«Τον Σεπτέμβριο του 2021 ο Δημήτρης Κουφοντίνας μπορεί να κάνει αίτηση απόλυσης. Κατοχυρώνεται το δικαίωμά του. Γιατί κάνει απεργία πείνας;». Αυτό είχε επικαλεστεί τον περασμένο Μάρτιο η γενική γραμματέας Αντεγκληματικής Πολιτικής Σοφία Νικολάου στην προσπάθειά της να υποβαθμίσει τους δίκαιους –με βάση τον ισχύοντα νομικό χάρτη– λόγους για τους οποίους ο Δημήτρης Κουφοντίνας είχε κατέλθει σε απεργία πείνας.
Ο καιρός πέρασε και πράγματι ο Δ. Κουφοντίνας υπέβαλε, όπως δικαιούται, το αίτημα αποφυλάκισής του, αφού έχει ήδη συμπληρώσει το προβλεπόμενο διάστημα των 19 ετών έκτισης ποινής. Ωστόσο η εισαγγελέας πρωτοδικών Λαμίας Αγορή Παπακώστα με μια πρόταση η οποία ανατρέπει βασικές αρχές του ποινικού δικαίου εισηγείται
να απορριφθεί το αίτημα αποφυλάκισης του κρατουμένου επικαλούμενη τον νέο Ποινικό Κώδικα, ο οποίος ορίζει τα 25 –αντί για τα 19– έτη ως το απαραίτητο χρονικό διάστημα έκτισης ποινής για τους πολυϊσοβίτες, παρακάμπτοντας έτσι τη μέχρι τώρα άποψη που επικρατεί στη νομολογία, σύμφωνα με την οποία εφαρμόζεται ο νόμος με τις ευμενέστερες για τον κατηγορούμενο διατάξεις (άρθρο 2 του ΠΚ).
Προς υπεράσπιση μάλιστα της εισήγησής της η εν λόγω εισαγγελέας αυθαιρετεί εξόφθαλμα νομολογώντας περί… δήθεν κενών του νόμου, τα οποία προφανώς δεν στάθηκαν ικανοί να εντοπίσουν τόσα χρόνια, μέχρι τη δική της… καταλυτική παρέμβαση, δεκάδες άλλοι συνάδελφοί της και ανώτερου βαθμού που έχουν ασχοληθεί με παρόμοιες αιτήσεις αποφυλάκισης.
Ο Δ. Κουφοντίνας όμως, όπως και πολλοί άλλοι κρατούμενοι, υπάγεται στο καθεστώς του παλιού Ποινικού Κώδικα, όχι μόνο εξαιτίας της αναγκαίας εφαρμογής της ευμενέστερης διάταξης αλλά και γιατί αυτό ορίζει ρητά το άρθρο 465 του νέου ΠΚ. Οτι δηλαδή «για την υφ’ όρον απόλυση εφαρμόζονται οι διατάξεις του παλιού Ποινικού Κώδικα, εφόσον οι πράξεις τελέστηκαν προτού τεθεί σε ισχύ ο νέος Ποινικός Κώδικας».
Τους παίρνει όλους η μπάλα
Ακόμη μια φορά επιχειρείται να δημιουργηθεί ένα νομικό προηγούμενο σε μορφή εξαίρεσης με στόχο τον συγκεκριμένο κρατούμενο, πράγμα που όμως δεν επηρεάζει ποτέ μόνο αυτόν. Προκειμένου να ικανοποιηθεί η «αγία οικογένεια» που διατηρεί με νύχια και με δόντια σχέση βεντέτας με τον καταδικασμένο για τη δράση του στην οργάνωση 17 Νοέμβρη, γίνονται αλλαγές σε νόμους και διατάξεις, οδηγώντας έτσι σε δυσμενέστερες συνθήκες κράτησης όχι μόνο για τον Δ. Κουφοντίνα
αλλά και για μια σειρά από άλλους κρατούμενους, τα χαρακτηριστικά της ποινής των οποίων ταιριάζουν με αυτά του «αιώνιου εχθρού» της οικογένειας Μητσοτάκη.
