Ο αγώνας δρόμου για την κατάκτηση του διαστήματος είναι ένα ιδιαίτερα ακριβό «σπορ», το οποίο έχει περάσει πλέον από τα κράτη στις ιδιωτικές εταιρείες.
Η κατάκτηση του διαστήματος φαίνεται πως είναι ο νέος στόχος των δισεκατομμυριούχων του κόσμου, ωστόσο πολλές δραστηριότητες εκτός του πλανήτη Γη εγείρουν σημαντικούς προβληματισμούς.
Στις 8 Ιανουαρίου 2024, η NASA εκτόξευσε το Peregrine Mission One, το οποίο μετέφερε κάψουλες στη Σελήνη που περιείχαν ανθρώπινα λείψανα και δείγματα DNA. Ο στόχος ήταν η εναπόθεση ανθρωπίνων υπολειμμάτων στη σεληνιακή επιφάνεια και η απελευθέρωση του περιεχομένου των καψουλών στο διάστημα.
Για το περιστατικό, υπήρξαν σθεναρές αντιρρήσεις το Έθνος Ναβάχο των ιθαγενών της Αμερικής. Θεωρούν τη Σελήνη ιερή και η τοποθέτηση ανθρωπίνων υπολειμμάτων στη σεληνιακή επιφάνεια ισοδυναμεί με βεβήλωση, σύμφωνα με τον Πρόεδρο του Ναβάχο, Μπου Νίγρεν. Αυτό ωστόσο δεν αποτέλεσε εμπόδιο για την αποστολή της NASA.
Αυτή όμως, δεν ήταν η πρώτη φορα που συνέβη κάτι τέτοιο. Το 1998, η αποστολή Lunar Prospector της NASA εκτοξεύτηκε με μια μικρή κάψουλα που περιείχε τις στάχτες του Γιουτζίν Μέρλι Σουμέικερ, ενός πρωτοπόρου στην πλανητική γεωλογία. Το διαστημόπλοιο συνετρίβη σκόπιμα στη Σελήνη το 1999, αφήνοντας τις στάχτες του Σουμέικερ μόνιμα στην επιφάνεια.
Την ώρα που ολοένα και περισσότεροι ιδιωτικοί παράγοντες αναπτύσσουν δραστηριότητες στο διάστημα, αναδύονται νέα ζητήματα. Πολλοί υποστηρίζουν, ότι οι κανόνες του διεθνούς δικαίου (στο οποίο υπάγεται και το δίκαιο του διαστήματος) πρέπει να ρυθμίσουν άμεσα και προσεκτικά όλες τις δραστηριότητες, προκειμένου να διαφυλαχθεί το μέλλον της εξερεύνησης του διαστήματος.
Ανθρωπογενής μόλυνση
Σύμφωνα με δημοσίευμα του Conversation, το διαστημικό αποτύπωμα των ανθρώπων μπορεί να χωριστεί σε δύο μεγάλες κατηγορίες: στοιχεία ανθρώπινης παρουσίας με τη μορφή αντικειμένων (συμπεριλαμβανομένων των «διαστημικών σκουπιδιών») και την απελευθέρωση (σκόπιμη ή ακούσια) βιολογικών ουσιών. Και οι δύο κατηγορίες εγείρουν ανησυχίες και παρουσιάζουν νέες, περίπλοκες προκλήσεις για το διεθνές δίκαιο.
Το άρθρο IX της συνθήκης για το διάστημα του 1967 , το οποίο ισχύει για όλες τις διαστημικές δραστηριότητες, ορίζει ότι οι χώρες πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τα συμφέροντα άλλων κρατών όταν διεξάγουν διαστημικές επιχειρήσεις. Κατά συνέπεια, πρέπει επίσης να λάβουν μέτρα για να αποφύγουν τη μόλυνση του διαστήματος, συμπεριλαμβανομένης της Σελήνης και άλλων ουράνιων σωμάτων.
Αυτός ο κανόνας είναι σαφής, δεσμευτικός και καλύπτει όλες τις χώρες του πλανήτη. Επιβάλλει μια ευρεία υποχρέωση προστασίας του διαστήματος, αλλά χρειάστηκε να τελειοποιηθεί με τα χρόνια. Για το σκοπό αυτό, η Επιτροπή Διαστημικής Έρευνας (COSPAR) ενέκρινε την Πολιτική Πλανητικής Προστασίας (PPP) , η οποία ενημερώνεται τακτικά. Αυτές οι κατευθυντήριες γραμμές δεν είναι δεσμευτικές, αλλά η ΣΔΙΤ εφαρμόζεται συνήθως από τα ίδια τα κράτη.
