Ο κριτικός κινηματογράφου Νότης Φόρσος ξεφυλλίζει το βιβλίο των αναμνήσεών του από τον μεγάλο Ελληνα σκηνοθέτη Θόδωρο Αγγελόπουλο δέκα χρόνια μετά τον θάνατό του (24 Ιανουαρίου 2012).
Λένε ότι ο νεκρός δεδικαίωται. Ο Αγγελόπουλος δεν εντάσσεται σε αυτήν τη ρήση. Ως σκηνοθέτης δεν το χρειαζόταν, γιατί η ιστορία του κινηµατογράφου τον έχει καταξιώσει σχεδόν από τότε που πρωτοεµφανίστηκε. Από την άλλη, ως άνθρωπο; Ποιος θα ήταν αυτός ο αναµάρτητος που «πρώτος τον λίθο βαλεί»; Ετσι λοιπόν θα µιλήσω περισσότερο για µια προσωπική εικόνα που είχα γι’ αυτόν και που σχηµατίστηκε σταδιακά µες στον χρόνο. Εγώ άλλαζα, όµως αυτός ήταν πάντοτε εκεί. Μάλιστα θα έλεγα ότι έµοιαζε να µην τον επηρεάζει ο χρόνος. Μου φαινόταν πάντα ο ίδιος καθώς τον συναντούσα µε διαφορετικές ιδιότητες σε µια διαδροµή κάποιων δεκαετιών. Ως ερασιτέχνης κριτικός στην αρχή, ως διανοµέας αργότερα και τέλος ως στέλεχος του Φεστιβάλ Κινηµατογράφου της Θεσσαλονίκης, όταν ήταν πρόεδρος.
Καταρχάς να ξεκαθαρίσω ότι δεν αγαπώ ιδιαίτερα τους εγκεφαλικούς σκηνοθέτες. Μου αρέσει ο κινηµατογράφος του Κουστουρίτσα, τουλάχιστον αυτός που έκανε στην ενιαία Γιουγκοσλαβία. Παρ’ όλα αυτά είχα δει από µικρός πολλές ταινίες ιδιόρρυθµες, πειραµατικές, εγκεφαλικές και πάει λέγοντας. Από Γιαντσό έως Νόρµαν ΜακΛάρεν. Οταν πρωτοείδα τον «Θίασο» (δεν είχα δει ακόµη την πρώτη του ταινία, την «Αναπαράσταση») εντυπωσιάστηκα όπως όλοι. Ενας σύνθετος πολιτικός κινηµατογράφος µε στέρεη δοµή, υψηλού αισθητικού επιπέδου, πρωτότυπος αλλά και προσιτός. Μετά ήρθαν οι «Κυνηγοί» (το κίνηµα πάει βαρκάδα, όπως το χαρακτήρισε κάποιος φίλος) και ο «Μεγαλέξαντρος». Τότε µου φάνηκε ότι τον έχασα. Κάτι προσωπικά δεν µου κολλούσε. Κάτι σαν µια µαταιόδοξη απόπειρα να τα πει όλα; Μήπως εγώ δεν τον έπιανα; Αλλά και στην «Οθόνη» όπου αρθρογραφούσα οι απόψεις των περισσότερων συντακτών ήταν αρνητικές γι’ αυτές τις δύο ταινίες. Κάποιοι φίλοι βρήκαν τον «Μεγαλέξαντρο» ενδιαφέρουσα ταινία για τους πειραµατισµούς της.
Αρχισα να πηγαίνω στις Κάννες. Ο Αγγελόπουλος ήταν παρών σχεδόν µε κάθε του ταινία και όλο περιµέναµε πότε θα πάρει τον Χρυσό Φοίνικα. Αλλά τη µια ήταν αυτός ο «άτιµος» ο Κουστουρίτσα µε τον ξεσηκωτικό κινηµατογράφο του, την άλλη κάποιος άλλος και περνούσε ο χρόνος ώσπου στο τέλος τον πήρε. Ποιος νοιάζεται; Υστερα από λίγα χρόνια ελάχιστοι το θυµούνται και κανένας –πλην των ιστορικών του κινηµατογράφου και του σκηνοθέτη– δεν ασχολείται. Αλλωστε οι ταινίες είναι ένα ποτάµι που ρέει συνεχώς. Η µια διαδέχεται την άλλη. Κάτι όµως µένει. Και από τον Αγγελόπουλο µου έµειναν παραδόξως πολλά. Οχι ολόκληρες ταινίες αλλά σκηνές, µουσική, εικόνες που κάθισαν µέσα µου και δηµιούργησαν την προσωπική κινηµατογραφική µυθοπλασία µου. Εκεί είδα τον Αγγελόπουλο µε άλλο µάτι. Ο Κατράκης που περπατάει µες στα βαµµένα µε γαλαζόπετρα δέντρα, το ποταµόπλοιο που κατεβάζει το άγαλµα του αποκαθηλωµένου Λένιν, η συνάντηση του Κατράκη µε τον Παπαγιαννόπουλο, ένα µονοπλάνο στη διάρκεια του οποίου η κάµερα διασχίζει το εσωτερικό ενός σπιτιού για να περάσει στον εξωτερικό χώρο, η κινηµατογράφηση της Ζαν Μορό κ.ά.
