Αυτονομείται το έργο ή ταυτίζεται με τον δημιουργό του; Μάλλον το πρώτο αν εξετάσουμε πλείστες όσες περιπτώσεις που το έργο ξεπέρασε και την εποχή και το πρόσωπο που το υπέγραψε.
Ο Εζρα Πάουντ, π.χ., υπήρξε εκφωνητής στον ραδιοφωνικό σταθμό του Μουσολίνι αλλά θεωρείται ένας από τους κορυφαίους ποιητές του 20ού αιώνα. Ο Χίτλερ πήγαινε σε όλες τις συναυλίες του Γιόχαν Στράους, αλλά αυτός δεν είναι λόγος να απορρίψουμε την αριστουργηματική «Σαλώμη» του. Γιατί η τέχνη έχει την ιδιότητα να ξαναπλάθει ως λαθραίος θεός τον κόσμο απ’ την αρχή σχεδόν, μεταμορφώνοντας ό,τι μας απελπίζει. Ωστόσο η δημόσια εικόνα του καλλιτέχνη και η στάση του απέναντι στα πράγματα είναι αυτά που πυροδοτούν τις συζητήσεις και εξάπτουν τις διαφωνίες.
Με αφορμή τον θάνατο του Θάνου Μικρούτσικου ήρθε στην επιφάνεια μια παλιά του κόντρα με τον Διονύση Σαββόπουλο. Ξεθάφτηκε μάλιστα και ένα περιστατικό που είχε αφηγηθεί ο ίδιος ο συνθέτης. «Οταν συνέλαβαν τους τρεις ηγέτες του ΕΚΚΕ, Χρήστο Μπίστη, Αννα Φιλίνη και Πέτρο Στάγκο, διοργανώθηκε μια συναυλία με αίτημα την αποφυλάκισή τους. Πήγαμε στο σπίτι του Σαββόπουλου για να ζητήσουμε τη συμμετοχή του, την οποία έψαχνε τρόπους να αρνηθεί. Σηκωθήκαμε να φύγουμε, με σταματάει στην πόρτα και μου λέει: “Ακουσα τον δίσκο που έβγαλες στη Lyra, τα “Πολιτικά τραγούδια”, και τον θεωρώ πραγματικά άθλιο”»! Το 1978 ο Νιόνιος ξαναχτύπησε με μια δήλωσή του στα «Νέα» χαρακτηρίζοντας τη Ραφαέλα Καρά καλύτερη από τον Μικρούτσικο. Κι όμως αυτόν επέλεξε ο Ant1 ανήμερα της κηδείας του να μιλήσει για τον εκλιπόντα, ελπίζοντας ίσως σε ένα τηλεοπτικό ξεκατίνιασμα που ευτυχώς αποφεύχθηκε. Με τη φόρα βέβαια που έχει πάρει από ανάγκη για προβολή δεν αποκλείεται να ακούσουμε τη γνώμη του για τα γιουβαρλάκια ή τη σταυροβελονιά. Αλλωστε έχει λάβει ήδη το χρίσμα του πολιτικού αναλυτή από τη βραδιά των εκλογών και το ανανέωσε πριν από τρεις εβδομάδες σε μια σχεδόν δίωρη συνομιλία με τον Παύλο Τσίμα. Αφού αναπόλησε τις παλιές δόξες έφτασε και στην ταμπακέρα. Εμπιστεύεται τον Μητσοτάκη επειδή είναι μορφωμένος, δεν έχει αυταπάτες και ντύνεται καλύτερα (από τον Τσίπρα εννοούσε).
Οι συγκρίσεις αναπόφευκτες. Ο Θάνος Μικρούτσικος, ακόμη κι αν άλλαξε κάποιες φορές πολιτικό κόμμα, παρέμεινε με συνέπεια στη φωτεινή πλευρά της ζωής. Δεν έγινε ποτέ τηλεμαϊντανός ούτε ξεπεσμένος κοσμικός. Οποτε ανέλαβε δημόσιο αξίωμα ή για ένα σύντομο διάστημα το υπουργείο Πολιτισμού το έκανε με ήθος και όραμα. Γιατί άλλο να διαχειρίζεσαι την εξουσία με ντομπροσύνη και άλλο να την υπηρετείς ως αυλικός. Αλλο να διακονείς με συνέπεια τη μουσική και άλλο να καλλιεργείς το cult of personality σαν θορυβοποιός που καταθέτει κάθε τόσο λύτρα στην κοινωνία του θεάματος. Αλλο να απλώνεις την τέχνη σου στην Ιστορία και άλλο να κανιβαλίζεις στον πάγκο του χασάπη την ίδια σου την ιστορία.
Ο Μικρούτσικος ενσαρκώνοντας λόγω και έργω τις αρχές του υπήρξε κάτι σαν τη φράση του Μπόρχες: «Εχω ένα βιβλίο μέσα μου κι αυτό γράφω ξανά και ξανά». Ο Σαββόπουλος ανήκει στους παλιούς μας φίλους που δεν ξέρουν πια πώς να πεθάνουν.
Η Χρύσα Κακατσάκη είναι φιλόλογος – ιστορικός τέχνης
