Το ντοκιμαντέρ «Dourgouti town» που βγήκε στις αίθουσες αποτυπώνει το κοινωνικό και πολιτικό πορτρέτο της ιστορικής αθηναϊκής συνοικίας.
Δουργούτι: «Παλιά ονομασία τμήματος της περιοχής που σήμερα ονομάζεται Νέος Κόσμος, προς τη νότια πλευρά των Αθηνών και σε απόσταση δύο χιλιομέτρων από την Ακρόπολη. Τα ακριβή του όρια είναι δυσδιάκριτα και εξακολουθούν να αποτελούν αντικείμενο συζήτησης». Το φιλμ ξεκινά με την παρουσία ενός μεσίτη που περιπλανιέται στην περιοχή του Νέου Κόσμου σκεπτόμενος τις μελλοντικές του επενδύσεις. Το βλέμμα του, που… σκανάρει τα τοιχοκολλημένα «Ενοικιάζεται» και «Πωλείται», συναντιέται ενίοτε με τα μάτια των κατοίκων της περιοχής που ζωντανεύουν ιστορίες και σκιές από το παρελθόν. Ενα παρελθόν που ξεκινά από το 1915, όταν οι πρώτοι Αρμένιοι πρόσφυγες-θύματα του πολέμου, που υπολογίζονται στις 2.500, φτάνουν στην περιοχή και κατασκευάζουν τα αυτοσχέδια ξύλινα παραπήγματα που θα γίνουν σπίτια τους.
Λασπωμένοι δρόμοι και ανημπόρια
Μετά τη Mικρασιατική Kαταστροφή ο αριθμός των Αρμενίων ενισχύθηκε με ακόμη 7.500 πρόσφυγες, που θα συνθέτουν πλέον τα περίφημα «Αρμένικα». «Τενεκεδούπολη ήταν κάποτε εδώ» λέει σήμερα on camera ο στιχουργός – συνθέτης – ποιητής Γιάννης Μπαχ Σπυρόπουλος και συμπληρώνει: «Με τη φτώχεια να σου επιτίθεται καθημερινά με όλη της τη δύναμη». Η ποίηση των λασπωμένων δρόμων και της ανημπόριας συναντά την προκατάληψη και τη ρατσιστική εχθρότητα των υπόλοιπων Αθηναίων. «Είχαμε κόμπλεξ και δεν λέγαμε ότι είμαστε Δουργουσιώτες» λέει ένας παλιός κάτοικος της περιοχής και μαζί του συμφωνούν σχεδόν όλοι. «Ετσι ακριβώς ήταν, όλοι το περάσαμε αυτό» λέει η Χάρις Αλεξίου, που από τη Θήβα βρέθηκε μικρό παιδί στο Δουργούτι να μένει στο σπίτι της γιαγιάς της, ενώ ο Γιάννης Μπαχ Σπυρόπουλος θυμάται μια σκηνή με τον πατέρα του να ντρέπεται να πει σε κάποιον ότι έμενε στο Δουργούτι κι είπε ψέματα ότι ζουν στο διπλανό Κουκάκι.
Το φιλμ ξεδιπλώνεται με πολλές ακόμη μαρτυρίες που διασχίζουν όλο σχεδόν τον 20ό αιώνα. Γεγονότα-ορόσημα που σημάδεψαν την περιοχή, όπως το μπλόκο της 9ης Αυγούστου 1944, ή αφηγήσεις για σοβαρά και ενίοτε τραγικά περιστατικά που ξετυλίγονται με μια άνεση που κατά διαστήματα αποκτά μέχρι και χιουμοριστικό χαρακτήρα. Ομως η ερμηνεία της Ιστορίας είναι αμείλικτη για το Δουργούτι. Η εξαθλίωση των πρώτων δεκαετιών για τους «αθλίους» των Αθήνων τού χαρίζει τη φήμη της χειρότερης και πιο κακόφημης συνοικίας της Αθήνας, εκεί όπου οι γείτονες από τις διπλανές συνοικίες δεν τολμούσαν καν να πλησιάσουν.
Οταν ο Χένρι Μίλερ βρέθηκε στην Αθήνα για να γράψει τον «Κολοσσό του Αμαρουσίου» έπαθε πολιτισμικό σοκ μόλις πρωταντίκρισε τα ξύλινα σπίτια με τις τσίγκινες σκεπές. Στο βιβλίο του ο Αμερικανός περιγράφει το «Δουργούτι» με συγκλονιστικές εικόνες.
