Ο Δημήτρης Παπανικολάου φόρεσε σχεδόν όλες τις βαριές φανέλες του ελληνικού μπάσκετ: εθνική ομάδα, Ολυμπιακός, Παναθηναϊκός, ΑΕΚ, Πανιώνιος, Περιστέρι. Τελείωσε την καριέρα του με πληθώρα τίτλων, εγχώριων και ευρωπαϊκών. Στα 44 του βρέθηκε ξανά στα πρωτοσέλιδα, πιονιέρος ενός διαφορετικού αγώνα.
Ο «φον Δημητράκης» του ελληνικού μπάσκετ διαγνώστηκε με σύνδρομο Ασπεργκερ και στρατεύτηκε στη μάχη για ενημέρωση σχετικά με τον αυτισμό, τον οποίο χαρακτηρίζει όχι πάθηση αλλά προικιό. «Μη μου λέτε περαστικά» επιμένει, μιλώντας σε ρυθμό μυδραλιοβόλου, «μια χαρά είμαι, δεν έχω τίποτε».
Πώς βρέθηκες στο κρεβάτι του ψυχαναλυτή, εσύ που φαίνεσαι τόσο σίγουρος για τον εαυτό σου;
Η μισή Ελλάδα πηγαίνει σε ιατρούς ψυχικής υγείας, αλλά ντρέπεται να το πει. Σεβαστό βέβαια. Ετσι πήγα κι εγώ ως υπερλειτουργικός. Ξέρεις, ο πρωταθλητισμός είναι παγίδα. Τα βρίσκεις όλα έτοιμα, αλλά αυτό είναι επίπλαστο. Σταματάμε το μπάσκετ και δεν ξέρουμε ούτε να πληρώσουμε έναν λογαριασμό ή να ανοίξουμε το ψυγείο. Τα παιδιά της Α2, που βγαίνουν πιο νωρίς στην πιάτσα, έχουν μεγαλύτερο προσδόκιμο ζωής! Ολοι περνάμε έναν μικρό θάνατο με την αποστρατεία, μια καταθλιψούλα. Κάθεσαι έναν χρόνο στον καναπέ για να ξελαμπικάρεις και μετά τρώγεσαι με τα ρούχα σου, γιατί έχεις μάθει στην υπερδιέγερση. Δεν θέλεις άλλο καθισιό. Εμένα ο καναπές δεν μου πήγαινε καλά.
Και δεν είσαι ο μόνος…
Πάρε για παράδειγμα τον Διαμαντίδη. Ολοι περιμέναμε ότι θα φορέσει το καπέλο του, θα πάει στην Καστοριά και δεν θα ασχοληθεί ξανά με το μπάσκετ. Αλλά του λείπουν η αδρεναλίνη και η ανταγωνιστικότητα. Ο αθλητισμός είναι τρόπος ζωής. Ο Φασούλας και ο Φάνης ανυπομονούσαν να σταματήσουν, αλλά ύστερα από ένα δυο χρόνια ήθελαν να ξαναπαίξουν. Μόνο ο Γκάλης δεν έχει εκδηλώσει επιθυμία να επιστρέψει στο μπάσκετ! Ισως το αισθάνεται αλλά δεν το εξωτερικεύει. Δεν μιλάει πολύ ο Νίκος, έχει τα κουμπιά του.
Μίλησέ μου για τον εαυτό σου.
Ναι, άλλωστε η λέξη «αυτισμός» προέρχεται από το «εαυτός». Εβλεπα πάρα πολλά παιδιά να απορρίπτονται με άσχημο τρόπο και χωρίς λόγο. Η άγνοια και τα παρωχημένα ταμπού τα στιγμάτιζαν. Αλλά δεν έχεις επιλογή αν γεννηθείς διαφορετικός. Δεν είμαστε στην αρχαία Σπάρτη να ρίχνουμε τα παιδιά στον Καιάδα. Η ενσυναίσθηση δεν είναι συμπόνια. Οφείλεις να μπεις στα παπούτσια του άλλου. Στη Σουηδία ζητούν παιδιά με Ασπεργκερ για να τα κάνουν λογιστές, επειδή είναι αριθμομνήμονες! Μετατρέπουν το μειονέκτημα σε πλεονέκτημα. Εάν το καλοσκεφτείς, τη ζωή μας τη χρωστάμε στους Νεύτωνες, τους Αϊνστάιν, τους Ζούκερμπεργκ, που κι αυτοί είχαν το ίδιο σύνδρομο. Στην Ελλάδα υπάρχουν περισσότερες από 200.000 οικογένειες.
