Για τα επόμενα βήματα που σκοπεύει να κάνει αναφορικά με την παιδική προστασία στη χώρα μας μιλά στο Documento η υφυπουργός Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων Δόμνα Μιχαηλίδου, κάνοντας σαφές ότι «η ιδρυματική φροντίδα, όσο προσεγμένη κι αν είναι, δεν ταιριάζει με την ψυχολογία των παιδιών». Η υφυπουργός εξηγεί ότι πρέπει να βγάλουμε τα παιδιά από τα ιδρύματα και να τους βρούμε την κατάλληλη οικογένεια. Όπως υποστηρίζει, ο μικρός αριθμός αναδοχών στην Ελλάδα οφείλεται στο περιορισμένο ενδιαφέρον των πολιτών να προχωρήσουν σε αναδοχή: «Από το σύνολο των υποψήφιων γονέων μόνο το 2% ενδιαφέρεται για αναδοχή, όταν τα παιδιά που προορίζονται για αναδοχή αποτελούν το 86% του συνόλου». Τέλος, αναγνωρίζει ότι η χώρα μας έχει καθυστερήσει να προχωρήσει την αποϊδρυματοποίηση αλλά, όπως χαρακτηριστικά αναφέρει, «βρίσκεται πια στη σωστή κατεύθυνση».
Κυρία υπουργέ, γιατί η χώρα μας σε σχέση με άλλες ευρωπαϊκές χώρες έχει καθυστερήσει να προχωρήσει στην αποϊδρυματοποίηση των παιδιών;
Κανόνες λειτουργίας υπάρχουν για όλες τις δομές, πλην αυτών της παιδικής προστασίας. Δηλαδή των αρχαιότερων. Σκεφτείτε ότι κανόνες λειτουργίας υπάρχουν και για όλα τα καταστήματα υγειονομικού ενδιαφέροντος! Οι μονάδες παιδικής προστασίας είναι οι αρχαιότερες κοινωνικές δομές της χώρας. Υπάρχουν από την εποχή του Καποδίστρια κι όμως παρέμειναν μέχρι σήμερα αρρύθμιστες. Υστερα από σχεδόν 200 χρόνια ύπαρξης του σύγχρονου ελληνικού κράτους δεν υπήρχε θεσμικό πλαίσιο λειτουργίας για τις δομές ανηλίκων, αυτές που γενικώς ονομάζουμε «ορφανοτροφεία». Δεν υπήρχαν κανόνες που να ορίζουν τον τρόπο λειτουργίας ή τις προδιαγραφές που θα έπρεπε να έχουν οι δομές αυτές. Για πρώτη φορά ορίζουμε αυστηρές προδιαγραφές και σαφή κριτήρια ίδρυσης και λειτουργίας Μονάδων Παιδικής Προστασίας και Φροντίδας έπειτα από δεκαετίες νομικού κενού στην προστασία των ανηλίκων εντός των δομών. Καλύπτουμε ένα μεγάλο ρυθμιστικό κενό στην παιδική προστασία, το οποίο φιλοδοξεί να μετατρέψει την ιδρυματική φροντίδα σε μέσο αποϊδρυματοποίησης για κάθε παιδί που στερήθηκε την οικογένειά του. Μπορεί η χώρα μας να καθυστέρησε πολύ αλλά βρίσκεται πια στη σωστή κατεύθυνση.
Πόσα παιδιά βρίσκονται σε ιδρύματα; Πόσα από αυτά έχουν υιοθετηθεί τα τελευταία δύο χρόνια και πόσα βρίσκονται σε ανάδοχη οικογένεια;
Μέσα σε ενάμιση χρόνο βγάλαμε πάνω από 800 παιδιά από τις δομές και βρήκαμε γι’ αυτά την κατάλληλη οικογένεια. Περίπου τα μισά υιοθετήθηκαν και τα υπόλοιπα βρήκαν αγκαλιά σε ανάδοχες οικογένειες. Ξεκινήσαμε με 2.200 παιδιά, τώρα είναι 1.400. Με το νέο σύστημα που φτιάξαμε και εφαρμόζουμε σε έξι μήνες γίνεσαι ανάδοχος και σε εννέα μήνες μπορείς να υιοθετήσεις. Βέβαια, σημαντικό είναι να δουν οι συμπολίτες μας και τα στοιχεία των παιδιών που βρίσκονται στις δομές. Μπορούν να το κάνουν μέσα από την πλατφόρμα paidi.gov.gr, η οποία ανανεώνεται κάθε τρεις μήνες. Δεν υπάρχουν σήμερα βρέφη, υπάρχουν όμως παιδιά ηλικίας δημοτικού τα οποία περιμένουν μια οικογενειακή αγκαλιά.
