Με αφορμή την προγραμματισμένη διάλεξη του Γάλλου καθηγητή Γεωπολιτικής και Διεθνών Σχέσεων Πιερ Ραφάρ στο Γαλλικό Ινστιτούτο, διαβάζουμε το βιβλίο του για τις διαδρομές που ακολουθούν τα τρόφιμα προτού φτάσουν στο πιάτο μας. Συνδυαστικά ανατρέχουμε στις σελίδες του βιβλίου του Νταβίντ Μπλανσόν σχετικά με τη γεωπολιτική του νερού.
Μήλα από τις ΗΠΑ, σπαράγγια από το Περού, πατάτες από το Ισραήλ, λαχανάκια Βρυξελλών από την Αυστραλία, ντομάτες από τη Σαουδική Αραβία. Κάπως έτσι συμβαίνει στον τομέα της διατροφής εδώ και χρόνια, την περίοδο της άνθισης της βιομηχανίας τροφίμων, η οποία μαζί με την αυτοκινητοβιομηχανία, τη βιομηχανία τουρισμού και της ενέργειας κινούν το παγκόσμιο χρήμα. Έχουμε συνηθίσει να μιλάμε κυρίως για τη γεωπολιτική του πολέμου, ωστόσο εξαιρετικά σημαντική είναι εκείνη της διατροφής. Αυτή μελετά ο Πιερ Ραφάρ, καθηγητής Γεωπολιτικής και Διεθνών Σχέσεων στο Ελεύθερο Ινστιτούτο Μελέτης των Διεθνών Σχέσεων στο Παρίσι (ILERI-Paris) και στην 3A Business School, συνιδρυτής του ερευνητικού εργαστηρίου Food 2.0 Lab. Με αφορμή την κυκλοφορία του βιβλίου του «Γεωπολιτική των τροφίμων και της γαστρονομίας» (Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, μτφρ. Μαρία Παπαηλιάδη) στα ελληνικά, ο Γάλλος καθηγητής επισκέπτεται την Αθήνα στις 26 Σεπτεμβρίου για να δώσει διάλεξη.
Στο βιβλίο του που εντάσσεται στην σειρά Κοινός Λόγος των ΠΕΚ, ο Ραφάρ φωτίζει τον ρόλο και τη διαδρομή της τροφής την εποχή της παγκοσμιοποίησης. Όπως τονίζει, η διατροφή έχει περάσει εδώ δεκαετίες στο φάσμα της απόλαυσης και της διασκέδασης. Για τον μέσο δυτικό άνθρωπο μέχρι πρότινος η τροφή ήταν κάτι δεδομένο και αδιαπραγμάτευτο. Αυτή η βεβαιότητα αμφισβητήθηκε σοβαρά με το ξέσπασμα του COVID-19, όταν ήρθε στο προσκήνιο το ενδεχόμενο επισιτιστικής κρίσης – ποιος δεν θυμάται τα ξέχειλα καρότσια στο σούπερ μάρκετ και τα άδεια ράφια, μια εικόνα που έφτανε από μόνη της για να δημιουργήσει κλίμα πανικού. Ακολούθησε ο πόλεμος στην Ουκρανία. Όπως και με το φαινόμενο της πεταλούδας («αν μια πεταλούδα κινήσει τα φτερά της στον Αμαζόνιο, μπορεί να φέρει βροχή στην Κίνα») έτσι και ο πόλεμος στο ουκρανικό έδαφος επηρέασε την οικονομία πολλών χωρών, δυσχεραίνοντας ακόμη και το επισιτιστικό ζήτημα στην Υεμένη και στο Σουδάν.
Όπως σημειώνει ο Ραφάρ (το είχε επισημάνει πρώτος ο Φερνάν Μπροντέλ σε μια εποχή που κανείς δεν ασχολούνταν με τέτοια θέματα) τα πιάτα μας είναι κλειδιά για να κατανοήσουμε τον κόσμο στην πορεία του χρόνου. Παρόλα αυτά δεν είναι εύκολο να αναλύσουμε σήμερα το περιεχόμενό τους. Ποιος μπορεί να πει με σιγουριά άλλωστε από πού προέρχονται τα συστατικά της σαλάτας του; Ίσως ούτε οι βιομηχανίες που χειρίζονται τα αγαθά αυτά. Σύμφωνα με τον Γάλλο καθηγητή, στα συστατικά των τροφών μας μπορούμε να δούμε πως το τάδε λαχανικό καλλιεργήθηκε στην Ινδία, όμως δεν αναφέρεται σε ποιο ακριβώς σημείο, με ό,τι μπορεί να σημαίνει αυτό για την ποιότητα των εδαφών και άλλους παράγοντες που καθορίζουν το τελικό αποτέλεσμα. Την ίδια στιγμή τρεις εταιρίες, η Bayer, η Corteva Agriscience και η Synergia αντιπροσωπεύουν το 70% της αγοράς σπόρων και χημικών αγροτικών προϊόντων.
