Είδαμε την παράσταση «Η νύχτα των μυστικών» μέσα στις φυλακές Κορυδαλλού μαζί με τους κρατούμενους
Ενας νέος άνθρωπος ανοίγει την πόρτα των φυλακών Κορυδαλλού κρατώντας μια βαλίτσα. Μια κοπέλα τρέχει γελώντας προς το μέρος του και τον αγκαλιάζει σφιχτά. Μια συγκινητική στιγμή ζωής και ελευθερίας που βλέπω μπροστά μου λίγο προτού περάσω την κεντρική πύλη της φυλακής για να παρακολουθήσουμε μαζί με συναδέλφους το έργο «Η νύχτα των μυστικών» του Ακη Δήμου, που παρουσιάστηκε στους κρατούμενους μετά το ανέβασμα στο θέατρο Μπέλλος. Μέσα σε λίγα λεπτά βρεθήκαμε σε ένα μουντό περιβάλλον γεμάτο κάγκελα, βαριές σιδερένιες πόρτες και συρματοπλέγματα. Φτάσαμε στον χώρο του σχολείου την ώρα που οι ηθοποιοί έκαναν τις τελευταίες προετοιμασίες. Μόλις πριν από δύο μέρες οι συντελεστές κρέμασαν τις κουρτίνες και έβαψαν τη σκηνή προκειμένου ο χώρος να θυμίζει έστω και λίγο θεατρική σκηνή. «Να μην ξεχνάτε ότι εδώ είναι φυλακή, αυτά που ζούμε πολλές φορές είναι βασανιστήριο» μας είπε ένας κρατούμενος καθώς περιμέναμε.
Ασφυξία εγκλεισμού και μαγεία τέχνης
Το «θεατράκι» σιγά σιγά γέμισε με κόσμο. Λίγα λεπτά προτού ξεκινήσει η παράσταση οι ηθοποιοί βγήκαν συγκινημένοι στη σκηνή και υποσχέθηκαν να δώσουν τον καλύτερο εαυτό τους. Ο Σ., πρώην κρατούμενος ο οποίος βοηθάει στη διοργάνωση πολιτιστικών δράσεων, μίλησε για την αξία του θεάτρου. Η παράσταση ξεκίνησε αμέσως μετά. Την παρακολούθησαν αρκετά άτομα, ανάμεσά τους ο Αλέξανδρος Γιωτόπουλος και ο Βασίλης Δημάκης.
Η ιστορία μάς μετέφερε σε ένα μαγικό κόσμο με κλόουν και θηριοδαμαστές, ακροβάτες, drag shows και ταχυδακτυλουργικά κόλπα, ενώ παρουσίασε την εξέλιξη μιας κακοποιητικής σχέσης. Οι κρατούμενοι συμμετείχαν καθ’ όλη τη διάρκεια με τον δικό τους τρόπο. Απαντούσαν στις ερωτήσεις των ηθοποιών, μιλούσαν μεταξύ τους όταν κουράζονταν, σχολίαζαν δυνατά τις σκηνές που τους άρεσαν. Σαν να έσπαγαν η σύμβαση της σιωπής και ο καθωσπρεπισμός της θεατρικής σκηνής. Στο τέλος το χειροκρότημα ήταν εκκωφαντικό. Πολλοί δεν είχαν δει ποτέ ξανά θέατρο ενώ άλλοι δεν γνώριζαν καθόλου ελληνικά.
«Δεν βλέπεις από πουθενά ουρανό»
Η Αικατερίνη Παπαγεωργίου σκηνοθετεί την παράσταση και παραδίδει μαθήματα κινησιολογίας στη θεατρική ομάδα των φυλακών, στην οποία συμμετέχουν 25 κρατούμενοι όλων των ηλικιών. Αυτή την περίοδο προετοιμάζουν τους «Πέρσες» του Αισχύλου σε σκηνοθεσία του Στρατή Πανούργιου.