Ποιοι είναι κατά τη γνώμη σας οι βασικοί λόγοι που η ΚΥΑ για τις προδιαγραφές ίδρυσης και λειτουργίας δομών έχει προκαλέσει τόσο έντονες αντιδράσεις; Πρόκειται για διαφωνίες που αφορούν την ουσία αλλά, για κάποιους λόγους, περιορίζονται –σε ό,τι αφορά την επικοινωνιακή διαχείριση από όσους αντιδρούν– μόνο στο κτιριακό, το οποίο δεν μπορεί να είναι και το μείζον διακύβευμα της όλης προσπάθειας.
Πρόκειται για ένα ρυθμιστικό πλαίσιο που για πρώτη φορά έχει συσπειρώσει όλο τον χώρο της παιδικής προστασίας. Για πρώτη φορά βρίσκονται στο ίδιο τραπέζι: πολιτεία, εκκλησία, αρχές όπως ο Συνήγορος του Πολίτη, η ΕΣΑμεΑ και η UNICEF, οργανώσεις για την παιδική προστασία όπως το Μαζί για το Παιδί και οι 81 από τους 82 φορείς για την παιδική προστασία. Με έκπληξη είδα ότι ο 82ος φορέας φέρεται να διαφωνεί και να κινδυνολογεί. Να μου επιτρέψετε να πω χωρίς λόγο. Επαναλαμβάνω ότι ουδείς κλείνει αλλά και ουδείς θα λειτουργεί χωρίς κανόνες. Οι προδιαγραφές δεν ήταν δική μας επινόηση. Τις δουλέψαμε με τον Συνήγορο του Πολίτη και τη UNICEF και στη συνέχεια τις καταθέσαμε σε δημόσια διαβούλευση για ένα μήνα. Οι προδιαγραφές λειτουργίας των δομών παιδικής προστασίας βασίζονται σε διεθνή και ευρωπαϊκά κείμενα: στη Διεθνή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού, στη Σύσταση (2005) του Συμβουλίου της Ευρώπης για τα δικαιώματα των παιδιών που ζουν σε ιδρύματα παιδικής προστασίας και σε κοινές κατευθυντήριες γραμμές για τη μετάβαση από την ιδρυματική φροντίδα στη φροντίδα σε επίπεδο τοπικής κοινότητας.
Κοινωνικοί λειτουργοί αλλά και φορείς ζητούν να τεθεί άμεσα μια ημερομηνία λήξης σε αυτού του τύπου την προστασία επειδή δεν προασπίζεται τα δικαιώματα των παιδιών. Πόσο αποφασισμένη είστε να προχωρήσετε σε μια τέτοια κίνηση και πότε;
Πρέπει να βγάλουμε τα παιδιά από τα ιδρύματα και να τους βρούμε την κατάλληλη οικογένεια. Η ιδέα ότι ένα καλά οργανωμένο ίδρυμα, που παρέχει υψηλών προδιαγραφών φροντίδα, μπορεί να καλύψει τις συναισθηματικές και ψυχικές ανάγκες ενός παιδιού δεν είναι μόνο παραπλανητική αλλά και αναχρονιστική. Η ιδρυματική φροντίδα, όσο προσεγμένη κι αν είναι, δεν ταιριάζει με την ψυχολογία των παιδιών. Μες στο ίδρυμα τα παιδιά δεν έχουν γονείς, λείπουν τα πρόσωπα αναφοράς. Γι’ αυτό και ως πολιτεία οφείλουμε να ενισχύσουμε τον θεσμό της αναδοχής με κάθε θεμιτό τρόπο και μέσο.
