Η Διεθνής Αμνηστία δηλώνει τη βαθιά ανησυχία της για τη συνεχιζόμενη αποτυχία των ελληνικών αρχών να διασφαλίσουν την πρόσβαση σε δωρεάν ιατροφαρμακευτική περίθαλψη στο δημόσιο σύστημα υγείας για τους αιτούντες/ούσες άσυλο, τα ασυνόδευτα παιδιά που αιτούνται άσυλο και τα ασυνόδευτα παιδιά μεταναστών/ριών, όπως προβλέπεται από τον Νόμο 4368/2016.
Επιπλέον, τα παιδιά υπηκόων τρίτων χωρών που έχουν γεννηθεί στην Ελλάδα από γονείς που διαμένουν παράτυπα στη χώρα, αποκλείονται επίσης από την πρόσβαση στο δημόσιο σύστημα υγείας.
Το άρθρο 33 του νόμου 4368/2016 παρέχει ελεύθερη πρόσβαση στις ιατρικές και φαρμακευτικές υπηρεσίες που παρέχονται από το Ελληνικό Σύστημα Υγείας στους ανασφάλιστους/ες και στα μέλη «ευάλωτων κοινωνικών ομάδων». Αυτές περιλαμβάνουν τους πρόσφυγες, αιτούντες/ούσες άσυλο (από τη στιγμή που εκφράζουν τη βούλησή τους να αιτηθούν για άσυλο) και ανήλικους/ες, ανεξάρτητα από το νομικό τους καθεστώς, συμπεριλαμβανομένων των ασυνόδευτων παιδιών και των παιδιών χωρίς νόμιμη κατοικία στην Ελλάδα. Ένας από τους κύριους στόχους πίσω από αυτή την νομοθεσία ήταν η διασφάλιση ελεύθερης πρόσβασης σε υπηρεσίες υγείας για περίπου 2,5 εκατομμύρια άτομα που έχασαν την κοινωνική τους ασφάλιση κατά τη διάρκεια της σοβαρής οικονομικής κρίσης, και για τα μέλη «ευάλωτων ομάδων». Σύμφωνα με το άρθρο 33 παρ. 3 του νόμου 4368/2016 και την Κοινή Υπουργική Απόφαση Α3 (γ) /ΓΠ / αριθ. 25132/4-4-2016, τα άτομα που εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής του άρθρου 33 πρέπει να έχουν Αριθμό Μητρώου Κοινωνικής Ασφάλισης (ΑΜΚΑ) ώστε να έχουν πρόσβαση σε δωρεάν υγειονομική περίθαλψη στο δημόσιο σύστημα υγείας. Αυτός ο Αριθμός εκδίδεται από τα Κέντρα Εξυπηρέτησης Πολιτών σε όλη την Ελλάδα (Κ.Ε.Π.) ή στα γραφεία του Ενιαίου Φορέα Κοινωνικής Ασφάλισης (Ε.Φ.Κ.Α.). Για τους αιτούντες/σες άσυλο και άλλα μέλη «ευάλωτων ομάδων» που δεν πληρούν τις προϋποθέσεις για τη χορήγηση ΑΜΚΑ ή δεν έχουν ΑΜΚΑ, το άρθρο 3 της Κοινής Υπουργικής Απόφασης του 2016 προέβλεπε την έκδοση μιας ειδικής Κάρτας Υγειονομικής Περίθαλψης Ασθενούς (K.Y.Π.A), για την πρόσβαση σε δωρεάν υγειονομική περίθαλψη στο δημόσιο σύστημα υγείας. Η εγκύκλιος που εκδόθηκε τον Μάιο του 2016, διευκρίνιζε ότι η απόδοση των καρτών αυτών εναπόκειτο στις δημόσιες νοσοκομειακές υπηρεσίες, αλλά η διαδικασία έχει, μέχρι σήμερα, παραμείνει ανενεργή.
Παρά τον Νόμο 4368/2016, μέλη ΜΚΟ που εργάζονται με αιτούντες/ούσες άσυλο και ασυνόδευτα παιδιά στην Ελλάδα μίλησαν στη Διεθνή Αμνηστία για τα εμπόδια που αντιμετωπίζουν πολλοί/ες αιτούντες/ούσες άσυλο, στην πρόσβαση στο δημόσιο σύστημα υγείας, επειδή δεν μπορούσαν να πάρουν ΑΜΚΑ. Για παράδειγμα, η Διεθνής Αμνηστία έλαβε μαρτυρίες για περιπτώσεις όπου οι άνθρωποι αντιμετώπιζαν την άρνηση να τους αποδοθεί ΑΜΚΑ, επειδή οι αξιωματούχοι έλεγαν ότι η κάρτα αίτησης ασύλου τους δεν ήταν μεταφρασμένη στα ελληνικά. Η διοίκηση, επίσης, δεν έχει προχωρήσει με την ενεργοποίηση του συστήματος του ΚΥΠΑ, οδηγώντας σε μια κατάσταση όπου μόνο η απόδοση του ΑΜΚΑ θα μπορούσε να εγγυηθεί ελεύθερη πρόσβαση στο δημόσιο σύστημα υγείας.