Το ίδιο έγινε όταν ψηφίστηκαν οι αλλαγές στον Σωφρονιστικό Κώδικα. Οταν προκειμένου να μην παίρνει ο Δ. Κουφοντίνας άδειες τις έκοψαν και από άλλους κρατούμενους. Οταν με σκοπό να εκδιωχτεί ο Δ. Κουφοντίνας από τις αγροτικές φυλακές Κασσαβέτειας έδιωξαν και άλλους κρατούμενους, με αποτέλεσμα ο επιτυχημένος θεσμός των αγροτικών φυλακών να κινδυνεύει να εξαλειφθεί.
Η περίπτωση του Σάββα Ξηρού
Πρόσφατο και αξιοσημείωτο παράδειγμα της εμμονής ως προς το πρόσωπο του συγκεκριμένου κρατουμένου είναι η εισαγγελική πρόταση για την αίτηση αποφυλάκισης του Σάββα Ξηρού. Επίσης καταδικασμένου σε πολλές φορές ισόβια για τη δράση της 17Ν.
Η αντεισαγγελέας πρωτοδικών Πειραιά Μαρία Τσόγκα στην πρότασή της για την υφ’ όρον απόλυση του Σ. Ξηρού (είναι απορριπτική, αλλά για λόγους «διαγωγής»), ερμηνεύοντας τον νόμο όπως μέχρι τώρα γίνεται για όλες τις συναφείς υποθέσεις, κρίνει, και ορθώς, ότι ο κρατούμενος που είναι επίσης πολυϊσοβίτης έχει όντως εκτίσει την ποινή που απαιτείται –δηλαδή τα 19 χρόνια–, επισημαίνοντας επίσης ότι η εκτιόμενη ποινή του, από 10.10.2007 και εφεξής, υπολογίζεται διπλή, οπότε είναι σαν να έχει εκτίσει 33 χρόνια. Αυτό σημαίνει ότι με ευεργετικό υπολογισμό έχει εκτίσει και τα υπολειπόμενα έξι χρόνια που απαιτούνται για τη συμπλήρωση των 25 ετών που ορίζει ο νέος Ποινικός Κώδικας.
Έμπειροι νομικοί καταρρίπτουν, μιλώντας στο Documento, την πρωτοφανή νομική επιχειρηματολογία της εισαγγελέα Αγ. Παπακώστα.
Σοφία Βιδάλη, καθηγήτρια Πάντειο Πανεπιστήμιο:
«Η υπέρβαση της βίας»
Η άρνηση χορήγησης υπό όρους απόλυσης στον Δημήτρη Κουφοντίνα επειδή έχει εκτίσει ένα ποσοστό ποινής του που υπολογίστηκαν και οι μέρες εργασίας (σύμφωνα με τον προϊσχύσαντα ΠΚ), εκτός του ότι έχει αυτοτελώς ενδιαφέρον ως προς την αντιμετώπιση του εν λόγω κρατούμενου, έχει ενδιαφέρον και επειδή επαναφέρει στο προσκήνιο δύο ζητήματα. Το πρώτο αφορά τον θεσμό της υπό όρους απόλυσης και το δεύτερο τη θεσμική αντίδραση απέναντι στην τρομοκρατία στη χώρα μας. Και τα δύο έχουν αντιμετωπιστεί σε μεγάλο βαθμό τόσο με νομικά επιχειρήματα όσο και με πολιτικοποιημένα επιχειρήματα και υπό το βάρος μιας γενικότερης πολιτικής θεώρησης για το έγκλημα. Ενα γενικό επιχείρημα αφορά τη γνωστή θέση ότι οι εγκληματίες-ισοβίτες πρέπει να μένουν στη φυλακή για πάντα και με ελάχιστα δικαιώματα. Το νομικό επιχείρημα (που επανέρχεται) αφορά τον πραγματικό χρόνο εκτιθείσας ποινής ως προϋπόθεση για την υπό όρους απόλυση και τη διαφοροποίηση ανάλογα με το αν πρόκειται για μία ή πολλάκις ισόβια καταδίκη του κρατούμενου και από όσο γνωρίζω αναπτύχθηκε μεταξύ άλλων για να αιτιολογήσει την υπό όρους απόλυση του εν λόγω κρατούμενου. Είναι μια νομική κατασκευή λογική μεν, που ωστόσο δεν αποτελεί δόγμα και επιδέχεται αντίκρουσης. Αυτό όμως που έχει βαρύνουσα σημασία είναι η πολιτική λειτουργία των αντιδράσεων του θεσμικού μας συστήματος απέναντι σε ανθρώπους που έχουν προκαλέσει πολύ πόνο και έχουν δώσει ερείσματα για την αυστηροποίηση της νομοθεσίας. Στο επίπεδο αυτό αξίζει ίσως να σκεφτεί κάποιος την αντίδραση και τις πρωτοβουλίες ειρήνευσης που πριν από λίγα χρόνια αναλήφθηκαν από την κόρη του Αλντο Μόρο, την Aνιέζε Μόρο, και την ex-Brigatista Αντριάνα Φαράντα με στόχο να επέλθει ειρήνη και να κλείσουν τα μολυβένια χρόνια στην Ιταλία. Αυτό βέβαια έχει συγκεκριμένα προαπαιτούμενα: την υπέρβαση των λεξιλογίων εχθρότητας και εκδίκησης, τη θεώρηση του θύματος από μια πολιτική σκοπιά και τέλος μια πολιτική ειλικρίνεια από την πλευρά των δραστών.
