Μια μέρα σαν σήμερα ήρθε στη ζωή ο Γεώργιος Παπανικολάου, ο δημιουργός του Τεστ-Παπ, που έσωσε εκατομμύρια γυναίκες και έφερε πραγματική επανάσταση στην πρόληψη κατά του καρκίνου. Πέραν της τεράστιας ανακάλυψής του λίγοι γνωρίζουν εκτός του ιατρικού κλάδου την έντονη αμφισβήτηση που δέχτηκε ο γιατρός Παπανικολάου και την προχωρημένη στάση ζωής του για τα μέτρα και στα σταθμά της εποχής που γεννήθηκε.
Ο Γεώργιος Παπανικολάου γεννήθηκε το 1883 στην Κύμη της Εύβοιας σε μια Ελλάδα όπου έφτανε έως τη Θεσσαλία εκείνη την εποχή. Ήταν γιος του γιατρού, δημάρχου και βουλευτή Κύμης Νικόλαου Παπανικολάου. Μια εύκολη οικονομικά ζωή και σίγουρη καριέρα ιατρού-πολιτευτή τον περίμεναν αφού αποφοίτησε από την Ιατρική Αθηνών, το 1904, σε ηλικία 21 ετών. Τότε θα στηρίξει την δημοτική γλώσσα ανοιχτά. Έχει έντονες πνευματικές αναζητήσεις και έρχεται σε επαφή με τους ριζοσπάστες διανοούμενους της εποχής, όπως ο Δελμούζος, ο Σκληρός και ο Γληνός. Μάλιστα το 1908, στο περιοδικό «Νουμάς» με άρθρο του θα ταχθεί ανοιχτά υπέρ της δημοτικής. Οι συγκρούσεις για το γλωσσικό ζήτημα και η κατακραυγή από την τοπική κοινωνία της Κύμης, μέσω των ειρωνικών σχολίων της τοπικής εφημερίδας, θα τον οδηγήσουν να φύγει για σπουδές και έρευνα στην Γερμανία.
Η μεγάλη του αγάπη για τη θάλασσα από μικρό παιδί αποτέλεσε την καρδιά της ερευνητικής του φύσης. Πολλές φορές τα χέρια του ήταν πληγωμένα από τις μέδουσες που άνοιγε και τους έκανε τομές. Η τοξίνη που απελευθέρωναν του κοκκίνιζε τα χέρια. Η αγάπη του για την έρευνα εθεωρείτο «τεμπελιά» από τον συντηρητικό πατέρα του. Όταν επιστρέφει στην Ελλάδα από τη Γερμανία ο πατέρας του απαιτεί ο Γεώργιος να επισημοποιήσει τον δεσμό του με την Κούλα Στεφάνου από την οικογένεια της οποίας ζήτησε και προίκα. Ο Παπανικολάου θα έρθει σε ευθεία ρήξη με τον πατέρα του και θα ζητήσει από την Κούλα να κλεφτούν. Εκείνη όμως δεν θα το δεχτεί και ο δεσμός τους θα τελειώσει.
Μάχη Μαυρογένους: Η γυναίκα πίσω από τον επιστήμονα
Ένας φάρος στη ζωή του και στήριγμα του θα είναι η μέλλουσα γυναίκα του Μάχη Μαυρογένους, της γνωστής οικογένειας της Μυκόνου, της ηρωίδας του 1821. Θα τη γνωρίσει το καλοκαίρι του 1910. Ήταν οικογενειακή φίλη και την ξεχώρισε γιατί δεν ήταν σαν τις άλλες γυναίκες της εποχής τους. Θα ερωτευτούν, θα ταξιδεύψουν μαζί στο Παρίσι, όπου ο γιατρός θα της κάνει πρόταση γάμου. Μάλιστα θα παντρευτούν κρυφά από την οικογένεια Παπανικολάου στις 30 Σεπτεμβρίου του 1910. Η Μάχη θα δεχτεί τον όρο του Γεώργιου για να ζήσουν μαζί: να μην κάνουν ποτέ παιδιά για να μπορεί να αφιερωθεί στην έρευνα. Πέραν της στήριξης η Μάχη Παπανικολάου συνέβαλε τα μέγιστα στις έρευνες του γιατρού διότι από εκείνη έπαιρνε και μελετούσε δείγματα που τον οδήγησαν στο γνωστό Τεστ-Παπ.
