Η σύζευξη ενός συνόλου παλαιάς μουσικής και ενός stand-up κωμικού σε μια παράσταση με θέμα τη διά Χριστόν σαλότητα επιχειρεί να προσεγγίσει την ιστορία μιας ειδικής τάξης πιστών στο σώμα της Eκκλησίας, οι οποίοι ενεργώντας με παράξενους τρόπους και απέχοντας από τα συνήθη τυπικά ηθικά σχήματα κατάφεραν να στιγματίσουν για πάντα τη θεολογική ιστορία.
Με αφορμή ιστορικά γεγονότα και αφανείς ήρωες που καταγγέλλουν με τη ζωή και το έργο τους την υποκρισία της εκκλησιαστικής εξουσίας, ο διευθυντής του μουσικού συνόλου Εx Silentio Δημήτρης Κούντουρας και ο λιμπρετίστας Δημήτρης Δημόπουλος μιλούν για την αινιγματική παράστασή τους, η οποία αποτελείται από αποσπάσματα των σκωπτικών Carmina Burana, εκκλησιαστικούς ύμνους, λειτουργίες και μοτέτα και έναν ιδιοσυγκρασιακό γελωτοποιό θρησκευτικής αυλής σε έναν ιερό ναό της τέχνης. Η παράσταση «Διά Χριστόν σαλοί», μια stand-up λειτουργία όπως λένε οι δημιουργοί της, θα παρουσιαστεί στην Εναλλακτική Σκηνή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής στο Κέντρο Πολιτισμού Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος την Παρασκευή 31 Μαρτίου και το Σάββατο 1η Απριλίου.
Η παράστασή σας αφορά τους τρελούς του Χριστού ή τους τρελούς για τον Χριστό;
Δημήτρης Δημόπουλος: Είναι τρελοί μέσω της πίστης τους. Στην ιστορία υπάρχουν αυτοί οι μοναχοί οι οποίοι ονομάζονται διά Χριστόν σαλοί και οι οποίοι μέσω εξεζητημένων τρόπων προσπαθούσαν να κηρύττουν τον λόγο του θεού για να έρθουν κοντά στη θρησκευτική αρετή. Δηλαδή πήγαιναν στις ταβέρνες, πήγαιναν στα χαμαιτυπεία, όταν ήταν μέρες νηστείας εκείνοι έτρωγαν ή άλλες μέρες μπορεί να νήστευαν χωρίς λόγο – προσπαθούσαν διαρκώς μέσα από παράξενους τρόπους να φτάσουν στη ζεύξη με το θείο.
Δημήτρης Κούντουρας: Με κάποιον τρόπο μέσα από την αμφισβήτηση της πίστης ενισχυόταν στο τέλος η δική τους πίστη. Υπάρχουν αρκετοί άγιοι της σαλότητας, και στην Ορθόδοξη και στην Καθολική Εκκλησία. Μέσα από αυτό το θέμα φτάσαμε και σε άλλα μονοπάτια τα οποία σχετίζονται και με τη μουσική. Ανακαλύψαμε πηγές για τη Λειτουργία των Τρελών ή τη Γιορτή των Τρελών της Καθολικής Εκκλησίας στον Μεσαίωνα. Ηταν μια βλάσφημη παρωδία μέσα στον ναό, κατά την οποία επέλεγαν μέσα από το πλήθος κάποιον τον οποίο έχριζαν ψευδοεπίσκοπο ή ψεύτικο πάπα και έκαναν μια ανεστραμμένη λειτουργία μια φορά τον χρόνο. Τα ίχνη αυτής της γιορτής, την οποία χρησιμοποιήσαμε ως πρότυπο για το ντεφιλέ της παράστασης, χάνονται στα μέσα του 16ου αιώνα.
Υπάρχει βέβαια μια μεγάλη αντίθεση ανάμεσα στους ανατολικούς και τους δυτικούς «τρελούς του Χριστού»: οι ορθόδοξοι σαλοί δεν αντιδρούσαν στην καταπίεση και τον φόβο της εξουσίας της Εκκλησίας, αλλά αντίθετα εμφανίζονται σε εποχές εκκοσμίκευσης του χριστιανικού βίου.
Δ.Δ.: Η σύνθεση των υλικών της παράστασής μας είναι λίγο περίεργη. Η Γιορτή των Τρελών είχε στόχο την ενδοθεσμική παρωδία του συστήματος του κλήρου, η οποία λειτουργούσε εκ των έσω σαν βαλβίδα ασφαλείας. Σκέψου λίγο τον γελωτοποιό της βασιλικής αυλής και σκέψου λίγο τον θεσμικό γελωτοποιό του σήμερα, τον Λαζόπουλο αν θέλεις. Αν ο Λαζόπουλος δικαούται να κάνει πλάκα αλλά είναι μέσα στο σύστημα, για το πλατύ κοινό είναι μόνο στιγμιαία διασκέδαση ενώ το σύστημα συνεχίζει να υφίσταται. Οι διά Χριστόν σαλοί, αντίθετα, είναι μοναχοί και πιστοί άνθρωποι που πάνε κόντρα, δεν νομίζω ότι ο σκοπός τους είναι να στηλιτεύσουν και να κοροϊδέψουν την πίστη. Οπότε καταλαβαίνετε ότι είναι λίγο περίεργο και δύσκολο να εξηγήσω τι ακριβώς θα είναι αυτή η παράσταση. Θα έλεγα ότι είναι μια συναυλία με συγκεκριμένα έργα που έχουν επιλεγεί να παιχτούν ως μουσική θρησκευτική λειτουργία και κάπου μπαίνει μέσα ένας άσχετος από τους μουσικούς, ο οποίος δικαιούται λόγω θέματος να κρίνει τον ναό της τέχνης (σ.σ.: το Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος) όπου βρίσκονται όλοι μαζί.
Πώς σας οδήγησε η έρευνά σας στη συγκεκριμένη μουσική της παράστασης;
Δ.Κ.: Εψαξα τα μουσικά στοιχεία που μπορούν με κάποιον τρόπο να συνδεθούν με το θέμα, από τα οποία κάποια είναι λίγο πιο συγκεκριμένα και κάποια λίγο πιο ασαφή. Σε ό,τι αφορά τη σχέση της παρωδίας και της Εκκλησίας, ουσιαστικά τα Carmina Burana, τα οποία έγιναν γνωστά από τον Καρλ Ορφ αλλά η μελωδία και τα ποιήματα είναι μεσαιωνικά, ήταν ένα καλό πεδίο έναρξης. Κάποια από αυτά τα τραγούδια είναι πολύ κοντά σε αυτή την ιδέα της εκκοσμίκευσης. Υπάρχει επίσης ένα εξαιρετικό μοτέτο από τον 13ο αιώνα που είναι χαρακτηριστικό πολυφωνικό δείγμα. Το ένα κείμενο εξυμνεί την Εκκλησία και το άλλο την κριτικάρει. Ξεκινάει με το περιβόητο «Ψευδοεπίσκοπε». Το υπόλοιπο μουσικό μέρος περιέχει μέρη από λειτουργίες και είναι ενδιαφέρον να τονιστεί ότι τα μέρη αυτά είναι από έναν πολύ σπάνιο κώδικα του Βατικανού.
INFO
«Διά Χριστόν σαλοί» Εναλλακτική Σκηνή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής – Κέντρο Πολιτισμού Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος Παρασκευή 31 Μαρτίου και Σάββατο 1η Απριλίου
