«Ο δημόσιος χώρος δέχεται ασφυκτικές πιέσεις από τα αυτοκίνητα, τα εμπορικά καταστήματα, τους χώρους αναψυχής και κάθε λογής καταπάτηση»
Στο σπίτι μιας οικογένειας υπάρχει πάντα ένας χώρος για όλους, ένα καθιστικό, ένα σαλόνι και δωμάτια ανάλογα με τα μέλη της οικογένειας και την οικονομική της κατάσταση. Στο σπίτι μιας οικογένειας υπάρχει σχεδόν πάντα μια σύμβαση, το καθιστικό είναι κατά κανόνα καθαρό και τακτοποιημένο, ενώ στα δωμάτια μπορεί να γίνεται του Κουτρούλη ο γάμος. Το καθιστικό είναι ο χώρος επικοινωνίας με τους άλλους. Η συνύπαρξη και οι συνθήκες συμβίωσης το επιβάλλουν. Στις πόλεις μας, εκεί όπου τα σπίτια μας είναι δωμάτια σε άλλη κλίμακα και ο δημόσιος χώρος με τις πλατείες και τους δρόμους είναι το σαλόνι της πόλης, έχουμε χάσει αυτή την πολύτιμη και αναγκαία ισορροπία. Δεν αναγνωρίζουμε το στάτους του σαλονιού σε αυτόν τον χώρο που πολύ συχνά δεν παραπέμπει σε χώρο συμβίωσης και σωστής διαβίωσης αλλά σε χώρο «μείον-βίωσης». Σπασμένα πλακάκια, σκουπίδια, αφρόντιστα δέντρα και θάμνοι, εμπόδια παντού, ένα γιγαντιαίος χώρος εναπόθεσης αχρήστων και οι συμπεριφορές μας να ακολουθούν τη διαμορφωμένη κατάσταση. Συνυπάρχουμε σε αυτή την πόλη με χιλιάδες άλλους ανθρώπους με τους οποίους δεν ερχόμαστε σε επαφή. Βγαίνουμε από το δωμάτιό μας-σπίτι, βιαστικά διασχίζουμε τον ανεπιθύμητο χώρο και αναζητούμε ένα άλλο δωμάτιο, έναν άλλο χώρο. Ενώ στο σπίτι μας δεν πρόκειται να πέσουμε και να σπάσουμε τα μούτρα μας γιατί ξεκόλλησε ένα πλακάκι, στο σαλόνι-δημόσιο χώρο αυτό μπορεί να συμβεί σε καθημερινή βάση από την ελεεινή κατάσταση των δρόμων, των πεζοδρομίων, των πλατειών και κάθε χώρου που έχει δημόσιο χαρακτήρα. Δεν θέλουμε κατά κανόνα να παραμείνουμε στον δημόσιο χώρο γιατί έχει έντονα στοιχεία υποβάθμισης σε σχέση με την κατοικία μας. Δεν είναι περίεργο που ο δημόσιος χώρος είναι το καταφύγιο αυτών που έχουν άθλιες συνθήκες διαβίωσης στον ιδιωτικό τους χώρο.
Παρά το γεγονός ότι ο δημόσιος χώρος αποτελεί το σημαντικότερο συστατικό στοιχείο των πόλεών μας, όλο και περισσότερο διαπιστώνουμε τη συνεχή απαξίωσή του. Λειτουργική και αισθητική απαξίωση, υπερεκμετάλλευση χρήσεων, χώρος που αντικατοπτρίζει την κάκιστη σχέση μας με την πολιτεία.
Ο δημόσιος χώρος δεν δημιουργείται για μία γενιά, δεν φτιάχνεται για τους ανθρώπους του σήμερα, μας υπερβαίνει και διαρκεί πολλές γενιές. Ο Γ.Κ., όταν τον κάλεσα σε μια εκδήλωση στη Νέα Παραλία Θεσσαλονίκης, μου δήλωσε ότι αδυνατεί, γιατί κάθε φορά που περνάει κάτω από τα πλατάνια ζηλεύει που αυτά θα υπάρχουν ύστερα από αυτόν. Γεννιόμαστε και τον βρίσκουμε όπως μας τον άφησαν και όταν πεθάνουμε θα τον βρουν άλλοι όπως εμείς τον αφήσαμε. Είναι ο κοινός τόπος με όσους ζουν σήμερα, με όσους έζησαν τα προηγούμενα χρόνια και με όσους θα έρθουν ύστερα από εμάς. Στην πόλη όπου κατοικώ όταν περπατώ στην Εγνατία οδό σκέφτομαι ότι εδώ και πολλούς αιώνες περπάτησαν πολλές γενιές ανθρώπων.
