«Πρόσφατα, κάτι συνέβη στη Νέα Υόρκη, για το οποίο θα μιλάνε για δεκαετίες, πιθανότατα ως την αρχή της εξέγερσης» γράφει η γερμανική Die Zeit και εξηγεί:
Πρόσφατα, η Amazon, μια από τις πιο μεγάλες εταιρείες στον κόσμο, ήθελε να χτίσει τη δεύτερη έδρα της στο Κουίνς της Νέας Υορκης. Ο ιδρυτής της Amazon, Τζέφ Μπέζος, είχε υποσχεθεί δισεκατομμύρια σε επενδύσεις, 25.000 νέες θέσεις εργασίας, φρέσκο χρήμα, αστική ανάπλαση και μια ανερχόμενη οικονομία. Ακόμη και τα Queensbridge Houses, ένα τεράστιο συγκρότημα κοινωνικών κατοικιών δίπλα, θα επωφεληθεί από την Amazon δήλωσε ο δήμαρχος Μπιλ ντε Μπλάζιο.
Οι επιχορηγήσεις ύψους 3 δισεκατομμυρίων δολαρίων θα ήταν χρήσιμες για την επίλυση της τοπικής πολιτικής- αλλά και την καταστροφή των υφιστάμενων γειτονιών, ακόμη και αν δεν είναι οι πλέον εμφανείς.
Ωστόσο, μετά από τρεις μήνες έντονων διαμαρτυριών από τους κατοίκους της περιοχής, τους ακτιβιστές και τους τοπικούς πολιτικούς, η ηλεκτρονική εταιρεία ταχυδρομικών παραγγελιών αποφάσισε κάτι που δεν περίμεναν ούτε οι πιο αισιόδοξοι αντίπαλοι: η Amazon εγκατέλειψε τα σχέδια της στα μέσα Φεβρουαρίου. Η εταιρεία κατηγόρησε την αντιπολίτευση «ορισμένων τοπικών παραγόντων και πολιτικών» για την απόρριψη των σχεδίων της. Οι έρευνες έχουν δείξει, σύμφωνα με την Amazon, ότι «το 70% των Νεουρκέζων υποστήριζαν τα σχέδιά μας και τις επενδύσεις μας».
Πάντως, δύο δημοσκοπήσεις έδειξαν σημαντικά χαμηλότερα ποσοστά έγκρισης μεταξύ των πολιτών της Νέας Υόρκης για τα σχέδια της Amazon, 57% και 56%.
Σε μια έρευνα δε του πανεπιστημίου Quinnipiac, το 41% των ερωτηθέντων φοβόταν τις αρνητικές συνέπειες από τα σχέδια της εταιρείας: τη στεγαστική κατάσταση στη Νέα Υόρκη, την κίνηση, την ίδια την ποιότητα ζωής.
Αυτά είναι σε γενικές γραμμές οι ανάγκες των κατοίκων των πόλεων, οι οποίοι αισθάνονται ανίσχυροι για χρόνια απέναντι στους νόμους της αγοράς: δύσκολη οικονομικά προσιτή στέγαση, στάσιμοι μισθοί, αύξηση του κόστους ζωής, όπως και η φροντίδα και την εκπαίδευση των παιδιών τους. Αυτοί οι άνθρωποι βρίσκονται σε μεγάλες πόλεις σε όλο τον κόσμο. Στην περίπτωση της Νέας Υόρκης θα μπορούσαν να αποτελούν το εκλογικό σώμα της προοδευτικής πτέρυγας των Δημοκρατικών, οι οποίοι έχουν ως συμβολικές μορφές τον Μπέρνι Σάντερς και πρόσφατα την Αλεξαντρ Οκάζιο Κορτέζ (εν συντομία AOC, οπως την φωνάζουν ). Αυτοί προφέρουν τη νέα για τις ΗΠΑ λέξη, του δημοκρατικού σοσιαλισμού, που σε σχέση με τα ευρωπαϊκά πρότυπα μοιάζει συχνά με την παλιά σοσιαλδημοκρατία.
Η κριτική του συστήματος σε πρώτο πλάνο
Στις ΗΠΑ οι πολίτες της αστικής μεσαίας τάξης (ή εκείνοι που θα ήθελαν να ανήκουν) φαίνεται να δυσπιστούν στις υποσχέσεις της ελεύθερης αγοράς. Η αντικαπιταλιστική σκέψη, όπως αποδεικνύεται, αρχίζει να ριζώνει στην Αμερική. Όποιος παρακολουθεί τα κανάλια ή περνάει πολύ χρόνο στο Twitter, θα μπορούσε να έχει την εντύπωση ότι η χώρα βρίσκεται λίγο πριν από την επανάσταση. Ο σοσιαλισμός και η επανάσταση είναι το θέμα, όχι μόνο στους Δημοκρατικούς κύκλους στο Μπρούκλιν ή στα μαρξιστικά blogs, αλλά στη Βουλή και στο CNN. Η κριτική του συστήματος έχει γίνει πρώτο θέμα.