Η διάγνωση ήταν έκπληξη για σένα;
Ναι, με ξάφνιασε. Τι λες, ρε γιατρέ; Αν ζούσαμε στη δεκαετία του ’90, θα προσπαθούσα να το μαζέψω. «Καλά είμαι» θα έλεγα. «Εχω λογοδιάρροια και είμαι υπερλειτουργικός». Δεν θα καταλάβαινε κάποιος κάτι. Πάντοτε έτσι ήμουν, ένιωθα την υπερδιέγερση. Δεν ησυχάζω ποτέ και δεν απολαμβάνω τίποτε. Κοιμάμαι λίγο και ξυπνάω νωρίς. Είναι αυτοβασανιστικό όλο αυτό! Εάν πάω στη θάλασσα, δεν σκέφτομαι άραγμα αλλά ψάρεμα ή τζετ σκι ή κανό. Θέλω πάντα να έχω κάτι να κάνω. Τίποτε δεν μπορεί να αντισταθεί στη συνεχή επίθεση της σκέψης. Με στενοχωρεί που δεν ησυχάζω. Γι’ αυτό με βλέπεις και τρέχω, πότε στις πυρκαγιές, πότε στον Ολυμπο…
Εχεις συγκεκριμένα συμπτώματα και «παραξενιές» που αποδίδονται στο Ασπεργκερ;
Οταν πέφτω για ύπνο το μεσημέρι θέλω την πόρτα κλειστή, ακόμη και αν είμαι μόνος στο σπίτι. Αυτό είναι αδιαπραγμάτευτο. Μου φαίνεται τραγικό χάσιμο χρόνου όταν πρέπει να κάνω κοινότοπα πράγματα, να κατεβάσω τα σκουπίδια, να πλύνω, να καθαρίσω, να στρώσω το κρεβάτι. Σαν να μου χτυπάς το κεφάλι με σφυρί! Εάν με βάλεις να αλλάξω μια λάμπα, είναι σαν να με τρυπάς με πενήντα καρφιά. Η γυναίκα μου μπορεί να τα επιβεβαιώσει αυτά, επί χίλια!
Υποθέτω ότι αυτή η ιδιαιτερότητα σε κάνει δύσκολο και στην παρέα.
Οχι μόνο στην παρέα αλλά και στη συμβίωση. «Πίστευα ότι με απορρίπτεις» μου είπε κάποτε η γυναίκα μου και την ευχαριστώ. Εγώ απλώς δεν θέλω να χασομερήσω με ανούσια κουβέντα σε μια παρέα. Πάντως δεν με τρομάζει το μέλλον. Αυτό που έχω είναι ισόβιο, αλλά δεν χειροτερεύει. Ούτε παίρνω κάποια αγωγή για να το αντιμετωπίσω. Η γνώση φέρνει και αποδοχή.
Τι πρέπει να ξέρω για σένα προτού σε γνωρίσω;
Οτι αν συμφωνήσουμε να βρεθούμε για μία ώρα, δεν εννοούμε δύο. Οταν μιλήσουμε να είσαι to the point. Αυτά που έχω να πω θα τα πω ακόμη και αν δεν μου κάνεις καμία ερώτηση. Με τσάκισες αν με ρωτήσεις «Τι άλλα;». Με κουράζει πολύ το τηλέφωνο που χτυπάει συνεχώς, ντριν ντριν, ενώ αντίθετα μπορώ να γράφω μηνύματα στο κινητό με τις ώρες. Ολα αυτά είναι μέρος του συνδρόμου.
Παλιά, θυμάμαι, είχες κάποια τικ που μετά εξαφανίστηκαν.
Ναι, το κεφάλι μου τιναζόταν προς το πλάι. Μπορεί να οφειλόταν στο Ασπεργκερ. Τότε μου έλεγαν ότι πάσχω από σπαστικό ραιβόκρανο, έκανα και κάτι ενέσεις μπότοξ. Είχα τα τικ για δυο τρία χρόνια και έφυγαν μόλις ηρέμησα λίγο. Οπως θα θυμάσαι, ήμουν επιρρεπής στις εκρήξεις θυμού χωρίς να νοιάζομαι ποιον έχω απέναντι. Ετσι αδίκησα τον εαυτό μου, είχα το ταλέντο για να κάνω μεγαλύτερη καριέρα. Τώρα ελέγχω τον θυμό και διαχειρίζομαι καλύτερα την αδικία. Ισως να είναι και θέμα ωριμότητας.
