Μια συζήτηση με τον γνωστό συνθέτη που ξεκίνησε από την ποίηση για να καταλήξει στη σκιαγράφηση του οράματός του για το μέλλον.
Το YouTube Channel του Ιδρύµατος Ωνάση ανοίγει στις 28 Απριλίου τον τρίτο κύκλο του «Μεγάλου αιρετικού» του ∆ηµήτρη Παπαδηµητρίου. Ο συνθέτης «συναντά» ξανά Ελληνες και ξένους ποιητές και µε αφορµή το συγκεκριµένο έργο του συζητάµε για τέχνη, τεχνολογία, κοινωνία και πολιτική.
Με το τρίτο µέρος κλείνει ο κύκλος του «Μεγάλου αιρετικού». Τι µας επιφυλάσσει το τέλος του;
Mα φυσικά το τέταρτο. Αλλιώς τι αιρετικός θα ήταν και µάλιστα µεγάλος; Αλήθεια, θεωρώ ότι χρειάζονται και άλλα έξι τραγούδια για να κλείσει µια επαρκής για µένα επίσκεψη στα περίχωρα αυτής της ποιητικής περιοχής. Είναι σαν ένα ωραίο ταξίδι σε µια χώρα απ’ όπου εντέλει δεν θέλεις να φύγεις. Το τρίτο µέρος τελικά είναι ο πρόλογος και όχι ο επίλογος. Και αυτό επειδή στην αρχή σκέφτηκα να αποφύγω τους αυτονόητους ποιητές, άφησα χρέος για το τέλος αυτούς που είναι οι γνωστοί «πατριάρχες» του είδους, αλλά και κάποιους σπουδαίους σύγχρονους ποιητές µας που είναι παιδιά του Καρυωτάκη, του Σεφέρη, του Καβάφη, του Οντεν κ.ά.
Αυτό βέβαια είναι καλό, αφού σε streaming µόνο το τρίτο µέρος έχει προβληθεί, άρα για τους περισσότερους θεατές µας, πλην των φίλων που είδαν ζωντανούς στη Στέγη τους δύο πρώτους αιρετικούς, αυτή θα είναι η πρώτη επαφή. Ωστόσο έχω µια περίεργη γεύση αφού αισθάνοµαι σαφέστατα ότι το έργο ανταποκρίνεται στον τίτλο του µόνο στο σύνολο των 36 τραγουδιών – µόνο έτσι συνυπάρχουν ο πολιτικός, ο ουτοπικός, ο ντανταϊστικός, ο ερωτικός και ο λαϊκός λόγος σε πλήρη ανάπτυξη και συνεργασία. Με παρηγορεί η σκέψη ότι ηχογραφούµε το έργο συνολικά και θα είναι έτοιµο προς έκδοση σε δυο τρεις µήνες. Εκεί ελπίζω να συµπεριλάβω και τα έξι επιπλέον τραγούδια.
Με ποια σειρά συναντήθηκαν οι δύο «αιρέσεις»; Η ποίηση συνάντησε τη µουσική ή το αντίστροφο;
H ποίηση σαφέστατα προηγήθηκε των τραγουδιών· πώς θα µπορούσε να γίνει αλλιώς; Είναι τα ποιήµατα αυτά –όπως και τόσα άλλα που µε περιµένουν– αναµµένα κάρβουνα που είναι ικανά να πυροδοτήσουν τόσα τραγούδια. Θέλησα µεταξύ άλλων να παντρέψω το ελληνικό κοινό του τραγουδιού µε τη διεθνή ποίηση. Σκέφτηκα, φαντάσου τι ωραίο θα ήταν να ακούω τους Ελληνες να τραγουδούν Οντεν, Λάρκιν, Γέιτς, Μποντλέρ, Καβαλκάντι… Στο πλαίσιο βέβαια του πολιτικού τραγουδιού το πείραµα είχε γίνει πολύ επιτυχηµένα µε τον Μπρεχτ, τον Χικµέτ κ.ά. Ενα µεγάλο µέρος, το πιο µεγάλο ίσως, παραµένει αχαρτογράφητο τραγουδιστικά για τους Ελληνες, οι οποίοι είναι ο µόνος λαός –και λίγο οι Γάλλοι– που µπορεί να τραγουδάει τα ποιήµατα σαν τραγούδια. Λογικό, καθώς εδώ γεννήθηκαν τα έπη, οι τραγωδίες που είχαν πρώτη ύλη το τραγούδι. Η πλήρης αλήθεια είναι ότι η µουσική έρχεται σχηµατισµένη ή και ασχηµάτιστη σαν ένα βουητό γύρω από το σπουδαίο ποίηµα. Εγώ ξεδιαλύνω το βουητό και το καταγράφω.
