O διευθυντής του συνόλου Ex Silentio, Δημήτρης Κούντουρας, μιλάει στον Παναγιώτη Φρούντζο για το επικείμενο κοντσέρτο τους με τίτλο «Η Ελλάδα στην Αναγέννηση» στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών.
Η διαφορετική µουσική πρόταση της εβδοµάδας δεν θα µπορούσε παρά να αφορά το σύνολο παλαιάς µουσικής Ex Silentio, το οποίο θα παρουσιάσει έργα θρησκευτικού και κοσµικού ύφους Ελλήνων συνθετών της Αναγέννησης όσο και δυτικών που έζησαν στην Κρήτη, την Κύπρο και αλλού. Ετσι, στη διάρκεια της «Ελλάδας στην Αναγέννηση» θα ακουστούν συνθέσεις από τον Κώδικα της Κύπρου, σπάνια έργα του Φραγκίσκο ντε Λάουντις και του Τζαντοµένικο Μαρτορέτα, καθώς και µουσική του Κρητικού Φραγκίσκου Λεονταρίτη. Ενα ταξίδι στην εποχή που προετοίµασε τη νεωτερικότητα, στον καιρό του πολιτισµικού συγκρητισµού και της ώσµωσης Ανατολής – ∆ύσης.
Το Documento µίλησε µε τον διευθυντή του Ex Silentio, ∆ηµήτρη Κούντουρα.
Ποια έργα θα παρουσιάσετε στο κοντσέρτο σας;
Η συναυλία είναι αφιερωµένη στις µουσικές σχέσεις Ελλάδας και ∆ύσης κατά την Αναγέννηση. Περιλαµβάνονται έργα Ελλήνων συνθετών της εποχής που δραστηριοποιήθηκαν στην Ιταλία, όπως ο Φραγκίσκος Λεονταρίτης και ο Φραγκίσκος ντε Λάουντις, καθώς και σπάνια εκκλησιαστικά βυζαντινά έργα του Κρητικού Θεόδωρου Γαζή µε έργα Ιταλών που βρέθηκαν ή σχετίστηκαν µε τον ελλαδικό χώρο της εποχής.
Στο βιβλίο σας «Ουµανισµός και µουσική στην ιταλική Αναγέννηση» (Fagotto Books) διαπιστώνετε ότι «η νέα αισθητική που είδε το φως στα µέσα του 15ου αιώνα ήθελε στη µουσική να υπάρχει µεγαλύτερη βαρύτητα στο κείµενο». Ποιες διεργασίες επέβαλαν αυτή την τοµή;
Ο επαναπροσδιορισµός της ρητορικής τέχνης στην πρώιµη Αναγέννηση και ιδιαίτερα η ανάπτυξη µιας νέας µουσικο-ρητορικής γλώσσας πρόβαλαν εκ νέου την έµφαση στον λόγο, στο κείµενο και στη µετρική του έναντι στη µεσαιωνική, µαθηµατική φορµαλιστική, µουσική συνθετική αισθητική που πρότεινε την ιδέα του κάλλους η οποία απορρέει από τη δοµή. Ο µεσαιωνικός κόσµος δίνει µεγαλύτερη βαρύτητα στις αναλογίες και στη συµµετρία ως καθρέφτη της θείας δηµιουργίας του σύµπαντος και σε µια µουσική σύνθεση µε έµφαση στη δοµή και την τέλεια φόρµα. Η Αναγέννηση προτείνει, αναβιώνοντας τα αρχαία ιδεώδη, µεγαλύτερη έµφαση στο νόηµα του κειµένου και στην επικοινωνία του συναισθήµατος. Συνεπώς, η µουσική καλείται να εξυπηρετήσει τον λόγο και όχι να κυριαρχήσει στο κείµενο.