Αισθάνεσαι ότι πάσχεις από κάτι; Οτι κάτι τρέχει με σένα;
Πολλοί μου λένε «περαστικά» και δεν το δέχομαι. «Δόξα τω Θεώ, καλά είμαι» απαντάω. Δεν μπορώ να ελέγξω αυτό που έχω ούτε όμως μου πέφτει βαρύ. Μου προκαλεί τεράστια χαρά και ανακούφιση η αγάπη και η συμπαράσταση που εισπράττω όχι δημόσια, αλλά με ανώνυμα μηνύματα. Θα το έλεγα και νωρίτερα, αν μπορούσα να φανταστώ την ανταπόκριση! Πολλοί με χειροκρότησαν με την ψυχή τους και έψαξαν στο Google τι σημαίνει «αυτισμός». Αυτή είναι η πρώτη νίκη. Η δεύτερη νίκη θα είναι στα σχολεία. Να παντρέψουμε την ειδική εκπαίδευση με την τυπική. Είναι λάθος να συναντηθούν στα 18 τους τα παιδιά χωρίς να γνωρίζουν τίποτε το ένα για το άλλο.
Η κοινωνία χάνει ταλέντα επειδή δεν τα καταλαβαίνει.
Μπορεί να έχεις απέναντί σου τον επόμενο Ζούκερμπεργκ και να τον απορρίπτεις από άγνοια. Το παιδάκι που λέει ότι θα φτάσει στη ΝΑΣΑ το περνάμε για χαζό, ενώ μπορεί να είναι πανέξυπνο. Εάν το κοροϊδέψεις, θα το χάσεις. Ο αυτισμός μπορεί να γίνει κλειδί επιτυχίας και όχι αποτυχίας. Οι διαφορετικοί είναι αυτοί που κάνουν το σπουδαίο. Υποχρέωσή μας είναι να τους ενσωματώσουμε και όχι να τους κρατάμε κλεισμένους σε μια αυλή. Το φάσμα του αυτισμού είναι ευρύτατο και εκδηλώνεται με διαφορετικούς τρόπους. Εβλεπα σε μια σειρά στο Netflix το αυτιστικό παιδί να γελάει και να λέει ότι σκέφτεται τον γαλέο του Ατλαντικού. Ο εκπαιδευμένος δεν θα το αγνοήσει ούτε θα το κοροϊδέψει. Θα συνεχίσει τη συζήτηση: «Θα ήθελες λοιπόν να πας να τον ψαρέψεις, τον γαλέο του Ατλαντικού;».
Είναι ασθένεια το σύνδρομο Ασπεργκερ; H μήπως προικιό που μπορεί να το εκμεταλλευτεί κάποιος;
Είναι προικιό. Αλλά πρέπει να καλλιεργηθεί από την οικογένεια και από το σχολείο. Να εκπαιδευτούν και οι εκπαιδευτικοί, ώστε να μη φορτώνουν τα παιδιά στο φάσμα του αυτισμού με τόσο όγκο πληροφοριών. Να δώσουν έμφαση στα τέσσερα πέντε μαθήματα που το παιδί έχει κλίση. Εάν βάλεις το ψάρι να σκαρφαλώσει στο δέντρο, δεν θα καταλάβει ότι είναι ψάρι. Θα νομίζει ότι είναι σκιουράκι. Δώσε στον άνθρωπο τρεις δρόμους και εκείνος θα διαλέξει μόνος του τον σωστό.
Μήπως είναι τελικά βάσανο η υψηλή νοημοσύνη;
Ρώτα κανέναν έξυπνο, χα χα. Εγώ πάντα ήμουν όχι έξυπνος αλλά εύστροφος. Μεγάλωσα φτωχικά σε ένα σπίτι 60 τετραγωνικών και απέκτησα ενσυναίσθηση, μπορώ να καταλάβω από τα μάτια ποιος είναι στενοχωρημένος. Μπήκα από μικρός στη φωτιά, προκάλεσα, έκανα τα λάθη της νιότης, εκπαιδεύτηκα στην πόλωση. Δεν θέλω να το παίξω καλός. Στόχος στη ζωή δεν είναι να μην πεθάνουμε, αλλά να ζήσουμε και λίγο.
