Νέα ερωτήματα και αινίγματα γεννά το έργο του εθνικού μας πεζογράφου, όπως αποκάλυψε το συμπόσιο «Ημέρες Παπαδιαμάντη 2024» στη Σκιάθο.
Εάν ο Διονύσιος Σολωμός είναι ο εθνικός ποιητής της νεότερης Ελλάδας, ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης είναι ο εθνικός μας πεζογράφος. Αποτελεί κοινό κτήμα για τους Ελληνες, όπως ο Δάντης για τους Ιταλούς, ο Σαίξπηρ για τους Εγγλέζους ή ο Γκαίτε για τους Γερμανούς. Λίγοι τον μελετούν, πολλοί τον διαβάζουν και όλοι έχουν ακούσει τ’ όνομά του και έχουν μια έστω και κάπως αμυδρή αντίληψη για τον ρόλο που διαδραμάτισε το έργο του στη διαμόρφωση της εθνικής μας αυτοσυνειδησίας.
Ενα συμπόσιο για τον Παπαδιαμάντη λοιπόν, εκ πρώτης όψεως τουλάχιστον, δεν φαίνεται και τόσο πρωτότυπη ιδέα. Πολλά προηγήθηκαν και όπως εύλογα υποθέτουμε πολλά θα ακολουθήσουν, ενώ δεν είναι λίγοι όσοι θεωρούν περιττή τη συνεχή αναψηλάφηση του έργου του και βρίσκουν αδιέξοδη την αναζήτηση καινούργιων σημείων της οπτικής του. Πράγματι αφθονούν οι έρευνες, οι μελέτες και οι διατριβές που τοποθετούν τον Παπαδιαμάντη στο κάδρο της εποχής του και αφουγκράζονται την αντήχηση των κειμένων του στους σύγχρονους καιρούς. Επιπλέον η Εταιρεία Παπαδιαμαντικών Σπουδών έχει ήδη φωτίσει, όσο γίνεται να φωτιστεί, σχεδόν κάθε πτυχή της προσωπικότητας και του έργου του. Κανένας συγγραφέας αυτού του μεγέθους εντούτοις δεν εξαντλείται από τις ερμηνείες του ούτε κατασκεπάζεται απ’ αυτές. Αντιθέτως, κάθε απόπειρα διαλεύκανσης της δημιουργίας του προσκρούει διαρκώς σε αινιγματικά στοιχεία και τροφοδοτεί τη ροή των δεδομένων απαντήσεων με νέα ερωτήματα.
Αυτό το συμπόσιο, επομένως, διοργάνωση της Περιφέρειας Θεσσαλίας με τη στήριξη του Δήμου Σκιάθου και διευθυντή προγράμματος τον Κώστα Κουτσουρέλη, το οποίο πραγματοποιήθηκε στις 19-22 Σεπτεμβρίου, κρίνεται από την επιλογή και τη θεματολογία των εισηγητών. Δεν έλειψαν βέβαια πολλοί και πασίγνωστοι μελετητές του παπαδιαμαντικού έργου αλλά ούτε και οι νεότεροι επιστήμονες, συγγραφείς και φιλόλογοι, που ελπίζουμε σε προσεχή διοργάνωση να είναι ακόμη περισσότεροι. Το συμπόσιο περιείχε πρωτότυπες ανακοινώσεις αναφερόμενες σε ειδικά σημεία της οπτικής του Σκιαθίτη συγγραφέα, ενώ ξεχώρισαν οι κεντρικοί άξονες της περιστροφής τους.