Με σκηνές από το πρώτο φιλμ του Κούνδουρου
Κάτι αντίστοιχο ένιωσε κι ο Νίκος Κούνδουρος όταν πήγε εκεί μετά τη Μακρόνησο για να δώσει ένα γράμμα του συγκρατούμενού του ποιητή Αρη Αλεξάνδρου στην πλύστρα μητέρα του. Το δέος εκείνο σε συνδυασμό με έναν απροσδιόριστο φόβο οδήγησαν τον σκηνοθέτη στην πρώτη του ταινία με τον άκρως ειρωνικό τίτλο «Μαγική πόλις». Σκηνές από εκείνο το φιλμ, μαζί με τη θρυλική αφήγηση του Κατράκη, χρησιμοποιεί και ο Δημήτρης Μπαβέλλας στο δικό του έργο.
Εκτός της Αλεξίου και του Σπυρόπουλου στο ντοκιμαντέρ εμφανίζονται ακόμη οι Γιώργος Δέδες, Νίκος Μπαβέλλας («η ταινία είναι γράμμα αγάπης στο Δουργούτι όπως το γνώρισα μέσα από τις διηγήσεις του πατέρα μου Νίκου Μπαβέλλα» εξομολογείται ο σκηνοθέτης), Μελέτης Ζαχαράκης, Ιωσήφ Κασσεσιάν, Τάκης Μπουρμάς, Αννα Κουρουπού, Τάσος Μαρκαριάν και άλλες γνωστές προσωπικότητες που έζησαν κάποτε στο Δουργούτι.
Η ιστορία του και στο χαρτί
Λίγες περιοχές είχαν την τύχη να «βιογραφηθούν» όπως το έκανε για το Δουργούτι ο Παντελής Αραπίνης. Γόνος προσφυγικής οικογένειας, γέννημα-θρέμμα της περιοχής, ο συγγραφέας επιθυμούσε για χρόνια να μελετήσει το ζήτημα του Μπλόκου του Δουργουτίου. Επειτα από διάφορες περιπέτειες και ενώ είχε αποφασίσει να εγκαταλείψει το σχέδιό του, δούλεψε πάνω στο βιβλίο και τελικά άνοιξε θεματικά πάνω στην ιστορία της περιοχής. Το αποτέλεσμα είναι ένα εντυπωσιακό, από θέμα πληροφοριών και δομής, βιβλίο με τίτλο «Το Δουργούτι των προσφύγων – “Η πόλη των παρτιζάνων”» (από τις εκδόσεις Ιδιομορφή με έδρα τη Σπάρτη). Ο συγγραφέας ξεκινά να αφηγείται την ιστορία του Δουργουτίου από το 1856, όταν στην περιοχή έμεναν εργάτες από το Χέλι Κορινθίας που εργάζονταν στη διάνοιξη του δρόμου Αθήνας – Τρίπολης, ενώ περιγράφει με λεπτομέρειες και μαρτυρίες την εποχή όπου εγκαταστάθηκαν οι πρώτοι Αρμένιοι και αργότερα Ελληνες Μικρασιάτες πρόσφυγες, καθώς και τις αντιδράσεις από το ελληνικό κράτος και την τοπική κοινωνία. «Υπήρχε ένας άγραφος νόμος στο Δουργούτι που τον επαναλάμβαναν συνεχώς τα μικρά παιδιά: “Το χειρότερο ελάττωμα είναι η τεμπελιά”. Ηταν τόσο ισχυρή αυτή η αντίληψη που κανείς μεγάλος δεν τολμούσε να κάτσει στο σπίτι του μια μέρα, εκτός κι αν ήταν άρρωστος» γράφει ο Αραπίνης, ο οποίος αναφέρεται στη γυναικεία και την παιδική εργασία, που ήταν κάτι παραπάνω από αναγκαίες για το πενιχρό οικογενειακό εισόδημα. Το βιβλίο διατρέχει όλη την ιστορία της περιοχής μέχρι σήμερα, ενώ είναι διαφωτιστικές οι σελίδες που αφορούν την πολιτική δράση που αναπτύχθηκε στις γειτονιές της κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου. Παρά τη μακροχρόνια έρευνα του συγγραφέα για το Μπλόκο του Δουργουτίου, ο αριθμός των κατοίκων που έχασαν τη ζωή τους στα τάγματα εργασίας στη Γερμανία παραμένει άγνωστος.