Τα διοικητικά εμπόδια που αντιμετωπίζουν πολλοί/ες αιτούντες/σες άσυλο και ασυνόδευτα παιδιά στην απόδοση του ΑΜΚΑ, έχουν επιδεινωθεί σημαντικά μετά τις 11 Ιουλίου 2019, όταν το Υπουργείο Εργασίας απέσυρε την εγκύκλιο που ρύθμιζε την απόδοση του ΑΜΚΑ σε μη-Έλληνες υπηκόους. Μετά την απόσυρση της εγκυκλίου, δεν τέθηκε σε λειτουργία καμία διαδικασία για την απόδοση αριθμών ΑΜΚΑ στους αιτούντες/ούσες άσυλο και τα ασυνόδευτα παιδιά.
Χωρίς ΑΜΚΑ, και δεδομένου ότι το σύστημα Κ.Υ.Π.Α. δεν είναι λειτουργικό, χιλιάδες αιτούντες/ούσες άσυλο και ασυνόδευτα παιδιά (που δεν είχαν ήδη ΑΜΚΑ), δεν έχουν ελεύθερη πρόσβαση σε υγειονομική περίθαλψη, όπως προβλέπεται από την ελληνική νομοθεσία. Χωρίς ΑΜΚΑ, αντιμετωπίζουν επίσης ενδεχόμενες δυσκολίες στην πρόσβαση άλλων υπηρεσιών, συμπεριλαμβανομένων της αναζήτησης εργασίας και κοινωνικής ασφάλισης.
Προβλήματα με το ΑΜΚΑ
Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις, γιατροί και ο Έλληνας Συνήγορος του Πολίτη έχουν αναδείξει αρκετές υποθέσεις αιτούντων/ουσών άσυλο που δεν μπόρεσαν να λάβουν ΑΜΚΑ, και, ως αποτέλεσμα, αντιμετώπισαν δυσκολίες στην πρόσβαση δωρεάν ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης, την οποία δικαιούνται σύμφωνα με τον Νόμο 4368/2016. Η Διεθνής Αμνηστία γνωρίζει αρκετές περιπτώσεις στην Αθήνα και τα νησιά με υψηλά νούμερα αιτούντων/ουσών άσυλο, όπου οι εργαζόμενοι/ες στην υγεία προσπάθησαν να βοηθήσουν και παρείχαν περίθαλψη σε αιτούντες/ούσες άσυλο ακόμα και αν δεν είχαν ΑΜΚΑ. Ωστόσο, αυτοί οι εργαζόμενοι/ες στην υγεία ανέδειξαν τους τρόπους με τους οποίους, ακόμα και σε αυτές τις καταστάσεις, οι ασθενείς θα αντιμετώπιζαν δυσκολίες στην πρόσβαση σε τακτική φαρμακευτική αγωγή χωρίς οικονομικό κόστος, έχοντας ΑΜΚΑ.
Για παράδειγμα, η Διεθνής Αμνηστία μίλησε με τους γιατρούς δύο αιτούντων/ουσών άσυλο που ζουν με τον ιό HIV (μία γυναίκα και έναν άνδρα), και οι οποίοι νοσηλεύονται σε ένα από τα μεγαλύτερα νοσοκομεία στην Αθήνα, ενώ συναντήθηκε και με τους ασθενείς. Όλοι/ες μας εξήγησαν πώς, αν τα άτομα αυτά λάβουν εξιτήριο από το νοσοκομείο, δεν θα μπορούν να έχουν πρόσβαση στα αντιρετροϊκά τους φάρμακα, καθώς δεν μπόρεσαν να πάρουν ΑΜΚΑ.
Η Ν* είναι αιτούσα άσυλο από μια χώρα της Κεντρικής Αφρικής, και έχει εισαχθεί και νοσηλευτεί ως ασθενής στην κλινική του νοσοκομείου από τις αρχές Μαΐου του 2019 για τοξοπλάσμωση CNS, που αποτελεί σοβαρή επιπλοκή της ασθένειάς της. Λαμβάνει αντιρετροϊκή θεραπεία και άλλα αναγκαία φάρμακα κατά τη διάρκεια της νοσηλείας της. Ως αποτέλεσμα της ασθένειάς της, υποφέρει από άλλα προβλήματα υγείας, συμπεριλαμβανομένης της περιορισμένης κινητικότητας και προβλήματα με την όραση της, καθώς και κατάθλιψης. Η N* έχει υποβάλει αίτημα ασύλου με τη βοήθεια μιας ΜΚΟ, αλλά το προσωπικό του ΚΕΠ αρνήθηκε να της παράσχει AMKA, καθώς δεν υπήρχε εγκύκλιος σε λειτουργία που να το επιτρέπει. Οι γιατροί της έχουν προσπαθήσει να της βρουν στέγη, χωρίς επιτυχία. Όταν μίλησαν με τις ερευνήτριες της Διεθνούς Αμνηστίας, εξέφρασαν τη βαθιά ανησυχία τους ότι αν η N* λάβει εξιτήριο από το νοσοκομείο, πιθανότατα θα μείνει άστεγη. Επιπλέον, καθώς δεν θα έχει δωρεάν πρόσβαση στα φάρμακα που είναι αναγκαία για την επιβίωσή της, συμπεριλαμβανομένων των αντιρετροϊκών της φαρμάκων, η κατάστασή της βρίσκεται σε κίνδυνο χειροτέρευσης. Δεν βρίσκεται σε θέση να πληρώσει για την φαρμακευτική της αγωγή.
