Το Documento συνεχίζει τον διάλογο σχετικά με τις δυνατότητες και τα εμπόδια για την ανασυγκρότηση του κεντροαριστερού χώρου.
Ο καθηγητής του ΑΠΘ Γιώργος Μαργαρίτης ακτινογραφεί την κεντροαριστερή ζώνη του πολιτικού φάσματος που δεν διεκδικεί τον σοσιαλισμό, δεν διεκδικεί τον φιλελευθερισμό, δεν αμφισβητεί την κοινωνική δομή και τον καταμερισμό του πλούτου, καταγγέλλει όμως όλα τα δυσάρεστα που προέρχονται από εκεί. Οπως εξηγεί, η συζήτηση για την κεντροαριστερά γίνεται στο πλαίσιο διαδοχικών αποτυχιών και παρακμής του χώρου, που προσπερνά με γενικότητες το αμείλικτο ερώτημα για το παραγωγικό μοντέλο και το κοινωνικό αντίστοιχο που εκπορεύεται από αυτό. Κατά τον Γ. Μαργαρίτη, το μεγάλο πρόβλημα της χώρας βρίσκεται στην αδυναμία –αντικειμενική ή υποκειμενική– της κοινωνικής, ταξικής Αριστεράς να αναλάβει την πρωτοβουλία στο πολιτικό σκηνικό, να υπαγορεύσει μια άλλη ατζέντα…
Παραλλαγές (αδιάφορες) του «κέντρου»-
Πολύς λόγος γίνεται τον τελευταίο καιρό για την κεντρο-αριστερά. Ο όρος έχει περισσότερο γεωγραφική σημασία, τοποθετεί τους αναφερόμενους σε αυτόν σε μια συγκεκριμένη ζώνη του πολιτικού φάσματος. Πιο δεξιά από την Aριστερά ή την άκρα Aριστερά αν θέλετε, πιο αριστερά από το κέντρο ή την κεντροδεξιά και σε κάθε περίπτωση απέναντι από την ακροδεξιά. Πέρα από την πολιτική τοπογραφία τα ιδιαίτερα πολιτικά χαρακτηριστικά του όρου είναι δυσδιάκριτα. Δεν διεκδικεί τον σοσιαλισμό, δεν διεκδικεί τον φιλελευθερισμό, δεν αμφισβητεί την κοινωνική δομή και τον καταμερισμό του πλούτου, καταγγέλλει όμως όλα τα δυσάρεστα που προέρχονται από εκεί.
Ανεξάρτητα από τις πολιτικές στοχεύσεις του χώρου η ανέλιξη στην εξουσία έχει κοινά χαρακτηριστικά με τις αντίστοιχες των άλλων πολιτικών χώρων: εδώ, όπως και εκεί, η εύρεση ενός χαρισματικού ηγέτη είναι το κλειδί της επιτυχίας. Για τον λόγο αυτό στον χώρο γίνονται πολλές συζητήσεις περί προσώπων, σαφώς λιγότερες για πολιτικά προγράμματα και σχεδόν καθόλου για πολιτικές αξίες και αρχές. Σε τελευταία ανάλυση η διαχείριση της πολιτικής εξουσίας στη χώρα ακολουθεί, εδώ και πολύ καιρό, τον κανόνα «βλέποντας και κάνοντας». Εξυπακούεται μέσα πάντα στη γενική κατεύθυνση που έχουν χαράξει για τη χώρα δανειστές, επενδυτές και στρατηγικοί σύμμαχοι και εταίροι.
Η τρέχουσα συζήτηση πάνω στο θέμα «κεντροαριστερά» είναι έντονη. Θα ταίριαζε σε μια εποχή που ετούτος ο πολιτικός χώρος θα πλησίαζε στο επιθυμητό: τη διαχείριση της κυβερνητικής εξουσίας. Σε μια τέτοια φάση ξεκαθαρίζονται οι εσωτερικοί λογαριασμοί και διαμορφώνονται οι συσχετισμοί με τρόπο ώστε όταν έρθει η κυβερνητική ώρα, ο χώρος να είναι συντεταγμένος και έτοιμος στην ανάληψη των τότε ευθυνών. Τι παράξενο όμως, πόσο αφύσικο! Η τρέχουσα συζήτηση γίνεται στο πλαίσιο διαδοχικών αποτυχιών, συρρίκνωσης και παρακμής του χώρου. Το εκλογικό σώμα, ενστικτωδώς σοφό ως προς τη διαχείριση της ψήφου του, έδωσε την κυβέρνηση στην κεντροδεξιά για να γλιτώσει από την κεντροαριστερά. Οταν δε η κεντροδεξιά αποδείχθηκε εξίσου άδικη κοινωνικά και καταστροφική διαχειριστικά, τότε αποδοκίμασε τους πάντες είτε αρνούμενος την ψήφο του είτε πετώντας την ψήφο του στην κερκίδα.