Βασίλης Χειρδάρης, Ποινικολόγος:
«Δεν μπορεί να γίνονται διακρίσεις»
Με εντυπωσίασε η πρόταση της εισαγγελέα πρωτοδικών Λαμίας για την υφ’ όρον απόλυση του Κουφοντίνα. Δημιουργεί μια ιδιότυπη ερμηνευτική κατασκευή ώστε να παρακαμφθεί η συντριπτικά επικρατούσα νομολογία και θεωρία αλλά και ο ίδιος ο Ποινικός Κώδικας και η διεθνής καθιερωμένη θεμελιώδης αρχή της ισχύος του επιεικέστερου νόμου (και πλέον κατά τον νέο ΠΚ: της επιεικέστερης διάταξης) για τον κατηγορούμενο.
Είναι σαφές ότι σε ένα κράτος δικαίου οι θεσπισθέντες κανόνες ισχύουν για όλους ανεξαιρέτως. Διακρίσεις στα δικαιώματα δεν μπορούν να γίνουν και πολύ περισσότερο δεν μπορεί να καταργηθεί νομοθετική πρόβλεψη με νομολογιακό τρόπο, γιατί έτσι η δικαστική εξουσία παρεμβαίνει αδικαιολόγητα και αυθαίρετα στη νομοθετική, την υποκαθιστά και δημιουργεί δίκαιο, που δεν είναι δουλειά της. Ουσιαστικά μια τέτοια προσέγγιση συνιστά δικαστικό ακτιβισμό και δημιουργεί σοβαρά προβλήματα στο κράτος δικαίου.
Η ανωτέρω εισαγγελική πρόταση αναφέρει ότι η πραγματική έκτιση των 19 ετών για την υφ’ όρον απόλυση των καταδικασθέντων σε περισσότερες ποινές ισόβιας κάθειρξης ερείδεται «στο αναμφισβήτητο κενό του προϊσχύσαντος Ποινικού Κώδικα» και ισχυρίζεται ότι δεν μπορεί να ισχύσει το άρθρο 465 του νέου ΠΚ ούτε το άρθρο 2 του ΠΚ για αναδρομική ισχύ του επιεικέστερου νόμου, αφού δεν υπάρχει διάταξη επιεικέστερη με τον παλιό ΠΚ. Ετσι καταλήγει ότι δεν μπορεί να απολυθεί υφ’ όρον ο Κουφοντίνας, που έχει εκτίσει πραγματικά πάνω από 19 χρόνια, αλλά απαιτείται 25 χρόνια πραγματική κάθειρξη, όπως προβλέπεται από τον νέο ΠΚ.
Ομως από μια απλή ανάγνωση του άρθρου 105 του προϊσχύσαντος ΠΚ προκύπτει με σαφήνεια ότι το ανώτατο όριο πραγματικής έκτισης είναι τα 19 έτη και δεν περιλαμβάνεται καμία εξαίρεση για καταδικασθέντες σε άνω της μίας ισόβιας κάθειρξης.
