Για περισσότερο από έναν χρόνο, η ανθρωπότητα βρίσκεται αντιμέτωπη με την πανδημική κρίση. Σχεδόν τρία εκατομμύρια άνθρωποι παγκοσμίως χάθηκαν από Covid-19 δίχως να βρεθεί ο χρόνος και ο τόπος να θρηνήσουμε αυτή την απώλεια. Η ασθένεια, ο θάνατος και η θλίψη έχουν γίνει σε μεγάλο βαθμό αφηρημένες λέξεις. Άνθρωποι πεθαίνουν μόνοι, πίσω από κλειστές πόρτες, συχνά δίχως να αποχαιρετήσουν συγγενείς και φίλους.
Το Διεθνές Φεστιβάλ Λογοτεχνίας του Βερολίνου (ILB), η σημαντικότερη ετήσια διοργάνωση και θεσμός λόγου στην Ευρώπη, κάλεσε όλους τους συνεργάτες του να συμμετάσχουν σε μια διεθνή ημέρα ανάγνωσης για τους νεκρούς της πανδημίας. Οι αναγνώσεις θα γίνουν ταυτόχρονα, την ίδια μέρα σε όλον τον κόσμο.
Ο “ΚΑΙΡΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ” μια πρωτοβουλία του συγγραφέα Χρήστου Χρυσόπουλου και του επιμελητή Χριστόφορου Μαρίνου, συνυπογράφει ιδρυτικά την έκκληση του ILB[*] και διοργανώνει Διεθνή Ημέρα Ανάγνωσης στην Ελλάδα. Την 5η Σεπτεμβρίου, o ΚΑΙΡΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ προσκαλεί στην ιστοσελίδα του ανθρώπους της τέχνης, του πολιτισμού, αλλά και πολίτες από άλλους χώρους, να συμμετάσχουν σε αυτόν τον χαμηλόφωνο φόρο τιμής διαβάζοντας σύντομα κείμενα τα οποία συνθέτουν μια συλλογική εξόδιο ευχή για όσους χάθηκαν.
Η χειρονομία αυτή αποτελεί μια συλλογική ακηδεμόνευτη πρωτοβουλία και θα πραγματοποιηθεί διεθνώς σε περισσότερες από 30 χώρες, με φυσική παρουσία αλλά και διαδικτυακά. Ο μόνος λόγος που θα ακουστεί θα είναι οι ευχές του καθενός μας, η μία μετά την άλλη, σε μια αλληλουχία ενός ποιητικού αποχαιρετισμού.
Ο Χρήστος Χρυσόπουλος γράφει στο Documento για τη Διεθνή Ημέρα Ανάγνωσης για τους νεκρούς της πανδημίας
“Η ιδέα ξεκίνησε από τον διευθυντή του Διεθνούς Φεστιβάλ Λογοτεχνίας του Βερολίνου (ILB), Ulrich Schreiber, τον περασμένο Απρίλιο. Η πρόταση ήταν καταρχήν να συνυπογράψουν οι συνεργάτες του φεστιβάλ μια ανοιχτή έκκληση (open call) για τη διοργάνωση μιας Ημέρας Ανάγνωσης για τους νεκρούς της πανδημίας υπό την σκέπη του ILB. Την έκκληση αυτή συνυπέγραψαν οι συγγραφείς: Χρήστος Χρυσόπουλος, Αμάντα Μιχαλοπούλου και Γιώργος Χουλιάρας.
Το επόμενο βήμα ήταν, φυσικά, να οργανωθεί και στην Αθήνα μια εκδήλωση την ημέρα που ορίστηκε για αυτόν τον σκοπό, την 5η Σεπτεμβρίου 2021. Συζητήσαμε την ιδέα στον ΚΑΙΡΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, έναν μη-κερδοσκοπικό φορέα που διαχειριζόμαστε με τον επιμελητή Χριστόφορο Μαρίνο, και ξεκινήσαμε ήδη από τον Μάιο να καλούμε φίλους και συνεργάτες σε αυτή την πρωτοβουλία.
Η αρχική ιδέα ήταν να πραγματοποιηθεί μια συνάντηση πολιτών στον προαύλιο χώρο του Κέντρου Τεχνών στην Αθήνα, αλλά το υγειονομικό πρωτόκολλο που επιβάλλει αποκλειστικά καθήμενους θεατές μας οδήγησε να μετατρέψουμε αυτή την χειρονομία σε μια πρόσκληση στην ιστοσελίδα του ΚΑΙΡΟΥ [https://www.kairosculture.org/worldwidereading2021 ], ανοίγοντας ευρύτερα τις συμμετοχές και αφήνοντας ένα διαχρονικό ίχνος αυτής της ημέρας για περισσότερους αποδέκτες και εκτός Αθηνών.
