Ο καθηγητής Κλασικής Αρχαιολογίας, Δημήτρης Πλάντζος γράφει για το πρόσφατο επίτευγμα των Ιταλών ερευνητών, τον τάφο του Πλάτωνα και τον αστικό εξευγενισμό.
Πρόσφατα επιστήμονες του Ιταλικού Ιδρύματος Ερευνών ανακοίνωσαν ότι, σε συνεργασία με την Εθνική Βιβλιοθήκη της Νάπολης, μπόρεσαν να διαβάσουν ακόμη ένα απόσπασμα περίπου χιλίων λέξεων, γραμμένο σε απανθρακωμένο αρχαίο πάπυρο, με τη βοήθεια πρότυπων ψηφιακών τεχνολογιών. Ο πάπυρος ανήκει στην πολύ σημαντική αρχαία βιβλιοθήκη της Βίλας των Παπύρων, στα περίχωρα της πόλης του Ηρακλείου στην Ιταλική Καμπανία. Η πόλη (το σημερινό Ερκολάνο) μαζί με την Πομπηία και τη γύρω περιοχή είχαν θαφτεί σε παχύ στρώμα ηφαιστειακής τέφρας κατά την έκρηξη του Βεζούβιου το 79 μ.Χ. Η καταστροφή των οικονομικά και πολιτισμικά εύρωστων πόλεων της κεντρικής Ιταλίας στιγμάτισε τη ρωμαϊκή κουλτούρα στο μεταίχμιο από τον 1ο στον 2ο αι. μ.Χ. Παράλληλα όμως έδωσε στη νεωτερική Ευρώπη την ευκαιρία να μελετήσει τις ρίζες της: οι ανασκαφές στην Πομπηία και στο Ηράκλειο, που ξεκινούν (με κάπως θησαυροθηρικό, βέβαια, τρόπο) ήδη από τον 18ο αι., θεωρούνται σήμερα οι απαρχές της οργανωμένης έρευνας πεδίου στον χώρο της κλασικής αρχαιολογίας.
Η Επαυλη των Παπύρων πρωτοσκάφτηκε την περίοδο 1752-54, αλλά η ανασκαφή της παραμένει έως σήμερα ημιτελής. Πρόκειται για ένα τεράστιο, υπερπολυτελές οικοδόμημα με σπουδαία αρχιτεκτονική, πλούσια επίπλωση και διακόσμηση και φυσικά μια αξιόλογη βιβλιοθήκη που μέχρι σήμερα έχει δώσει πάνω από 1.800 παπύρους, σχεδόν εξ ολοκλήρου απανθρακωμένους. Με την εξαίρεση 100 περίπου από αυτούς που είναι γραμμένοι στα λατινικά, οι υπόλοιποι είναι γραμμένοι στην ελληνική γλώσσα, με την πλειονότητά τους να αποτελείται από φιλοσοφικά κείμενα. Οι αρχαιότεροι από αυτούς είχαν γραφτεί με ένα σχετικά ασταθές μελάνι με βάση τον άνθρακα (δηλαδή κάρβουνο), γεγονός που δυσχεραίνει ακόμη περισσότερο την προσπάθεια ανάγνωσής τους. Παλαιότερα οι εύθραυστοι πάπυροι ξετυλίγονταν με μηχανικά μέσα, γεγονός που επέφερε ακόμη περισσότερες βλάβες στην ήδη αποσπασματική επιφάνειά τους. Σήμερα πλέον «ξετυλίγονται» με ψηφιακό τρόπο: οι κατεστραμμένοι κύλινδροι υποβάλλονται σε ψηφιακή σάρωση μέσω μικρο-τομογραφίας –μιας μη παρεμβατικής τεχνικής που χρησιμοποιείται στην ιατρική, για παράδειγμα στις απεικονίσεις καρκινικών όγκων–, με τις σελίδες τώρα πια να «ξεφυλλίζονται» ψηφιακά, εικονικά, με τη βοήθεια τεχνολογιών επαυξημένης πραγματικότητας, με ψηφιακές υφές που δίνουν στον ερευνητή την αίσθηση ότι διαβάζει ένα φύλλο χαρτιού απλωμένο μπροστά του. Με άλλα λόγια, ένα ψηφιακό, βιονικό μάτι τελευταίας τεχνολογίας τίθεται στην υπηρεσία μιας από τις αρχαιότερες ανθρωπιστικές επιστήμες, της φιλολογίας.