«Είχαμε τρομερό άγχος. Η παράσταση ήταν στημένη εντελώς διαφορετικά, καθώς παρουσιάστηκε στο θέατρο Μπέλλος σε έναν αμφιθεατρικό χώρο με έξι εξόδους και σκάλες. Η πιο μεγάλη φοβία είχε να κάνει με την ανταπόκριση των κρατουμένων, όχι στερεοτυπικά, αν δηλαδή θα τους άρεσε το έργο ή όχι, αλλά αν θα μπορούσαν να μπουν στο σύμπαν της παράστασης. Κάποιοι δεν γνώριζαν τη γλώσσα, τους ακούγαμε λίγη ώρα πριν να μαθαίνουν στο σχολείο τη λέξη μήλο» αναφέρει η σκηνοθέτρια και προσθέτει: «Η ανταπόκριση ήταν συγκινητική. Ορισμένοι μας ρώτησαν αμέσως μετά: “Δεν μπορείτε κάθε Παρασκευή να μας φέρνετε και από μία παράσταση;”. Αλλοι μας είπαν πως έστω και για λίγη ώρα ξέχασαν ότι είναι φυλακή».
Οι συντελεστές αισθάνθηκαν αμηχανία, μια μικρή ενοχή για το προνόμιο της ελευθερίας. Αναπόφευκτα το ίδιο αισθανθήκαμε κι εμείς. Και όμως, περάσαμε εκεί μόλις λίγες ώρες και έπειτα επιστρέψαμε καθένας στην καθημερινότητά του. «Δεν βλέπεις από πουθενά ουρανό. Σχεδόν ντρεπόμασταν που είχαμε την “πολυτέλεια” να παρουσιάσουμε μια παράσταση σε αυτήν τη συνθήκη. Στο θέατρο όμως μοιραζόμαστε ένα βίωμα απέναντι στο οποίο είμαστε ίσοι και εκτεθειμένοι, νιώθουμε ένα κοινό μοίρασμα. Οι σχέσεις εξουσίας σπάνε και γίνεται απόδραση με τη φαντασία» εξηγεί η Αικατερίνη Παπαγεωργίου.
Χωρίς κρατική στήριξη και υποδομές
Αναρωτιέμαι πόσο συχνά υπάρχει πρόσβαση σε εκδηλώσεις μέσα στη φυλακή. Η Γιολάντα Κωνσταντινίδου είναι κοινωνιολόγος και υπεύθυνη/συντονίστρια των πολιτιστικών δράσεων στον Κορυδαλλό. Παρόλο που τα πάντα προχωρούν με δυσκολίες και καθυστερήσεις, γίνονται προσπάθειες. Το μεγάλο πρόβλημα είναι η έλλειψη υποδομών και χρηματοδότησης. Το θεατρικό εργαστήρι του Εθνικού Θεάτρου υπήρξε σημαντική ανάσα τα προηγούμενα χρόνια (από το 2016 έως το 2019), ωστόσο η δράση χρηματοδοτήθηκε μόνο όσο ήταν καλλιτεχνικός διευθυντής ο Στάθης Λιβαθινός.
Η συγκεκριμένη πρωτοβουλία κόπηκε από τις φυλακές Κορυδαλλού στη θητεία τού καταδικασμένου για τον βιασμό δύο ανηλίκων Δημήτρη Λιγνάδη. Το πρόγραμμα «τρέχει» τώρα σε συνεργασία με το Δημοτικό Θέατρο Πειραιά. «Τα έξοδα για τη μεταφορά του σκηνικού και του εξοπλισμού είναι αρκετά. Επιπλέον, υπάρχει διαφορά ανάμεσα στην καλλιτεχνική εκπαίδευση που προσφέρεται και την πρόσβαση σε πολιτιστικές εκδηλώσεις.
Για παράδειγμα, γίνονται μαθήματα μουσικής με τη Λυρική, αλλά δεν είναι εύκολο για τους κρατούμενους να παρακολουθήσουν ένα κοντσέρτο. Το μόνο σίγουρο είναι ότι υπάρχει ανάγκη για τέχνη και για επαφή με το συναίσθημα. Μία από τις δυσκολίες που βιώνουν οι κρατούμενοι είναι ότι δεν μπορούν να εκφράσουν τη θλίψη ή τη στενοχώρια τους. Στη φυλακή υπάρχουν κώδικες. Φοβούνται να δείξουν αδυναμία για να μην τους χλευάσουν, έχουν μάθει ότι πρέπει να φαίνονται σκληροί.
Τα συναισθήματα παραμένουν αποκλεισμένα» προσθέτει η Αικατερίνη Παπαγεωργίου και συνεχίζει: «Οι άνθρωποι αυτοί σύντομα θα βγουν από τη φυλακή. Πολλοί λένε ότι η πόρτα του Κορυδαλλού είναι κυκλική, από τη μια βγαίνεις και από την άλλη μπαίνεις ξανά. Επομένως είναι σημαντικό να δίνονται τέτοια ερεθίσματα».