Πέρα από την αμφίβολη λάμψη των προσώπων που εναλλάσσονται στην ηγεσία των κεντροαριστερών σχημάτων, εκείνα που εκκωφαντικά απουσιάζουν είναι ο πολιτικός λόγος και το πολιτικό σχέδιο. Σε μια μεταφυσική εκδοχή των παραπάνω αφήνεται να αιωρείται η προσδοκία επανόδου σε ένα ήδη μακρινό παρελθόν στο οποίο οι λεγόμενοι «μικρομεσαίοι» απολάμβαναν μια πιο ευνοϊκή αντιμετώπιση από την πολιτεία. Τα υπόλοιπα αναφέρονται σε «δικαιώματα», πεδίο στο οποίο αποδίδει εξίσου και η κεντροδεξιά. Τα βασικά ερωτήματα, ολοένα πιο πιεστικά όσο περνά ο καιρός, δεν θίγονται έστω – εξυπακούεται δε ότι δεν υπάρχει καμία διάθεση να απαντηθούν.
Το αμείλικτο ερώτημα για το παραγωγικό μοντέλο και το κοινωνικό αντίστοιχο που εκπορεύεται από αυτό προσπερνιέται με γενικότητες. Οι προτεινόμενες κεντροαριστερές «βελτιώσεις» αφορούν τις επιμέρους λεπτομέρειες, κινούνται μακριά από την ουσία. Η «ανικανότητα» και η «διαφθορά» που αποδίδονται στους κεντροδεξιούς πολιτικούς αντιπάλους είναι στοιχεία διαχείρισης ενός συστήματος που η κεντροαριστερά θέλει με περισσότερη ίσως συνέπεια και δεξιότητα να υπηρετήσει. Ολοένα περισσότεροι όμως αντιλαμβάνονται ότι το ίδιο το σύστημα είναι το πρόβλημα, όχι η κάθε διαχείρισή του.
Δεύτερο ερώτημα εξίσου αμείλικτο, εξίσου αναπάντητο, είναι οι γεωπολιτικές επιλογές μιας χώρας τοποθετημένης σε στρατηγικό χώρο, στα προεόρτια μιας οικουμενικής αναμέτρησης, ενός παγκόσμιου πολέμου, όμοιου ή διαφορετικού με τους δύο προηγούμενους, που υπόσχεται όμως κι αυτός να σαρώσει χώρες και λαούς στο διάβα του. Η κεντροαριστερά, με κατηγορηματικό τρόπο, αποδέχεται την τοποθέτηση της χώρας στη «σωστή πλευρά της Ιστορίας» και τον πρωταγωνιστικό της ρόλο σε αυτήν. Ακόμη και όταν «συμπαρίσταται» σε λαούς που καίγονται σε αυτήν την πλευρά της Ιστορίας η «συμπαράστασή» της είναι «ηθική», περί εφαρμογής ή μη «κανόνων» ο λόγος. Με μικρές μεταβολές του τόνου –όπως αρμόζει σε αντιπολίτευση– σε σχέση με την παρόμοια στάση της κεντροδεξιάς.
Από την πλευρά των ελπίδων και των προσδοκιών που μπορεί ο ελληνικός λαός να εναποθέσει είτε στο κεντροδεξιό καλάθι της Νέας Δημοκρατίας (συμπεριλαμβανομένης της δεξιάς της εσωτερικής αντιπολίτευσης) είτε στο κεντροαριστερό καλάθι των ΣΥΡΙΖΑ, ΠΑΣΟΚ, Νέας Αριστεράς κ.λπ., οι παραλλαγές της απολιτικής έννοιας του «κέντρου» δεν παρουσιάζουν κανένα απολύτως ενδιαφέρον. Το μεγάλο πρόβλημα της χώρας είναι αλλού. Βρίσκεται στην αδυναμία –αντικειμενική ή υποκειμενική, δεν το εξετάζουμε εδώ– της κοινωνικής, ταξικής Αριστεράς να αναλάβει την πρωτοβουλία στο πολιτικό σκηνικό: να υπαγορεύσει μια άλλη ατζέντα αν προτιμάτε.
* Ο Γιώργος Μαργαρίτης είναι καθηγητής Σύγχρονης Ιστορίας στο τμήμα Πολιτικών Επιστημών του ΑΠΘ
** To άρθρο δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Documento στις 28 Ιουλίου 2024