Ζητήσαμε, λοιπόν, από ανθρώπους του πολιτισμού, αλλά και πολίτες από άλλους χώρους, να μας αποστείλουν ένα σύντομο σημείωμα ή κείμενο, ό,τι θα «διάβαζαν» δηλαδή, ό,τι θα ήθελαν να «ακουστεί», αυτή την ημέρα, ως φόρος τιμής και ως αναγνώριση της ανθρώπινης απώλειας που συνεπάγεται η πανδημία. Nα συμμετάσχουν σε αυτόν τον χαμηλόφωνο φόρο τιμής συνθέτοντας μια συλλογική εξόδιο ευχή για όσους χάθηκαν. Αποτελεί πίστη μας ότι η επιλογή αυτή συνάδει και με την πραγματικότητα της απώλειας, και της επικοινωνίας όπως διαμορφώθηκε στις συνθήκες απομόνωσης της πανδημίας.
Οι αποκρίσεις τους -πέρα από το γεγονός της υπενθύμισης ότι πίσω από τους απρόσωπους αριθμούς των θυμάτων υπάρχουν πραγματικοί άνθρωποι- αποτελούν και μια συλλογική, πολύπλευρη αποτύπωση για το πώς γίνεται αντιληπτή η πανδημία σήμερα. Και αυτή είναι μια εξίσου πολύτιμη -και εξόχως πολιτική- συνιστώσα.
Είδαμε, λοιπόν ότι τα ζητήματα που ανακύπτουν και υπογραμμίζονται σε συνάρτηση με τον θάνατο στην πανδημία είναι ουσιαστικά τρία.
Εν πρώτοις, η έννοια της απώλειας – όχι μόνο αυτών που χάθηκαν αλλά και του ίδιου του θανάτου ως γεγονότος. Η απομόνωση και η απόσταση, αφαίρεσε από τους ζώντες τη δυνατότητα να συμμετέχουν (να συμπράξουν με τον τρόπο τους) στο γεγονός του θανάτου του οικείου τους προσώπου. Ο θάνατος ενέχει μια κοινωνική, διαπροσωπική, συλλογική διάσταση και η πανδημία την αφαίρεσε. Η απομόνωση, ο αποκλεισμός του αποχαιρετισμού, η απουσία επιλογών, η έλλειψη πληροφόρησης, η αίσθηση ότι κάποιος άλλος βίωσε τον θάνατο του δικού σου προσώπου, ακόμα και η παρορμητική ενοχή που συνεπάγεται η αδυναμία να πράξεις, όλα ετούτα είναι διακριτά στον ετεροχρονισμένο αποχαιρετισμό των νεκρών.
Μια δεύτερη ανάδειξη είναι η αλληλεγγύη. Ίσως ως απότοκη της απομόνωσης που σημειώθηκε παραπάνω. Η αίσθηση δηλαδή ότι δεν περνά κανείς αυτή τη δοκιμασία μόνος. Ότι ο πόνος, το πένθος, επιμερίζονται, μοιράζονται. Με όσους έχασαν κάποιον δικό τους, αλλά και με όσους περιθάλπουν τους νοσούντες, αγωνίζονται ενάντια στον θάνατο και εντέλει, φροντίζουν το επερχόμενο τέλος όσων χάνονται. Εδώ αναφαίνεται και η οριζόντια, εξισωτική (και ίσως για αυτό το λόγο) εξανθρωπιστική δύναμη της πανδημίας. Η ασθένεια μας υπενθυμίζει την κοινή εφήμερη, ανθρώπινη υπόστασή μας.
Τέλος, είναι σημαντικό να σημειώσουμε ότι οι νεκροί δεν μιλούν. Εμείς μιλούμε για λογαριασμό τους. Και αυτή είναι μια απόδοση ευθύνης που μας βαραίνει -όχι μόνο απέναντι στους ζώντες- αλλά απέναντι σε όσους χάθηκαν. Συνεπώς είναι ηθικά ανάξιο να μιλάμε στους ζωντανούς εν ονόματι των νεκρών. Θα έπρεπε να μιλάμε σαν να είμαστε εμείς οι ίδιοι οι νεκροί. Και με αυτή την πεποίθηση να πράττουμε. Με την πεποίθηση της ζωής σε αναστολή, με τη συνείδηση του πεπερασμένου. Και με τη μέριμνα για την ελευθερία και τη συλλογική, συμμετοχική ευτυχία του παρόντος.
Είναι σχεδόν ανέφικτο να κρατάμε με συνέπεια μια τέτοια φιλοσοφική στάση στην καθημερινή μας ζωή. Γι’ αυτό είναι πολύτιμες οι περιστάσεις που την υπενθυμίζουν. Ελπίζουμε η σημερινή μέρα να αποτελέσει μια ελάχιστη τέτοια συνεισφορά.
Τέλος, να σημειώσουμε ότι η Διεθνής Ημέρα Ανάγνωσης για τους νεκρούς της πανδημίας διοργανώθηκε σε πάνω από 39 χώρες με εκδηλώσεις στο διαδίκτυο αλλά και με φυσική παρουσία. Αυτή η ταυτόχρονη παγκόσμια ανταπόκριση είναι μια τελευταία υπόδειξη ότι το τοπικό γεγονός είναι μέρος μιας παγκόσμιας διασυνδεδεμένης ζωής. Η μοίρα των άλλων μας αφορά έστω και αν ζουν μακριά μας. Οι ζωές τους αλλάζουν και τη δική μας ζωή.
ΧΧ&ΧΜ”