Το πρόσφατο επίτευγμα των Ιταλών ερευνητών, όμως, χαιρετίστηκε ιδιαίτερα σε Ιταλία, Ελλάδα και στον υπόλοιπο κόσμο λίγο πολύ για τους λάθος λόγους: ακόμη και έγκυρα Μέσα στη γειτονική χώρα ανακοίνωσαν ότι «επιτέλους» λύθηκε ένα μυστήριο αιώνων, καθώς τώρα πλέον μάθαμε πού βρίσκεται ο τάφος του Πλάτωνα, του μεγάλου Αθηναίου φιλοσόφου του 5ου-4ου αι. π.Χ. Σύμφωνα με το κείμενο που αποκρυπτογραφήθηκε πρόσφατα και που αποτελεί απόσπασμα ενός μέχρι σήμερα σχετικά άγνωστου έργου του επικούρειου φιλόσοφου και ποιητή Φιλόδημου (1ος αι. π.Χ.), ο τάφος του μεγάλου φιλοσόφου βρισκόταν στο άλσος της Ακαδημίας, στη σχολή δηλαδή που ο ίδιος ίδρυσε μετά το περιπετειώδες ταξίδι του στη Σικελία στις αρχές του 4ου αι. Ομως αυτό δεν μας ήταν άγνωστο: ο περιηγητής Παυσανίας, μεταξύ άλλων, αναφέρει το «μνήμα» του Πλάτωνα «όχι πολύ μακριά» από την Ακαδημία, όπως λέει, κοντά στην περιοχή του Κολωνού.
Στη χώρα μας, βέβαια, όπου οι «τάφοι μεγάλων αντρών» (και σπανίως γυναικών) θεωρούνται συχνά εγγύηση για το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον του έθνους, η ανακάλυψη του βιονικού ματιού στη γειτονική χώρα άρχισε ήδη να προβάλλεται ως κάλεσμα για νέες ανασκαφές. Οχι βέβαια για να βρεθεί η… «Πολιτεία του Πλάτωνα», όπως ακούσαμε πρόσφατα, δυστυχώς από επίσημα χείλη, αλλά ο τάφος του (που οι περισσότεροι είχαμε ξεχάσει ότι βρίσκεται εκεί!).
Πέρα όμως από τη γενική «ταφολαγνεία» της νεωτερικής Ελλάδας, επίσημης και ανεπίσημης, καλό είναι να θυμόμαστε ότι ανασκαφές στην ευρύτερη περιοχή της Ακαδημίας αναμένονται και μάλιστα σύντομα. Τον Αύγουστο του 2022 προκηρύχθηκε από το υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού, σε συνεργασία με τον Δήμο Αθηναίων, αρχιτεκτονικός διαγωνισμός για την ανέγερση του νέου Αρχαιολογικού Μουσείου της Αθήνας στην Ακαδημία Πλάτωνος. Στο νέο μουσείο, που θα λειτουργεί παράλληλα με το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, προβλέπεται να στεγαστούν ευρήματα από τις σωστικές ανασκαφές που έχουν πραγματοποιηθεί από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Πόλης Αθηνών σε διάφορες περιοχές της Αθήνας τις προηγούμενες δεκαετίες, καθώς και ευρήματα από τις ανασκαφές του μετρό. Αποσκοπώντας στη «βελτίωση της ζωής των κατοίκων της ευρύτερης περιοχής, μέσω της αναγέννησης και ανάδειξης της Ακαδημίας Πλάτωνος», σύμφωνα με δηλώσεις του τότε δημάρχου Αθηναίων, το νέο μουσείο θα καταλάβει το μοναδικό ελεύθερο πάρκο της λαϊκής και σχετικά υποβαθμισμένης από άποψη συγκοινωνιακών και άλλων υποδομών γειτονιάς, προσβλέποντας όχι τόσο στη βελτίωση της ζωής των κατοίκων όσο στον περαιτέρω εξευγενισμό της.
Δεν είναι υπερβολή να φανταστεί κανείς ότι δήμος και πολιτεία οραματίζονται την «ανάπτυξη» και εκείνης της περιοχής διά του τουρισμού των Airbnb, των καφέ και των τυροπιτάδικων, με επίκεντρο ακόμη ένα αρχαιολογικό μουσείο στην Αθήνα, που θα έχει όμως και θέα στην Ακρόπολη. Ας ελπίσουμε ότι η ανέγερση του νέου μουσείου και η «αναβάθμιση» της γύρω περιοχής δεν θα βλάψουν ανεπανόρθωτα τα αρχαιολογικά κατάλοιπα στο σημείο εκείνο, είτε σχετίζονται άμεσα με τον Πλάτωνα είτε όχι.
ΙΝFO
Ο Δημήτρης Πλάντζος είναι καθηγητής Κλασικής Αρχαιολογίας ΕΚΠΑ