Ποιες είναι οι επόμενες κινήσεις σας όσον αφορά την προώθηση εναλλακτικών μορφών παιδικής προστασίας όπως η αναδοχή αλλά και η επαγγελματική αναδοχή για παιδιά με σοβαρά προβλήματα υγείας;
Η ενίσχυση του θεσμού της αναδοχής έγινε από την πρώτη στιγμή πολιτική μας προτεραιότητα. Τα τρία αυτά χρόνια έχουμε καταφέρει με πάρα πολλή δουλειά να στρέψουμε το ενδιαφέρον της πολιτείας αλλά και της κοινωνίας προς τη σωστή κατεύθυνση. Ενισχύσαμε τον θεσμό της αναδοχής δημιουργώντας ένα νέο λειτουργικό ψηφιακό σύστημα, ενημερώνοντας τους συμπολίτες μας, ενισχύοντας και εκπαιδεύοντας τους κοινωνικούς λειτουργούς στα ιδρύματά μας, διευρύνοντας τα ηλικιακά όρια και βέβαια χορηγώντας μηνιαία οικονομική ενίσχυση σε κάθε ανάδοχο. Παράλληλα με την ενίσχυση της αναδοχής και της έκδοσης κανόνων λειτουργίας για τις Μονάδες Παιδικής Προστασίας φτιάξαμε εκ του μηδενός και χρηματοδοτούμε κι ένα νέο σύστημα αποϊδρυματοποίησης των μεγαλύτερων παιδιών που δύσκολα θα φύγουν από τη δομή για να πάνε σε μια οικογένεια. Πρόκειται για το πρόγραμμα «Ημιαυτόνομης Διαβίωσης σε Διαμερίσματα». Τα διαμερίσματα θα βρίσκονται εντός αστικού ιστού και θα προσομοιάζουν –όσο γίνεται δηλαδή– σε συνθήκες οικογενειακού περιβάλλοντος. Θα έχουν το πολύ έξι παιδιά και την κατάλληλη στελέχωση με κοινωνικούς λειτουργούς, φροντιστές και επιμελητές, οι οποίοι θα φροντίζουν αλλά θα ενισχύουν και ψυχοκοινωνικά τους εφήβους και μετέπειτα ενήλικες.
Τι προτίθεστε να κάνετε σε επίπεδο πρόληψης για την παιδική προστασία; Θα ενισχύσετε τις κοινωνικές υπηρεσίες των δήμων ώστε να στηρίζουν τις βιολογικές οικογένειες των παιδιών για να μην καταλήγουν ή και να παραμένουν για μεγάλο χρονικό διάστημα στα ιδρύματα;
Ξεκινώ από το ότι ενισχύσαμε τις κοινωνικές υπηρεσίες όλων των δημόσιων δομών. Πλέον δεν υπάρχει δημόσια δομή παιδικής προστασίας χωρίς κοινωνικό λειτουργό. Πιστεύω ότι αντίστοιχα πρέπει να εφαρμοστεί στους δήμους και στις περιφέρειες ώστε να δρουν αποτελεσματικά και να παρέχουν ουσιαστική στήριξη στις ευάλωτες οικογένειες και τις οικογένειες που βρίσκονται σε κίνδυνο. Αναφερόμενοι στην ενίσχυση εννοούμε τόσο την ποσοτική όσο και σε επίπεδο ποιότητας και εξειδίκευσης των παρεχόμενων υπηρεσιών. Η ενίσχυση στο κομμάτι της εκπαίδευσης είναι ιδιαιτέρως σημαντική. Ολα τα στελέχη της πολιτείας, ειδικά όταν μιλάμε για την παιδική προστασία, πρέπει να είναι άριστα καταρτισμένα. Ενίσχυση σημαίνει εξειδίκευση, συνεχής επιμόρφωση και κυρίως καλλιέργεια δεξιοτήτων για την αντιμετώπιση ενδοοικογενειακών κρίσεων.