Σε αυτό το πλαίσιο, ορισμένα αντικείμενα στο διάστημα έχουν λάβει νομική προστασία: το 2020, οι ΗΠΑ υιοθέτησαν το One Small Step to Protect Human Heritage in Space Act, απαιτώντας από τη NASA να λάβει μέτρα για την προστασία των ιχνών της αποστολής Apollo 11.
Διαστημικά ατυχήματα
Η απελευθέρωση βιολογικών ουσιών έχει ήδη εγείρει σοβαρές ανησυχίες, όχι μόνο από το Έθνος Ναβάχο, αλλά και από μέλη της επιστημονικής κοινότητας.
Στο ατύχημα του Beresheet το 2019 , ένα ισραηλινό διαστημόπλοιο με ιδιωτική χρηματοδότηση συνετρίβη στη Σελήνη κατά την απόπειρα προσγείωσής του. Τότε, φέρεται να «έπεσαν» στο έδαφός της δείγματα ανθρώπινου DNA μαζί με χιλιάδες βραδύπορα (μικροσκοπικά ασπόνδυλα ζώα ικανά να επιβιώσουν κάτω από ακραίες συνθήκες, τα οποία χρησιμοποιούνται σε πειράματα για τον έλεγχο των ορίων επιβίωσης στο διάστημα).
Κρίσιμα, ο συνιδρυτής της ιδιωτικής εταιρείας που είχε ζητήσει τη μεταφορά του ωφέλιμου φορτίου ενήργησε με τη θέλησή του και δεν ενημέρωσε καμία αρχή για την απόφασή του να στείλει βραδύπορα στο φεγγάρι.
Σε αυτήν την περίπτωση, οι διεθνείς νόμοι που ισχύουν για την προστασία του σεληνιακού περιβάλλοντος από μόλυνση αποφεύχθηκαν πολύ εύκολα, εγείροντας σοβαρές αμφιβολίες ως προς την αποτελεσματικότητα του δικαίου του διαστήματος.
Θα μπορούσε κανείς να αναρωτηθεί γιατί η Σελήνη χρειάζεται προστασία από βιολογική μόλυνση, όταν αρχές όπως η αμερικανική επιτροπή NASEM για την Πλανητική Προστασία έχουν υποστηρίξει ότι η σεληνιακή επιφάνεια δεν μπορεί να υποστηρίξει ζωή ή τον πολλαπλασιασμό των οργανισμών που μεταφέρονται εκεί .
Αν και αυτό είναι αλήθεια, οι επιστήμονες εξακολουθούν να μην κατανοούν πλήρως τις επιπτώσεις της ανθρώπινης δραστηριότητας στη Σελήνη και επομένως, είναι ζωτικής σημασίας να διατηρηθεί και να προστατευθεί μέχρι να υπάρξει μια πιο ξεκάθαρη εικόνα.
Κενά στο διαστημικό δίκαιο
Αυτά τα παραδείγματα αποκαλύπτουν τις μεγάλες ελλείψεις στη νομική προστασία του περιβάλλοντος του διαστήματος, συνεχίζει το δημοσίευμα.
Δεδομένης της εντεινόμενης ανθρώπινης παρουσίας στο διάστημα, αυτά πρέπει να αντιμετωπιστούν έγκαιρα, ειδικά στην περίπτωση εμφάνισης νέων ιδιωτικών χρηματοδοτούμενων δραστηριοτήτων, όπως ο διαστημικός τουρισμός.
Είναι επιτακτική ανάγκη τα κράτη να υιοθετήσουν ή να αυστηροποιήσουν τους εθνικούς τους νόμους, διασφαλίζοντας ότι όλοι οι φορείς εκμετάλλευσης, δημόσιοι και ιδιωτικοί, διεξάγουν δραστηριότητες σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο του διαστήματος.
Είναι σημαντικό ότι τέτοιοι νόμοι πρέπει επίσης να διασφαλίζουν ότι οι φορείς εκμετάλλευσης του διαστήματος τηρούν την προστασία του περιβάλλοντος, πραγματοποιώντας για παράδειγμα αξιολογήσεις περιβαλλοντικών επιπτώσεων, ώστε να αποφευχθεί η δημιουργία πρόσθετων κινδύνων για τη διαστημική δραστηριότητα, όπως συμβαίνει με τα διαστημικά σκουπίδια .
Σύμφωνα με ειδικούς, δεν μπορούν να επιτρέπονται μονομερείς αποφάσεις μεταφοράς βιολογικού υλικού στο διάστημα, ή σε άλλα ουράνια σώματα. Τέτοιες ενέργειες θα μπορούσαν να είναι καταστροφικές, τόσο για το διαστημικό περιβάλλον όσο και για τις ανθρώπινες δραστηριότητες. Μπορεί επίσης να θέσουν σε σοβαρό κίνδυνο την αναζήτηση εξωγήινης ζωής, καταλήγει το δημοσίευμα του Conversation.