Μιλήστε µας για την επιλογή των ποιητών και πώς δηµιουργήθηκε αυτός ο κύκλος.
Οπως όλα τα ωραία, στην τέχνη τα περισσότερα δεν γίνονται µε διοικητικές και λογικές διαδικασίες. Αυτές έπονται για τη σωστή διαχείριση της φόρµας ενός υλικού. Οι ποιητές… αυτοί είναι οι αδερφοί µας, οι φίλοι µας, οι πατεράδες µας και οι παππούδες µας. Τους περιέχουµε, τους τσιτάρουµε και ζούµε µε αυτούς. Μιλάµε µε οικειότητα γι’ αυτούς µεταξύ µας οι φίλοι, που είναι κι αυτοί ποιητές, λογοτέχνες, συνθέτες κ.λπ. Μεγάλη προσπάθεια δεν χρειάστηκε, αυτούς που αγαπάω έβαλα ύστερα από όµορφες και απλές συζητήσεις µε τον Γιώργο Κοροπούλη, ο οποίος έγινε µε αυτό τον τρόπο ο λογοτεχνικός σύµβουλος του project. Ο Κοροπούλης αποτελεί και σηµαντικό µεταφραστή, µαζί µε τον µεγάλο ∆ιονύση Καψάλη, αλλά και πρωτογενή ποιητή τραγουδιών του κύκλου. Χωρίς αυτούς τους δυο έξοχους λογοτέχνες µας το όνειρο της ελληνοποίησης των στίχων των σπουδαίων ξένων ποιητών θα παρέµενε όνειρο θερινής νυκτός.
Το µουσικό σας βιογραφικό είναι αιρετικό: από τη συµφωνική µουσική µέχρι το θέατρο και την τηλεόραση. Ο καλλιτέχνης πρέπει να παραµένει αιρετικός στην πορεία του;
Ανοίγω το πλάνο από τον καλλιτέχνη στον καθένα µας για να µη δώσω συγχωροχάρτι στις σύγχρονες αποκοιµισµένες κοινωνίες. Η τέχνη είναι φύσει αιρετική όπως θα δούµε. Πρέπει όµως και η ζωή όλων να είναι. Αιρέω/ώ σηµαίνει επιλέγω, προτιµώ, άρα έχω τη δυνατότητα και διαφορετικών επιλογών και προτιµήσεων κάθε φορά. Η ίδια η δηµοκρατία είναι αιρετική, αφού εκεί οι άρχοντες είναι αιρετοί (δηλαδή όχι πάντα οι ίδιοι αλλά κάθε φορά επιλεγµένοι), οι αρχ-αιρεσίες συµβαίνουν συνεχώς κ.λπ. Μόνο τα δόγµατα και οι απολυταρχίες µισούν τις αιρέσεις, δηλαδή την αµφισβήτηση και την επιδίωξη βελτιώσεων. Η αιρετική σκέψη περιλαµβάνει µεν τους ακραίους αµφισβητίες, αλλά θα έλεγα κυρίως τους απλούς, κανονικούς. Γιατί τους κινητοποιεί σε αµφισβήτηση και υποχρεώνει τις κοινωνικές φιλοσοφίες σε εξέλιξη και βελτίωση. Ολες λ.χ. οι προοδευτικές κατακτήσεις του δυτικού κόσµου θεωρήθηκαν από τις θεοκρατικές απολυταρχίες φρικαλέες αιρέσεις που η τιµωρία που τους έπρεπε ήταν ο θάνατος. Αλλά και στην επιστήµη η αµφισβήτηση του πέµπτου αξιώµατος του Ευκλείδη µας οδήγησε στη σύγχρονη γεωµετρική προσέγγιση του διαστήµατος µέχρι τον Αϊνστάιν. Η αιρετική σκέψη είναι η γενικευµένη δηµοκρατική σκέψη, η εξελικτική σκέψη, αυτή που δεν δέχεται θέσφατα. Οι αληθινοί καλλιτέχνες είναι όλα αυτά από τη φύση τους. Γι’ αυτό βρίσκονται στην πρώτη γραµµή κινδύνου για το νέο και αδοκίµαστο. Οσο για το βιογραφικό µου, ναι, είναι αιρετικό, αφού ο µουσικός εαυτός µου συνεχώς το σκάει από το µπουκάλι όπου πάω να τον βάλω.
