ενοχλούσε ιδιαίτερα τους συμμάχους της Τουρκίας στο ΝΑΤΟ. Βέβαια, ενδέχεται αυτό να αποτελεί τελικά ακόμη μια τακτική κίνηση στο γεωπολιτικό παιχνίδι του Ερντογάν.

Τα σενάρια για την επόμενη μέρα

Πότε και πώς θα τελειώσει ο πόλεμος στην Ουκρανία; Το Κρεμλίνο έχει καταστήσει σαφές ότι η μόνη έκβαση των διαπραγματεύσεων που θα δεχτεί είναι η παράδοση της Ουκρανίας. Οι Ουκρανοί από την άλλη υποστηρίζουν ότι θα συνεχίσουν να αντιστέκονται προκειμένου να μην υπαχθούν στην «αυτοκρατορία» της Μόσχας.

Τόσο η Ρωσία όσο και η Ουκρανία επιθυμούν πράγματι να λήξει ο πόλεμος, όμως έχουν προφανώς εκ διαμέτρου αντίθετη πρόσληψη της πραγματικότητας. Η Ρωσία εξακολουθεί να μάχεται για να κατακτήσει τμήματα της Ουκρανίας και να τα «αποναζιστικοποιήσει» –όπως διατείνεται το Κρεμλίνο– και δεν διαπραγματεύεται τίποτε λιγότερο από αυτό.

Από την άλλη πλευρά, η Ουκρανία κάνει λόγο για πόλεμο ανεξαρτησίας και επιδιώκει να λάβει από τη Ρωσία την αναγνώριση της ύπαρξής της ως ανεξάρτητου κράτους.

Σύμφωνα με τον Γκούσταφ Γκρέσελ, κορυφαίο Γερμανό στρατιωτικό αναλυτή από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Εξωτερικών Υποθέσεων στο Βερολίνο, προς το παρόν όλα συντείνουν στο ότι ο πόλεμος θα διαρκέσει σίγουρα ως το 2025. Θεωρεί δε ιδιαίτερα κρίσιμες τις προεδρικές εκλογές στις ΗΠΑ τον Νοέμβριο του 2024. Σε αυτό το πλαίσιο, από τη σκοπιά της Ρωσίας, εάν κερδίσει ο Ντόναλντ Τραμπ, θα μπορούσε να προτείνει μια συμφωνία τον Ιανουάριο του 2025, καθιστώντας έτσι την άνοιξη του 2025 το νωρίτερο χρονικό σημείο για τη λήξη του πολέμου, με τους όρους της Ρωσίας όμως. Αν ωστόσο κερδίσει ο Τζο Μπάιντεν, ο πόλεμος είναι πιθανό να διαρκέσει και μετά το 2025, όπως εκτιμά ο Γκρέσελ.

Παράλληλα, υπάρχει και το σενάριο οι ΗΠΑ να ξεπεράσουν τα εσωτερικά τους προβλήματα και να συμφωνήσουν στην αποστολή νέου πακέτου βοήθειας προς την Ουκρανία, ωθώντας την τελευταία να αποκτήσει και πάλι στρατηγικό πλεονέκτημα. Αυτό θα μπορούσε να επιτευχθεί με την ανασύσταση των μονάδων που έχουν φθαρεί ύστερα από πολλούς μήνες μάχης, τη βελτίωση του συστήματος στρατολόγησης εντός της Ουκρανίας για τη μεγιστοποίηση του διαθέσιμου ανθρώπινου δυναμικού και την αύξηση της παραγωγής πυρομαχικών και όπλων. Μέχρι τις αρχές του καλοκαιριού το Κίεβο θα μπορούσε επίσης να χρησιμοποιήσει για πρώτη φορά μαχητικά αεροσκάφη F-16 κατασκευασμένα στις ΗΠΑ, με τα οποία ελπίζει ότι θα βελτιώσει την ικανότητα της χώρας να αντιμετωπίζει τα ρωσικά αεροσκάφη.

Η Ουκρανία πιθανότατα θα προσπαθήσει να εκμεταλλευτεί την επιτυχία που είχε στην αποκατάσταση του ελέγχου της στη δυτική Μαύρη θάλασσα και στον ζωτικής σημασίας εμπορικό της διάδρομο προς τον Βόσπορο. Επίσης, το Κίεβο πιθανότατα θα προσπαθήσει να προκαλέσει περισσότερες στρατιωτικές εκπλήξεις στους Ρώσους, με σκοπό να τους βγάλει εκτός ισορροπίας σε ορισμένες περιοχές.

Από την πλευρά της η Ρωσία, καθώς δεν μπορεί να πετύχει μια αποφασιστική νίκη, θα κάνει ό,τι μπορεί για να διατηρήσει όσα έχει κατακτήσει μέχρι σήμερα, χρονοτριβώντας και αξιοποιώντας αυτό τον χρόνο για να ενισχύσει την άμυνά της, ελπίζοντας ότι η προθυμία της Δύσης να υποστηρίζει την Ουκρανία θα περιοριστεί.