Αναμφίβολα ο συγκεκριμένος κατηγορούμενος καταδικάστηκε αμετάκλητα για τα αδικήματα που διέπραξε. Η νομιμότητα όμως δεν μπορεί να ανάγεται μόνο στην τιμωρία των εγκλημάτων αλλά και στον τρόπο έκτισης των ποινών. Το κράτος δικαίου επιδεικνύει το μέγεθος και το βάθος του όχι μόνο στη φυλάκιση των καταδικασθέντων αλλά και στην αποφυλάκισή τους. Το δίκαιο καταλαμβάνει όλο το μέγεθος των ποινικών διαδικασιών. Και το κράτος δικαίου δεν μπορεί να πληγεί από άστοχες ερμηνευτικές παραδοχές και προτάσεις. Η διαφύλαξή του βρίσκεται στα χέρια των δικαστών του Συμβουλίου Πλημμελειοδικών.
Κώστας Παπαδάκης, Δικηγόρος:
«Πρωτοφανής θεωρία»
Δεν θα απαιτούσαμε συνέπεια στις δηλώσεις της Σοφίας Νικολάου και του Λευτέρη Οικονόμου, γενικής γραμματέα και αναπληρωτή υπουργού αντίστοιχα, την περίοδο απεργίας πείνας του Δημήτρη Κουφοντίνα ότι «γιατί απεργεί αφού τον Σεπτέμβριο 2021 που συμπληρώνει 19 χρόνια κάθειρξης μπορεί να ζητήσει την αποφυλάκισή του;».
Είναι γνωστό ότι οι εξουσίες δεν έχουν αρχές, παρά μόνο συμφέροντα. Αλλωστε θα ήταν πολύ εύκολο για τους προαναφερόμενους να αποφύγουν από τις συνέπειες της άποψής τους αναφερόμενοι στην ανεξαρτησία της Δικαιοσύνης, ασχέτως του ότι και τότε «ανεπίτρεπτα» την είχαν προκαταλάβει, όπως αυτή εκφράστηκε με την πρόσφατη εισαγγελική πρόταση κατά της αποφυλάκισης Κουφοντίνα.
Η εισαγγελική πρόταση παραβλέπει το γεγονός ότι η προγενέστερη ρύθμιση του άρθρου 105 παρ. 6 ΠΚ προέβλεπε πως σε κάθε περίπτωση (δηλαδή όσες ποινές ισόβιας κάθειρξης κι αν του έχουν επιβληθεί) ο κρατούμενος απολύεται μετά την πραγματική έκτιση 19 χρόνων εγκλεισμού (όπως και συνέβαινε πάντα χωρίς νομολογιακή αντίρρηση) και επιμένει ότι υπήρχε νομοθετικό κενό στην περίπτωση περισσοτέρων από μίας ισόβιων ποινών, και άρα μεταξύ κενού και νεότερης διάταξης που είναι αυστηρότερη, και προβλέπει την πραγματική έκτιση 25 ετών στις αντίστοιχες περιπτώσεις υπερισχύει το δεύτερο.
Η θεωρία περί κενού (που και αν υπήρχε θα έπρεπε να ερμηνεύεται πάντοτε υπέρ και όχι εναντίον του κατηγορουμένου) είναι πρωτοφανής,
δεν επιβεβαιώνεται από καμία δικαστική απόφαση ερμηνευτική στην παραπάνω κατεύθυνση υπό την ισχύ του παλιού ή του νέου Ποινικού Κώδικα, οδηγεί σε άνιση μεταχείριση κρατουμένων, δεδομένου ότι όσοι είχαν συμπληρώσει 19 χρόνια έκτισης μέχρι τη θέση του νέου Ποινικού Κώδικα σε ισχύ αποφυλακίζονταν χωρίς να υπόκεινται σε δυσμενέστερο καθεστώς, εφαρμόζει αναδρομικά τη δυσμενέστερη διάταξη του νέου Ποινικού Κώδικα, πράγμα ποινικά ανεπίτρεπτο, και οδηγεί σε πλήρη ανασφάλεια δικαίου όσον αφορά τα ζητήματα της υφ’ όρον απόλυσης, ενώ η έκταση της επικινδυνότητας της εισαγγελικής πρότασης και της αυθαιρεσίας που περιέχει δεν αφορά μόνο τον Δημήτρη Κουφοντίνα αλλά και εκατοντάδες άλλους κρατούμενους.