Η έµπνευση και η δηµιουργία παραµένουν πάντα ζωντανές. Θα παρακαλούσα για ένα σχόλιο σχετικά µε το σήµερα και το αύριο του πολιτισµού στις περίεργες συνθήκες που ζούµε.
Η ψηφιακή τεχνολογία και η γενετική, παντοδύναµες για το καλό και το κακό, µεταθέτουν πολύ γρήγορα, ανά πενταετίες πλέον, την περί ζωής και κοινωνίας αντίληψη. Ετσι εµείς που γκρινιάζουµε για τα προσωπικά µας δεδοµένα είµαστε λίγο τραγικά αστείοι· αυτά ήδη είναι παρελθόν από χρόνια. Και το χειρότερο, οι νεότεροι µάλλον δεν ενοχλούνται, δεν τους πολυνοιάζει αφού οι ίδιοι εκτίθενται συνεχώς και απροβληµάτιστα. Η βαβελοποίηση της επικοινωνίας την καταστρέφει εν τω γεννάσθαι, η πληροφοριοποίηση – ψηφιοποίηση της ζωής σε όλα της τα επίπεδα ψύχει και καταστρέφει τη θέρµη της ως αληθινής εµπειρίας. Οµως οι νέες γενιές ίσως και να αρέσκονται σε αυτό. Οχι όλοι, αλλά νοµίζω οι περισσότεροι. Οπότε παρέλκει και η κριτική µας.
Ηδη έχουµε περάσει στο µέλλον εκείνο που οι µεγαλύτεροι ακόµη φοβόµαστε. Αδικα ίσως. Γιατί σαν στρουθοκάµηλοι αρνούµαστε να το αντιµετωπίσουµε. Χρειάζεται από εµάς ανοιχτό µυαλό αλλά και σκέψη για τη βελτίωση των νεωτερισµών που είναι επικίνδυνοι, ώστε να βελτιωθούν προτού γίνουν καταστροφικοί. Εάν οι µεγαλύτεροι πανικοβληθούν ή χώσουν το κεφάλι στο χώµα, το φύσει amoral µέλλον θα παραµείνει χωρίς ανθρωπιστικούς κώδικες και έλεγχο. Το µέλλον µπορεί να είναι θαυµάσιο: χωρίς ανθρώπινη δουλεία (χάρη στα ροµπότ), χωρίς υπερβολική εργασία – άρα µε χρόνο για πολιτισµό, φιλοσοφική σκέψη και συµµετοχή στην πολιτική. Η επικοινωνία και η πρόσβαση στις γραφές είναι ήδη τεράστιες, η διδασκαλία απλούστερη… Πρέπει απλώς να τριπλοσκεφτόµαστε συνεχώς σε ποιους και έως ποιου σηµείου θα δίνουµε τη δύναµη αυτών των µέσων. Και πρέπει οι ίδιοι να γίνουµε αντάξιοι αυτών των νέων δυνατοτήτων. Ολα αυτά εάν οι πολιτικοί του πλανήτη µπορέσουν να προλάβουν µια ταχύτατη πλέον εξέλιξη και ζητήσουν γι’ αυτό τη συνεργασία των λαών τους και όχι τον αποκλεισµό τους από τις ευεργεσίες αυτές: της καλλιέργειας και της παιδείας, της δίκαιης κατανοµής του πλούτου, της πραγµατικής και δίκαιης συµµετοχής όλων στη νοµή της εξουσίας. Ολα αυτά που ήδη η τεχνολογία µπορεί να µας τα παρέχει. Εάν όχι, όπως η ιστορία διδάσκει, ίσως θα βιώσουµε µε βίαιο τρόπο αυτή την ανάγκη για εξέλιξη. Το απεύχοµαι.
INF0
Το τρίτο μέρος του κύκλου τραγουδιών «Ο μεγάλος αιρετικός» του Δημήτρη Παπαδημητρίου παρουσιάζεται από το YouTube Channel του Ιδρύματος Ωνάση