Έκκληση προς το Υπουργείο Υγείας
Η οργάνωση ανησυχεί σοβαρά για το γεγονός ότι, παρά τις εκκλήσεις από τους γιατρούς, την κοινωνία των πολιτών, την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες και τον Έλληνα Συνήγορο του Πολίτη, το Υπουργείο Εργασίας δεν έχει προβεί στην έκδοση Εγκυκλίου που να διασφαλίζει την πρόσβαση στην πράξη, των αιτούντων/ουσών άσυλο και των ασυνόδευτων παιδιών σε δωρεάν υγειονομική περίθαλψη στο δημόσιο σύστημα υγείας, όπως προβλέπεται από τον Νόμο 4358/2016. Αντ’ αυτού, μια Εγκύκλιος που εκδόθηκε την 1η Οκτωβρίου «παρέχοντας διευκρινίσεις για την απόδοση AMKA από τις υπηρεσίες E.Φ.Κ.Α .και K.Ε.Π.» δηλώνει ότι το ζήτημα θα διευκρινιστεί σε άλλη εγκύκλιο. Η Εγκύκλιος αυτή, επίσης, αποκλείει από την απόδοση ΑΜΚΑ, με ανησυχητικό τρόπο, τα παιδιά που γεννήθηκαν στην Ελλάδα και των οποίων οι γονείς δεν έχουν τακτοποιήσει το νομικό τους καθεστώς. Ως αποτέλεσμα, τους εμποδίζει από την πρόσβαση στη δωρεάν υγειονομική περίθαλψη στο δημόσιο σύστημα υγείας, όπως προβλέπει ο Νόμος 4368/2016.
Η τρέχουσα κατάσταση δεν είναι απλώς μη συμβατή με τις υποχρεώσεις της Ελλάδας σύμφωνα με την εθνική νομοθεσία, αλλά επίσης δεν ανταποκρίνεται στις υποχρεώσεις της χώρας σύμφωνα με το διεθνές και ευρωπαϊκό δίκαιο. Ειδικότερα, το άρθρο 17 παρ. 3 του Ν. 4540/2018[4] που μεταφέρει την αναδιατυπωμένη Οδηγία της ΕΕ για την Υποδοχή προβλέπει ότι «οι αιτούντες/ούσες άσυλο έχουν δικαίωμα σε ελεύθερη πρόσβαση στις δομές δημόσιας υγείας και δικαιούνται ιατρική και φαρμακευτική περίθαλψη συμπεριλαμβανομένης της απαραίτητης θεραπείας για ασθένειες και την απαραίτητη θεραπεία ψυχικής υγείας, όπως προβλέπεται από το άρθρο 33 του νόμου 4368/2016.»
Σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο ανθρώπινων δικαιωμάτων, το δικαίωμα στην υγεία συμπεριλαμβάνει το δικαίωμα στην πρόσβαση σε εγκαταστάσεις υγείας, αγαθά και υπηρεσίες, χωρίς καμία διάκριση. Σύμφωνα με την Επιτροπή για τα Οικονομικά, Κοινωνικά και Πολιτισμικά Δικαιώματα, «το έδαφος της εθνικότητας δεν θα πρέπει να αποκλείει την πρόσβαση στα δικαιώματα του Συμφώνου, πχ. όλα τα παιδιά μέσα σε ένα κράτος, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που δεν είναι καταγεγραμμένα, έχουν το δικαίωμα να λαμβάνουν εκπαίδευση και πρόσβαση σε κατάλληλη τροφή και προσιτή υγειονομική περίθαλψη. Τα δικαιώματα του Συμφώνου εφαρμόζονται σε όλους και όλες, συμπεριλαμβανομένων των ξένων υπηκόων, όπως οι πρόσφυγες, οι αιτούντες/ούσες άσυλο… ανεξάρτητα από το νομικό καθεστώς τους και τα έγγραφά τους.»
Η οργάνωση καλεί τις ελληνικές αρχές να αναλάβουν αμέσως δράση, ώστε να διασφαλίσουν ότι οι αιτούντες/ούσες άσυλο, τα ασυνόδευτα παιδιά και τα παιδιά που έχουν γεννηθεί στην Ελλάδα και των οποίων οι γονείς βρίσκονται υπό παράτυπο καθεστώς, θα μπορούν να έχουν πρόσβαση σε δωρεάν υγειονομική περίθαλψη μέσω του Εθνικού Συστήματος Υγείας, σε συμφωνία με την εθνική νομοθεσία και τις υποχρεώσεις της Ελλάδας, σύμφωνα με το ευρωπαϊκό και διεθνές δίκαιο.