Νέα εποχή των κινημάτων διαμαρτυρίας
Πράγματι, φαίνεται ότι τουλάχιστον στα μέσα μαζικής ενημέρωσης ως τώρα ένα αυξανόμενο τμήμα του αμερικανικού πληθυσμού ζητά εναλλακτικές λύσεις- και δεν διστάζει να προωθεί ριζοσπαστικές ιδέες. Μπορεί να δοθεί η εντύπωση ότι η περίπτωση της Amazon είναι μόνο η πρώτη μεγάλη υπόθεση της βιώσιμης ανάπτυξης, σε έναν πληθυσμό που αντιτίθεται σε έναν δισεκατομμυριούχο και στην παρέα του.
Πριν από μερικά χρόνια, μια τέτοια επιτυχημένη αντίσταση έναντι των σχεδίων της Amazon στο Κουίνς θα είχε πιθανώς ερμηνευτεί ως ένα μοναδικό γεγονός. Σήμερα είναι διαφορετικά. Ο κοινωνιολόγος Φρανς Φοξ Πιβεν , ο οποίος δίδαξε πάνω από 30 χρόνια στο City University της Νέας Υόρκης και έγραψε πολλά βιβλία σχετικά με τις κοινωνικο-πολιτικές αλλαγές στις Ηνωμένες Πολιτείες, μιλά για μια νέα «εποχή των κινημάτων διαμαρτυρίας».
«Το ιδεολογικό στάτους εξακολουθεί να τίθεται υπό αμφισβήτηση στις ΗΠΑ», λέει ο Πίβεν. «Και αυτή η αμφισβήτηση οδηγεί τους ανθρώπους να μιλούν για εναλλακτικό σοσιαλισμό».
Τα σημάδια αυτής της μετατόπισης εξαπλώνονται γρήγορα. Υπάρχουν πολλές αντικαπιταλιστικές οργανώσεις όπως η Επανάσταση μας, η Hoosier Action ή οι Δημοκρατικοί Σοσιαλιστές της Αμερικής, των οποίων τα γραφεία βρίσκονται τώρα σε ολόκληρη τη χώρα. Υπάρχουν αριστερά περιοδικά όπως το Jacobin, το Dissent και το Commune, τα οποία έχουν κερδίσει έδαφος στα δύο χρόνια της προεδρίας Τραμπ. Υπάρχουν δημοσκοπήσεις σύμφωνα με την οποίες η πλειοψηφία των Δημοκρατικών ευνοεί τον «σοσιαλισμό» απέναντι στον «καπιταλισμό». Και φυσικά υπάρχουν τα νέα μέλη του Κογκρέσου : AOC, Ιλχάν Ομάρ και Ρασίντα Τλάιμπ που μιλούν για δημοκρατικό σοσιαλισμό.
Σύμφωνα με τον Πίβεν, αυτά τα φαινόμενα θα μπορούσαν να ερμηνευθούν ως χαλάρωση του ιδεολογικού αποκλεισμού. Για μεγάλο χρονικό διάστημα, η κυρίαρχη στάση ήταν ότι «ένας μεταρρυθμιστικός καπιταλισμός θα μπορούσε να λύσει τα κοινωνικά ζητήματα», λέει. Ο χώρος του λόγου ήταν περιορισμένος και έτσι οι απαιτήσεις των αριστερών ακτιβιστών θεωρούνταν ένα καθαρά περιθωριακό φαινόμενο. «Ο νεοφιλελευθερισμός, έχει άρει αυτές τις συνθήκες» προσθέτει ο Πίβεν.
Μια παρόμοια εξήγηση με τον Πίβεν είχε δώσει ο θεωρητικός του Πολιτισμού Μαρκ Φίσερ, πριν από δέκα χρόνια, στο βιβλίο του «Ο καπιταλιστικός ρεαλισμός», στο οποίο περιγράφεται το φαινόμενο της πολιτικής ατμόσφαιρας όπου οι άνθρωποι βλέπουν το σύστημα ως ένα είδος φυσικού δικαίου και η επίγνωση των εναλλακτικών λύσεων μπορεί πλέον να αναπτυχθεί περισσότερο. «Ο καπιταλιστικός ρεαλισμός έχει αναπτυχθεί με επιτυχία τα τελευταία 30 χρόνια σε κάθε τομέα της κοινωνίας, συμπεριλαμβανομένης της υγείας και της εκπαίδευσης» έγραφε ο Φίσερ το 2009.
Καταλύτης ο Τραμπ
Μια δεκαετία αργότερα, πολλοί Αμερικανοί καταλαβαίνουν όλο και περισσότερο τους λόγους που έφεραν στην προεδρία της χώρας τον επιχειρηματία Ντόναλντ Τραμπ. Ο Τραμπ κάποτε κληρονόμησε την ήδη εκπληκτική επιχειρηματική περιουσία του πατέρα του και τώρα βρίσκεται στο Λευκό Οίκο. Αυτό αποτελεί την τέλεια αντίθεση στον ισχυρισμό ότι ο πλούτος και η δύναμη που απέκτησε, επετεύχθη μέσω θεμιτού ανταγωνισμού και ίσων ευκαιριών στη σημερινή Αμερική.