Γνώρισα τον Θόδωρο Αγγελόπουλο από κοντά όταν ήµουν αντιπρόσωπος της πάλαι ποτέ κραταιάς εταιρείας διανοµής Προοπτική στη βόρεια Ελλάδα. Μια ταινία του, δεν θυµάµαι ποια, παιζόταν στο Ράδιο Σίτυ της Θεσσαλονίκης και αυτός ήρθε για να συζητήσει µε το κοινό. Επικοινωνιακός, εξαιρετικός χειριστής του λόγου, ένας γητευτής. Ακολούθησε την ταινία του σχεδόν στις περισσότερες µεγάλες πόλεις της βόρειας Ελλάδας. Μου έκανε εντύπωση γιατί σπάνια είχα δει σκηνοθέτη –µάλιστα διάσηµο– να υποστηρίζει µε τέτοιον τρόπο κάθε ταινία του. Αλλά τη γοητεία αυτού του ανθρώπου την ανακάλυψα πραγµατικά στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης. Ο «Τεό», όπως τον έλεγε ο Μισέλ ∆ηµόπουλος, έµεινε επτά χρόνια πρόεδρος και µε την προσωπικότητα και τη φήµη του βοήθησε το φεστιβάλ να µεγεθυνθεί µε τη νέα του µορφή. Ευγενικός µε το προσωπικό και λαλίστατος, µου θύµιζε µερικές φορές τους Μαροκάνους παραµυθάδες που είναι στην άκρη της ερήµου και αφηγούνται ιστορίες στους νοµάδες που φτάνουν εκεί έχοντας διασχίσει την έρηµο. Θυµάµαι που είχαµε πάει µια παρέα να τον πάρουµε από το ξενοδοχείο Electra Palace για να πάµε σε ένα µπαρ-ρεστοράν στην Αθωνος. Μια διαδροµή δέκα λεπτών την κάναµε σε µια ώρα. Ο Αγγελόπουλος µιλούσε όλη αυτή την ώρα. Κοντοστεκόταν, σταµατούσε, σιωπούσε, αλλά ήταν εκεί, στον προσωπικό µυθοπλαστικό λόγο του. Θα µπορούσε να ήταν µια ηχητική ταινία µε σχεδόν όλα αυτά τα κατασκευαστικά υλικά που είχε και ο κινηµατογράφος του.
Αλλη µια φορά τον θυµάµαι όρθιο στο θεωρείο του Ολύµπιον να παρακολουθεί µια ταινία του Γουόνγκ Καρ Γουάι και πάλι αυτό µου έκανε εντύπωση. Ενώ έµοιαζε να έχει τη δική του, κάπως µοναχική πορεία στον χώρο του κινηµατογράφου, ερήµην του τι συµβαίνει γύρω του, εκεί κατάλαβα ότι µάλλον ήξερε. Απλώς ο Αγγελόπουλος ήταν ένας δροµέας µεγάλων αποστάσεων, µεγάλων ιδεών και µεγάλων αναζητήσεων. Αυτά υπηρετούσε ο κινηµατογράφος του – άλλωστε το έλεγε. Τέτοια στάση δηµιουργεί αντιδράσεις αλλά και θαυµαστές. Οχι µόνο στο κοινό, αλλά και στο σινάφι.
Ενα πρόσθετο στοιχείο του κινηµατογράφου του, το οποίο τον έκανε ιδιαίτερα αγαπητό στην Ιαπωνία, ήταν το τελετουργικό στοιχείο που διέτρεχε τις ταινίες του. Αυτό δυσκόλευε συχνά θεατές που είχαν µάθει να βλέπουν κινηµατογράφο από τις αµερικανικές ταινίες. Γι’ αυτό τα φιλµ του δεν πλησίαζαν την εµπορική επιτυχία πιο mainstream ελληνικών ταινιών. Είχαν µια άλλη ποιότητα που αντιστεκόταν στις ευκολίες. Ηταν όµως ένας παγκόσµιος σκηνοθέτης. Ενας σταρ.
O θάνατος του Αγγελόπουλου ήταν απόλυτα κινηµατογραφικός. Μου θύµισε το τέλος του πρωταγωνιστή στην ταινία του Τριφό «Ο άντρας που αγαπούσε τις γυναίκες». Και οι δύο δοσµένοι στο πάθος τους. Φεύγοντας ο Αγγελόπουλος µου άφησε αναπάντητο ένα ερώτηµα του µη πραγµατικού: πώς θα ήταν άραγε µια προσωπική ταινία του, καλή ώρα όπως τα «Όνειρα» του Ακίρα Κουροσάουα;