Ο Ραφάρ αναφέρεται στον πολλαπλό ρόλο της τροφής, η οποία μπορεί να είναι από όπλο στα χέρια χωρών που μποϊκοτάρουν τα προϊόντα άλλων χωρών (προκειμένου να ασκήσουν πολιτικές πιέσεις), μέχρι αιτία για τον εκτοπισμό πληθυσμών στην Αφρική, όταν πολυεθνικές αγοράζουν τα εδάφη όπου ζούσαν μέχρι πρότινος. Παράλληλα εξετάζει τον τρόπο που συγκροτείται ένα έθνος μέσω της γαστρονομίας και τον ρόλο που διεκδικεί στον παγκόσμιο χάρτη. Χαρακτηριστικό παράδειγμα νικηφόρας διπλωματίας της γαστρονομίας χαρακτηρίζει εκείνο της Ταϊλάνδης, η οποία ενθάρρυνε τη διάδοση της ταϊλανδέζικης κουζίνας πέρα από τα σύνορα της χώρας. Ο συνολικός αριθμός ταϊλανδέζικων εστιατορίων αυξήθηκε από τα 5.500 που υπήρχαν στις αρχές της δεκαετίας του 2000 στα 15.000 είκοσι χρόνια μετά. Με αυτό τον τρόπο προωθήθηκε η εξαγωγή αγροδιατροφικών προϊόντων της Ταϊλάνδης.
Στην ίδια σειρά των Πανεπιστημιακών Εκδόσεων Κρήτης κυκλοφορεί κι ένα άλλο βιβλίο εξίσου αξιόλογο το οποίο μπορεί να διαβαστεί συνδυαστικά. Πρόκειται για τη «Γεωπολιτική του νερού» (μτφρ. Μαρία Παπαηλιάδη) του Νταβίντ Μπλανσόν, καθηγητή Γεωγραφίας στο Πανεπιστήμιο Paris-Nanterr. Όπως τονίζει, το 40% της παγκόσμιας συγκομιδής προέρχεται από αρδευόμενη γεωργία. Αυτό σημαίνει πως οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στους υδάτινους πόρους θα έχουν άμεσο αντίκτυπο στην παγκόσμια διατροφική ασφάλεια. Σημειώνεται ότι μέσα στον 21ο αιώνα αναμένεται να αυξηθούν οι ανάγκες για νερό, καθώς ο παγκόσμιος πληθυσμός έως το 2050 υπολογίζεται να αγγίξει τα 10 δισεκατομμύρια (είμαστε ήδη 8 δισ.). Όπως εκτιμά ο Μπλανσόν όμως, η σύνδεση ανάμεσα στην έλλειψη «γαλάζιου χρυσού» και πιθανών συγκρούσεων δεν είναι προφανής. Εξηγεί επίσης τη διαφορά ανάμεσα στους υδάτινους πόρους και τα κοιτάσματα πετρελαίου τονίζοντας πως η γεωπολιτική του νερού που αποτελεί αγαθό ζωτικής σημασίας, θεμελιώνεται σε εντελώς διαφορετικές βάσεις από τη γεωπολιτική του πετρελαίου, του άνθρακα κ.λπ.
Αναφέρεται στον έλεγχο του νερού από τις μεγάλες δυνάμεις, για τις οποίες πάντα παραμένει ζητούμενο, ενώ εξηγεί και το εξής παράδοξο. Χώρες της ερήμου με περιορισμένους υδάτινους πόρους όπως το Κουβέιτ και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα μπορούν να καλύψουν τις ανάγκες τους σε νερό, λόγω της αφαλάτωσης ενώ άλλες χώρες όπως το Κονγκό, το οποίο διαθέτει αρκετούς υδάτινους πόρους, αντιμετωπίζει πρόβλημα καθώς η πρόσβαση στο πόσιμο νερό είναι περιορισμένη. «Το νερό είναι απαραίτητο για την παραγωγή ενέργειας και τροφίμων, αλλά και η ενέργεια είναι αναγκαία προκειμένου να διατεθεί το νερό προς κατανάλωση και για τη γεωργική παραγωγή. Και αυτή η παραγωγή έχει σημαντικό αντίκτυπο στους υδάτινους πόρους και σε ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να χρησιμεύσει στην παραγωγή ενέργειας», γράφει. Μια εξαιρετικά κατατοπιστική μελέτη σε μια εποχή που συζητιέται και εφαρμόζεται παγκοσμίως η ιδιωτικοποίηση του νερού, με ολέθρια αποτελέσματα για τους πολίτες.
Info
Η διάλεξη του Πιερ Ραφάρ με θέμα «Παιχνίδια εξουσίας στο πιάτο μας: Γεωπολιτική των τροφίμων την εποχή της παγκοσμιοποίησης», θα γίνει στο Auditorium του Γαλλικού Ινστιτούτου την Πέμπτη 26/9 στις 19.00.
Θα ακολουθήσει συζήτηση με τους: Θεοδοσία Ανθοπούλου (καθηγήτρια Κοινωνικής Γεωγραφίας στο Τμήμα Κοινωνικής Πολιτικής του Παντείου Πανεπιστημίου), Παύλο Καρανικόλα (καθηγητής στο Τμήμα Αγροτικής Οικονομίας και Ανάπτυξης του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών), Μανώλη Παπουτσάκη (σεφ και επιχειρηματίας στον τομέα της εστίασης). Τη συζήτηση θα συντονίσει η Κατερίνα Χριστοφυλλίδου (δημοσιογράφος).
Photo by Hans Isaacson on Unsplash
Διαβάστε επίσης
Τι λένε συνεργάτες του Σαλμά μετά την παραπομπή στην Επιτροπή Δεοντολογίας της ΝΔ
Κοροϊδία και κλοπή με την εισφορά αλληλεγγύης – Πώς ο Μητσοτάκης παγίδευσε 550.000 συνταξιούχους