Η Minzah, ένας τετράποδος πολύ κοινωνικός σύντροφος στις βόλτες στη Νέα Παραλία, μου δίνει αφορμές για επικοινωνία γιατί αυθόρμητα πλησιάζει ανθρώπους και ζώα και η συνομιλία με αγνώστους είναι γεγονός. Έτσι, εκτός από τον χώρο «βλέπουμε» και τους ανθρώπους στον χώρο, ξανασυναντιόμαστε, χαιρετιζόμαστε και κάθε φορά γίνεται μια ωραία συνήθεια επικοινωνίας. Ο δημόσιος χώρος μπορεί να φιλοξενήσει την αλληλεπίδραση, την επικοινωνία, τον διάλογο, τη συμφωνία και διαφωνία και κυρίως τις κοινές δράσεις και συνέργειες. Ο δημόσιος χώρος δεν είναι ο υπόλοιπος χώρος, δεν είναι και δεν πρέπει να είναι αυτό που περισσεύει και, ως εκ τούτου, προσφέρεται για κακή χρήση και καταπάτηση, ο δημόσιος χώρος είναι δικός μας. Πρέπει να είναι αυτό που ενώνει. Ένας χώρος προσεκτικά και σωστά σχεδιασμένος, ο οποίος ικανοποιεί τις λειτουργικές ανάγκες, αναβαθμίζει το σύνολο της πόλης και προάγει την αισθητική, ενώ ταυτόχρονα διαμορφώνει σωστές συμπεριφορές. Το καλύτερο παράδειγμα για τη σημασία που έχει ο σχεδιασμένος δημόσιος χώρος είναι ίσως η Νέα Παραλία Θεσσαλονίκης. Ενας χώρος που υποδέχεται και φιλοξενεί καθημερινά πολλές χιλιάδες ανθρώπων, ένας χώρος περιπάτου, ανάπαυσης, ανάγνωσης, διέλευσης, άθλησης, συντροφιάς, ένας δημόσιος χώρος που δεν «υπήρχε» πριν από την ανάπλαση ενώ ήταν εκεί, ένας χώρος που σήμερα είναι ό,τι πολυτιμότερο έχει η Θεσσαλονίκη. Τρανταχτό παράδειγμα είναι το γεγονός ότι ενώ οι Ομπρέλες του Ζογγολόπουλου υπάρχουν στη Νέα Παραλία από το 1998, οι περισσότεροι κάτοικοί τις ανακάλυψαν με την ολοκλήρωση της ανάπλασης.
Ο δημόσιος χώρος, λοιπόν, έχει την ικανότητα να διαμορφώσει συμπεριφορές και να βελτιώσει σημαντικά τη διαβίωση των πολιτών. Ο αναπλασμένος δημόσιος χώρος, κάτω από κάποιες προϋποθέσεις, μπορεί να αναζωογονήσει την πόλη και να δώσει στους κατοίκους της το αίσθημα ευημερίας και γαλήνης που τόσο λείπει. Ο αναπλασμένος δημόσιος χώρος, ο αναπλασμένος πεζόδρομος, η αναπλασμένη πλατεία ή το πάρκο, εκεί όπου η εντατική χρήση είναι το αποτέλεσμα της επιτυχίας του, χρήζει μιας συστηματικής συντήρησης και φροντίδας για να συνεχίσει να δρα ευεργετικά προς τους πολίτες. Το Πεδίον του Αρεως αποδεικνύει με τον καλύτερο τρόπο ότι δεν αρκεί η ανάπλαση, ενώ και η Νέα Παραλία αρχίζει να έχει παρόμοια συμπτώματα που οφείλονται στην έλλειψη συντήρησης παρ’ όλες τις προσπάθειες των ενεργών πολιτών.
Ο δημόσιος χώρος είναι ένα πολύτιμο αγαθό που δέχεται ασφυκτικές πιέσεις από τα αυτοκίνητα, τα εμπορικά καταστήματα, τους χώρους αναψυχής και κάθε λογής καταπάτηση. Ο δημόσιος χώρος πρέπει να αποκτήσει ιδιοκτήτες, πρέπει ο καθένας από εμάς να σκέπτεται και να ενεργεί ως συνιδιοκτήτης, με αίσθημα ευθύνης, με διάθεση συνεργασίας και με σεβασμό στο κοινό αγαθό.
*αδέσποτος: που δεν έχει ιδιοκτήτη
Ο Πρόδρομος Νικηφορίδης είναι αρχιτέκτονας και προέδρος του συλλόγου Οι Φίλοι της Νέας Παραλίας