Στη µουσική της αναγεννησιακής Κρήτης διαπιστώνουµε αλληλεπίδραση ανάµεσα στην Ανατολή και τη ∆ύση ή απλή µεταφορά των κυρίαρχων µοτίβων από την Ιταλία στην ανατολική Μεσόγειο;
Τα µουσικά δείγµατα που έχουµε καταγεγραµµένα είναι πολύ λίγα για να αντλήσουµε ασφαλή συµπεράσµατα. Οι λιγοστοί συνθέτες δυτικού χαρακτήρα υπήρξαν καθολικοί και συνεπώς ακολούθησαν τον δρόµο προς τη µητρόπολη Βενετία και τη µουσική αισθητική της µεγάλης βενετικής σχολής. Εικάζεται ότι η Κρήτη είχε µεγάλη µουσική παράδοση και στη λόγια και τη δηµώδη µουσική.
Τι µουσική γραφόταν στην Κύπρο του Μεσαίωνα;
Η Κύπρος των Λουζινιάν, η εποχή δηλαδή της φραγκοκρατίας στο νησί, υπήρξε µουσικά ιδιαίτερα γόνιµη κυρίως στα τελευταία της χρόνια (στις αρχές του 15ου αιώνα). Η µουσική στην αυλή αποτυπώθηκε σε µια πολύ σηµαντική συλλογή, σε έναν κώδικα γνωστό ως Ms Torino J.II.9, ο οποίος περιλαµβάνει 334 µονοφωνικές και πολυφωνικές συνθέσεις. Το ύφος είναι χαρακτηριστικό για την πρωτοποριακή µουσική τάση που ονοµάστηκε Ars Subtilior και όµοια παραδείγµατα έχουµε εκτός της Κύπρου στο Παρίσι και στην Αβινιόν. Ο κώδικας αυτός αποτέλεσε και το θέµα του τελευταίου µας δίσκου µε το Ex Silentio µε τίτλο «O κώδικας της Κύπρου: Μουσική από την αυλή των Λουζινιάν» (Νεφέλη 2021). Εργα της συλλογής –ειδικά µέρος της λειτουργίας του Αγίου Ιλαρίωνα– θα ακουστούν και στη συναυλία µας.
H µουσική της Αναγέννησης ακολουθεί τις πνευµατικές επιταγές του καιρού της και το µέτρο της είναι ο άνθρωπος;
Η Αναγέννηση είναι ο θεός συν τον άνθρωπο. Ο αναγεννησιακός τύπος δεν απαρνείται τη θρησκεία, αλλά επικεντρώνεται στον άνθρωπο και στις δεξιότητές του. Χαρακτηρίζεται από την πίστη στην ανθρώπινη διάνοια.
Η ∆ύση είναι ανοιχτή στα µηνύµατα που δέχεται από την Ανατολή. Αντίθετα, η Ανατολή φαίνεται αρκετά διστακτική ή εχθρική απέναντι στη ∆ύση.
Ισχύει σίγουρα ότι δεν υπήρξε το ίδιο ανοιχτή η Ανατολή. Ωστόσο, υπήρχαν πολλές και σηµαντικές επιρροές της ∆ύσης όσο και κατάλοιπα από τη λατινοκρατία σε πολλές εκφάνσεις της κοινωνικής ζωής και της τέχνης. Για παράδειγµα, ο «Ερωτόκριτος» ενέχει επιρροές από την ιταλική και τη γαλλική µυθιστοριογραφία του 15ου αιώνα.
INFO
«Η Ελλάδα στην Αναγέννηση». Τραγούδι: Φανή Αντωνέλου, Θεοδώρα Μπάκα, Νίκος Ζιάζιαρης. Ψάλτες: Αντώνιος Αετόπουλος, Χαράλαμπος Ριμπάς. Γοτθική και αναγεννησιακή άρπα: Φλώρα Παπαδοπούλου. Βιέλα και βιόλα ντα γκάμπα: Ηλέκτρα Μηλιάδου. Φλάουτα με ράμφος – μουσική διεύθυνση: Δημήτρης Κούντουρας. Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, 9/11 (20.30)
Διαβάστε επίσης:
«Διά Χριστόν σαλοί»: Μια stand-up comedy αλα μεσαιωνικά στην Εθνική Λυρική Σκηνή