Η Αμερική και ο «Έλληνας Παραμυθάς»
Την ιδέα να φύγουν στην Αμερική με τη Μάχη θα του την βάλουν οι αδερφοί Σαραφιανοί όταν θα τους γνωρίσει στην Κοζάνη. Εκεί θα υπηρετήσει ως ανθυπίατρος στους Βαλκανικούς Πολέμους. Τον Οκτώβριο του 1913, με 250 δολάρια στο χέρι ο Γεώργιος και η Μάχη θα φύγουν για τον Νέο Κόσμο. Στην Νέα Υόρκη θα γνωρίσουν τη φτώχεια και τις δυσκολίες. Η Μάχη θα ράβει κουμπιά σε ένα μαγαζί και ο γιατρός θα πουλάει χαλιά για να ζήσουν. Χάρη στον γενετιστή Morgan που γνώριζε τον Παπανικολάου από τη διδακτορική του διατριβή που έκανε στο Φράιμπουργκ, ο γιατρός θα λάβει συστάσεις για το Ν.Υ. Hospital. Το 1920 θα ξεκινήσει την πρώτη του μελέτη για το κολπικό επίχρισμα και τον προσδιορισμό της ωορρηξίας. Θα συγκρίνει δείγματα ασθενών γυναικών με αυτά της Μάχης Παπανικολάου και επί της ουσίας θα ανοίξει έναν νέο κλάδο, αυτόν την Αποφολιδωτικής Κυτταρολογίας. Τη δεκαετία του 1920 μόνο η βιοψία θεωρούνταν ο σωστός τρόπος διάγνωσης του καρκίνου.
Η «New Cancer Diagnosis», όπως θα την ανακοινώσει το 1928 θα προκαλέσει έκπληξη προς την ιατρική κοινότητα με συναδέλφους του να τον αποκαλούν τον «Έλληνα Παραμυθά»! Μόνο 13 χρόνια μετά, το 1941 θα γίνει αποδεχτή η νέα μέθοδός του. Επί της ουσίας ο Παπανικολάου μελετώντας τα νεκρά κύτταρα που αποβάλλονται από τις κοιλότητες του οργανισμού (όπως η μήτρα), πολύ πριν εκδηλωθεί ο καρκίνος, μπορεί να διαπιστώσει τις παράξενες μορφές (δηλαδή τα καρκινικά κύτταρα) και να προλάβει την ασθένεια. Το 1948, το Τεστ Παπ θα μπει σε εφαρμογή με την οικονομική υποστήριξη από την Αμερικανική Εταιρεία κατά του Καρκίνου.
Δεν κράτησε την πατέντα
Την δεκαετία του 1950 θα έρθουν από την Ελλάδα και οι μελλοντικοί κυτταρολόγοι της χώρας που θα ανοίξουν μετέπειτα τα πρώτα κυτταρολογικά εργαστήρια στο «Αλεξάνδρα» και το «Λαικό». Όλοι τους είναι μαθητές του Γ. Παπανικολάου.
Ο ίδιος δεν πατένταρε ποτέ την εφεύρεση του. Δεν τον απασχολούσε να βγάλει χρήματα. Βραβεύτηκε πολλάκις με διάφορα βραβεία, αλλά δυστυχώς ουδέποτε έλαβε το Νόμπελ Ιατρικής, αν και ήταν υποψήφιος 5 φορές! Το μόνο που τον ενδιέφερε ήταν η εξέλιξη της μεθόδου από τους μαθητές του.
Ο Γεώργιος Παπανικολάου ήταν μια σπάνια περίπτωση επιστήμονα που συνδύαζε την αγάπη για τον άνθρωπο, τις ιατρικές γνώσεις, τη μεταδοτικότητα των γνώσεων στους φοιτητές του και υποστήριζε θερμά τις νέες τεχνολογίες. Ήδη από τη δεκαετία του 1950 θεωρούσε σημαντική τη χρήση υπολογιστών για την μελέτη των δειγμάτων.
Ο παγκόσμιος γιατρός έφυγε από τη ζωή σε ηλικία 79 ετών στις 19 Φεβρουαρίου του 1962. Λίγους μήνες πριν δει τα εγκαίνια του Αντικαρκινικού Ινστιτούτου στο Μαιάμι που θα έφερε το όνομα του. Έγινε στάμπα σε δραχμές, γραμματόσημο στις ΗΠΑ (σε ειδική τελετή προς την τιμήν του το 1978 στον Λευκό Οίκο), αλλά πολύ περισσότερο ο «Dr Pap», με την μέθοδό του έγινε ένα σύμβολο της Ιατρικής επιστήμης. Το ανήσυχο πνεύμα του, η διορατική ματιά του, η αέναη στήριξη της Μάχης και το ασίγαστο πάθος για την έρευνα ήταν αυτά που τον οδήγησαν στο να σώσει και μέχρι σήμερα να σώζονται εκατομμύρια ζωές γυναικών.
Διότι όπως ο ίδιος έχει γράψει: «Η έρευνα είναι η ψυχή της προόδου».
*Πηγές:
«ΓΕΩΡΓΙΟΣ Ν. ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΑΟΥ. Μέσα από τη ζωή και το έργο του», εκδόσεις Κέδρος
Σημειώσεις από το ντοκιμαντέρ της σειράς «Αυτοί που τόλμησαν-Γ. Παπανικολάου», παραγωγή Cosmote TV