Κοινωνικοί λειτουργοί αναφέρουν ότι οι σοβαρές ελλείψεις προσωπικού έχουν αποτέλεσμα να μην προχωρούν οι αναδοχές και κατ’ επέκταση η αποϊδρυματοποίηση των παιδιών. Τι έχετε σκοπό να κάνετε;
Θα μου επιτρέψετε να διαφωνήσω κάθετα. Οι αναδοχές δεν προχωρούν επειδή, δυστυχώς, δεν έχουμε ακόμη αρκετό ενδιαφέρον από υποψήφιους αναδόχους. Από το σύνολο των υποψήφιων γονέων μόνο το 2% ενδιαφέρεται για αναδοχή, όταν τα παιδιά που προορίζονται για αναδοχή αποτελούν το 86% του συνόλου. Σκεφτείτε ότι στην Ελλάδα έχουμε ένα δίκτυο περίπου 500 αναδόχων τη στιγμή που στη Γαλλία το δίκτυο αυτό αγγίζει τις 90.000. Γι’ αυτό από την πρώτη στιγμή θελήσαμε να ενισχύσουμε τον θεσμό της αναδοχής που είναι και ο κύριος μοχλός αποϊδρυματοποίησης. Επίσης, ύστερα από πολλά χρόνια έγιναν επιτέλους προσλήψεις στα Κέντρα Κοινωνικής Πρόνοιας των Περιφερειών και τα Κέντρα Κοινωνικής Πρόνοιας ενισχύθηκαν, λόγω της πανδημίας, με επιπλέον επικουρικό προσωπικό το οποίο διατηρούν μέχρι σήμερα.
Τι έχετε να πείτε στους εργαζόμενους των ιδρυμάτων παιδικής προστασίας που ανησυχούν ότι θα μείνουν χωρίς δουλειά σε περίπτωση που η χώρα μας, έστω και αργά, προχωρήσει στην ουσιαστική αποϊδρυματοποίηση;
Μου δίνετε την ευκαιρία να το αποσαφηνίσω. Κοινός σκοπός μας, της πολιτείας, των φορέων παιδικής προστασίας (ιδιωτικών και δημόσιων), αλλά και της κοινωνίας ευρύτερα είναι να βγάλουμε τα παιδιά από τα ιδρύματα. Τα παιδιά πρέπει να μεγαλώνουν μέσα σε μια οικογένεια βιολογική, θετή ή ανάδοχη. Μακάρι αυτό να γινόταν αύριο. Ομως η αποϊδρυματοποίηση θέλει χρόνο. Δεν αρκεί μόνο η πολιτική βούληση. Η αναδοχή πρέπει από πολιτική προτεραιότητα να γίνει και κοινωνική προτεραιότητα. Ακόμη κι αν αυτό γινόταν αύριο, δεν σημαίνει ότι οι φορείς παιδικής προστασίας δεν θα είχαν λόγο ύπαρξης, το αντίθετο. Θα έχουν πάρα πολύ ουσιαστικό ρόλο. Τόσο στην ενίσχυση της βιολογικής οικογένειας όσο και στην ενίσχυση της θετής ή ανάδοχης μέσω της μεταπαρακολούθησης της υιοθεσίας και της αναδοχής. Ξέρουμε πολύ καλά ότι από τη στιγμή που θα τοποθετηθεί ένα παιδί σε μια οικογένεια θέλει πολύ εξειδικευμένη και επιστημονική στήριξη τόσο το ίδιο όσο και η θετή ή ανάδοχη οικογένεια. Θα πρέπει ως εκ τούτου οι φορείς παιδικής προστασίας να αναθεωρήσουν οι ίδιοι τις προτεραιότητές τους και τον σκοπό τους. Και να το κάνουν τώρα ώστε να συμβάλουν και οι ίδιοι με τις δράσεις τους στην αποϊδρυματοποίηση. Ολοι μαζί για την παιδική προστασία.