«Ηταν μια συνάντηση γεμάτη συναίσθημα…»
Παπανικολάου κατόρθωσε το… ακατόρθωτο: έβαλε στο ίδιο δωμάτιο και στο ίδιο ενσταντανέ τους δύο θρύλους του ελληνικού μπάσκετ, τους Νίκο Γκάλη και Γιάννη Αντετοκούνμπο. Οι υπέρλαμπροι αστέρες συναντήθηκαν με πρωτοβουλία του «Παπ» και ένωσαν τις δυνάμεις τους για καλό σκοπό, στο πλαίσιο της κίνησης «Τζάμπολ αγάπης», με εμπνευστή τον εκπαιδευτικό Γιάννη Τσουμπρή, που έχει γιο αυτιστικό. «Εκείνος έβαλε το διαμέρισμα και εμείς αναλάβαμε να φτιάξουμε την πολυκατοικία» λέει ο Παπανικολάου.
Ηταν εύκολο να οργανωθεί η συνάντηση των δύο θρύλων;
Οχι. Ηταν εξαρχής δύσκολο και έγινε δυσκολότερο όταν η πορεία των Μπακς έκανε ασφυκτικό το πρόγραμμα του Γιάννη. Κατέκτησε το πρωτάθλημα, απέκτησε και παιδί μες στο καλοκαίρι. Από εκεί που λέγαμε για Μάιο, φτάσαμε στον Ιούλιο, με στενά χρονικά περιθώρια. Με είχε φάει τρελό άγχος. Μιλάμε για έναν άνθρωπο που του τηλεφωνούν πλανητάρχες και πρωθυπουργοί.
Ηταν ανοιχτοί και οι δύο στην πρωτοβουλία;
Ναι, αλλά φρόντισα και να τους φερθώ όπως έπρεπε. Δεν είναι τυχαίο ότι έφτασαν τόσο ψηλά. Εάν ανιχνεύσουν μισό ψέμα ή μισή βλακεία, θα κατεβάσουν τα ρολά και δεν θα τους ξαναδείς. Ηταν μια συνάντηση γεμάτη συναίσθημα για εμένα. Και με έκανε να νιώθω κάπως ιδιαίτερος γι’ αυτό που πέτυχα. Πρόκειται για κοινωνικά πρότυπα και σύμβολα οικουμενικότητας, υπεράνω κομμάτων, ομάδων και γενεών. Δεν έχουμε πολλά τέτοια.
Τον Γιάννη τον γνώριζες προσωπικά;
Οχι. Πρώτη φορά τον συνάντησα. Είναι απίστευτος. Δίσταζε να καθίσει στο τραπέζι, όχι από σνομπισμό αλλά από ντροπή και σεβασμό. Σε κοιτάζει στα μάτια. Εάν διακρίνει ότι υπάρχει αλήθεια, βγάζει τα στήθια του μπροστά. Αυτό έκανε και στην Αμερική, όταν πήρε την ντουντούκα στο κίνημα Black Lives Matter. Δεν έχει καμία ανάγκη, κανέναν. Το κάνει επειδή το αισθάνεται.
Ο Γκάλης πώς ήταν;
Εχω καλή σχέση μαζί του εδώ και τέσσερα χρόνια, όταν ήρθε σε μια εκδήλωση που οργάνωσε με αφορμή την εκλογή του στο Hall οf Fame. Τον σέβομαι απόλυτα και τον εκτιμώ. Ο Νίκος μ’ έκανε τηλεκοντρόλ, ο συγχωρεμένος ο πατέρας μου μ’ έβαζε να αλλάζω το κανάλι για να βλέπουμε τους αγώνες του. Η γενιά του ’87 μας βοήθησε να περάσουμε καλά για μεγάλο χρονικό διάστημα, άσχετα αν η αφθονία της εποχής ήταν επίπλαστη. Οι δημοσιογράφοι, οι αθλητές, οι ταξιθέτες, οι σεκιουριτάδες, όλοι έφαγαν ψωμί χάρη σε αυτό τον άνθρωπο. Φτιάχτηκαν 180.000 μπασκέτες στη χώρα μετά το ευρωμπάσκετ.