Στον πρώτο άξονα διερευνήθηκε η σχέση του συγγραφέα Παπαδιαμάντη με τον άνθρωπο που γνωρίζουμε ως κυρ-Αλέξανδρο και ετέθη το ερώτημα τι μας επηρεάζει περισσότερο, ο δημιουργός ή το έργο του; Τι είναι για μας ο Παπαδιαμάντης και τι μας εμπνέει σήμερα κατά κύριο λόγο: το πρότυπο της τέχνης του, το υπόδειγμα της ζωής του ή ο συγκερασμός έργου και βίου σε ενιαία και αδιαίρετη στάση;
Στη συνέχεια ανιχνεύτηκε ευρηματικά η συμβολή του Παπαδιαμάντη στη διαμόρφωση της αυτοσυνειδησίας του νέου ελληνισμού. Επισημάνθηκαν οι συγκλίσεις και οι αποκλίσεις με τους ομοτέχνους του της ίδιας εποχής ή λίγο μεταγενέστερους, όπως ο Κωστής Παλαμάς. Εντοπίστηκαν οι απηχήσεις του έργου του σε νεότερους συγγραφείς όπως ο Νίκος Φωκάς, ο Κυριάκος Χαραλαμπίδης και ο Νίκος Καρούζος, ενώ έγινε ιδιαίτερη μνεία στην ανάγνωση του Παπαδιαμάντη από τον Κωστή Παπαγιώργη και στην παρουσία της «Φόνισσας» στον ελληνικό κινηματογράφο από τον Κώστα Φέρρη ως την Εύα Νάθενα.
Σύγκρουση απόψεων
Αναπόφευκτο φυσικά και εξαιρετικά διεγερτικό ήταν το ερώτημα για την αναγνωστική τύχη του Παπαδιαμάντη στον δικό μας καιρό, για το αν δηλαδή οι νεότερες ιδιαίτερα γενιές καταλαβαίνουν πράγματι τη λογιότητα των κειμένων του. Εδώ, όπως ήταν αναμενόμενο, συγκρούστηκαν διαφορετικές απόψεις. Εκείνων που υποστήριξαν ότι τα υφολογικά εμπόδια είναι πλέον αξεπέραστα και για την ευχερή πρόσληψη του παπαδιαμαντικού έργου χρειάζεται ενδογλωσσική μετάφραση και εκείνων που εισηγήθηκαν ότι το κακό πρέπει να χτυπηθεί στη ρίζα του. Οτι επείγει δηλαδή η αναλυτική διδασκαλία της γλώσσας του Ροΐδη, του Βιζυηνού και του Παπαδιαμάντη σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης και συνεπώς η αποκατάσταση της λόγιας παράδοσής μας ως ισοτίμου με τη δημοτική.
Νέοι συγγραφείς
Εκεί όμως που το συμπόσιο της Σκιάθου καινοτόμησε ήταν η έμφαση που έδωσε στη φωνή όσων νέων συγγραφέων χαράζουν τον δικό τους δρόμο εξακολουθώντας να εμπνέονται από τον Παπαδιαμάντη. Ετσι διαβάστηκαν από τους συγγραφείς τους (Νατάσα Κεσμέτη, Δημήτρης Καρακίτσος, Ηρώ Νικοπούλου, Δημήτρης Ε. Σολδάτος) τέσσερα διηγήματα που αντλούν την υπόθεσή τους από το έργο του μεγάλου μας συγγραφέα. Παράλληλα παρουσιάστηκε η δουλειά που κάνουν όσοι νεαροί Σκιαθίτες ποιητές είναι συνασπισμένοι στο λογοτεχνικό περιοδικό «Ρεστίο» (Μπρικένα Γκίστο, Κατερίνα Ζυμαρικοπούλου, Σταύρος Καρακωνσταντάκης, Παναγιώτης Ντάμτσιος). Για όλους μας λοιπόν αλλά για τη νεότερη γενιά ιδιαίτερα οι «Ημέρες Παπαδιαμάντη» εύχομαι ν’ αποφύγουν τη μοίρα των διαττόντων αστέρων αλλά να συνεχιστούν απρόσκοπτα, γεφυρώνοντας το συγγραφικό μας παρελθόν με το άγραφο μέλλον του.