Οι φιλόσοφοι Νάνσι Φρέιζερ και Ρέιτσελ Τζάεγκι στο δημοσιευμένο το 2018 βιβλίο τους «Καπιταλισμός: Μια συνομιλία με Κριτική Θεωρία» γράφουν ότι «στον καπιταλισμό ήταν απούσα μια πολιτική και πνευματική συζήτηση για μεγάλο χρονικό διάστημα… Για δεκαετίες, η καπιταλιστική οικονομία θεωρήθηκε ως ένα μαύρο κουτί. Αυτό που βλέπαμε απ΄ έξω , αλλά όχι ό,τι υπήρχε στο εσωτερικό του» λέει η Φρέιζερ.
Σήμερα, η πολιτική που ακολουθεί ο Πρόεδρος των ΗΠΑ για πολλούς Αμερικανούς γίνεται κατανοητό ότι είναι το σύμπτωμα και όχι η αιτία. Υπάρχει ανάγκη για άλλες ερωτήσεις και απαντήσεις, επειδή οι απαντήσεις είναι ακόμη λιγότερο ικανοποιητικές από πριν.
Οι μύθοι της νεοφιλελεύθερης πολιτικής
Ο μύθος του American Dream εξακολουθεί φυσικά να λειτουργεί ως πηγή ενέργειας στην αμερικανική κοινωνία. Ταυτόχρονα, όμως, αυξάνεται ο αριθμός των ανθρώπων που αντιλαμβάνονται τους εγγενείς περιορισμούς και τα προβλήματα τής ελεύθερης οικονομίας της αγοράς. Αν κατανοήσουμε την εθνικιστική ανάμνηση και το ανοιχτό πνεύμα των ολοκληρωτικών τάσεων των τελευταίων ετών ως συνέπεια του υπερ-καπιταλισμού, οι σοσιαλιστικές τάσεις είναι η παράπλευρη συνέπεια.
Διάφορες έρευνες δείχνουν ότι υπήρξε μια λαχτάρα στον πληθυσμό για διαρθρωτικές αλλαγές στην οικονομία των ΗΠΑ από την ημέρα των προεδρικών εκλογών στις 9 Νοεμβρίου 2016. Από τις αρχές της δεκαετίας του 90 η εταιρεία δημοσκοπήσεων Gallup έθετε το ερώτημα αν οι πλούσιοι πρέπει να πληρώνουν περισσότερους φόρους και πλειοψηφία απαντά καταφατικά. Η ιδέα της δημόσιας ασφάλισης υγείας, επίσης, έχει υποστηριχθεί από περισσότερους από τους μισούς ερωτηθέντες για περισσότερα από 20 χρόνια.
«Η ασυμφωνία ανάμεσα στη γνώμη των ψηφοφόρων και το πολιτικό πρόγραμμα είναι αποτέλεσμα του γεγονότος ότι τα συμφέροντα των ψηφοφόρων δεν είναι ο μοναδικός και συχνά όχι ο σημαντικότερος παράγοντας για τη δημιουργία των κομματικών προγραμμάτων», λέει ο κοινωνιολόγος Πίβεν. Τα οικονομικά συμφέροντα και ο αντίκτυπος των μέσων ενημέρωσης έπαιξαν έναν πολύ σημαντικό ρόλο. «Τα πολυάριθμα κινήματα των τελευταίων ετών, από το Occupy Wall Street μέχρι τις απεργίες των δασκάλων, αποτελούν έκφραση της δυσαρέσκειας των ψηφοφόρων».
Οι νέοι Αμερικανοί, ειδικότερα, επηρεάζονται από την οικονομική κρίση και την δραματική αλλαγή του κλίματος και επιδιώκουν να απελευθερωθούν από τον «καπιταλιστικό ρεαλισμό».
Η επιδεινούμενη κρίση νομιμοποίησης του νεοφιλελευθερισμού εκδηλώνεται πάντως σε κινήσεις δεξιά και αριστερά. Από τη μια αναζητείται μια ισχυρότερη υπεράσπιση του καπιταλισμού και από την άλλη μια έντονη έκκληση για ριζοσπαστικές εναλλακτικές λύσεις. Η πόλωση καλά κρατεί.
Πρακτικά κάθε μέρα, συντάκτες των μεγάλων εφημερίδων προειδοποιούν ότι η αμερικανική Αριστερά έχει γίνει «πολύ ριζοσπαστική». Κατηγορούνται επίσης οι ακτιβιστές που εναντιώνονται στην Amazon ότι κλέβουν ευκαιρίες για οικονομική πρόοδο από τη Νέα Υόρκη. Όταν η εταιρεία ανακοίνωσε την απόσυρσή της, οι New York Times δημοσίευσαν μια παραπλανητική επιστολή με τίτλο «Amazon, η πόρτα είναι ακόμα ανοιχτή».
«Η ζωντανή δημοκρατία και ο ζωντανός καπιταλισμός θα πρέπει να συνυπάρχουν», ανέφεραν οι New York Times. Για πολλούς Αμερικανούς, αυτή η ιδέα μοιάζει να έχει πεθάνει στο μεταξύ, γράφει η γερμανική Die Zeit.
