Μια σύντομη συζήτηση για τον Δεκέμβρη με τον διδάκτορα Πολιτικής Επιστήμης του Παντείου Πανεπιστημίου Δημήτρη Παπανικολόπουλο δεν έχει μόνο επιστημονική αξία αλλά πολλαπλή, καθώς ο ίδιος συμμετείχε στην εξέγερση του 2008.
Ποιες είναι οι αιτίες που πυροδότησαν την εξέγερση του Δεκέμβρη του 2008;
Θα πρέπει να ξεχωρίσουμε τις συγκυριακές από τις πιο διαχρονικές αιτίες. Μπορεί να υπάρχουν οικονομικές, πολιτικές, πολιτιστικές και ευρύτερες κοινωνικές αιτίες αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι θα έχουμε εξεγέρσεις. Για να ξεσπάσουν εξεγέρσεις όπως του Δεκέμβρη του 2008 απαιτούνται και κάποια συγκυριακά γεγονότα, όπως η δολοφονία ενός 15άχρονου παιδιού από έναν αστυνομικό στα Εξάρχεια. Αν από αυτή την πρόταση έλειπε κάτι, πιθανότατα δεν θα μιλούσαμε για τον Δεκέμβρη του 2008 σήμερα.
Ωστόσο κάθε δολοφονία 15άχρονου από αστυνομικό από μόνη της δεν μπορεί να οδηγήσει σε τέτοιας έκτασης εξέγερση.
Κάθε δολοφονία από αστυνομικό πάντα πυροδοτεί εξέγερση, ειδικά από την κινηματική κοινότητα, από τον αριστερό και τον αναρχικό χώρο. Βέβαια, δεν παίρνει απαραίτητα τέτοια έκταση. Ομως η δολοφονία ενός παιδιού δεν είναι ίδια με τη δολοφονία, ας πούμε, ενός μετανάστη, ο οποίος δεν ανήκει στο «εθνικό σώμα» και δεν επισύρει τη μήνη της κοινής γνώμης. Ο Αλέξανδρος Γρηγορόπουλος δολοφονήθηκε χωρίς προφανή λόγο παρουσία μαρτύρων οι οποίοι πιστοποίησαν την αδικία. Ας πάμε και στο κλίμα της εποχής. Καθώς η νεολαία ήταν που πρωταγωνίστησε, καλό θα είναι να ξεκινήσουμε από τα προβλήματά της. Εκείνη την εποχή –αναμφισβήτητα εποχή της ευμάρειας ή μάλλον του τέλους της ευμάρειας– η κοινωνική κατηγορία που είχε πληγεί από τα νεοφιλελεύθερα μέτρα ήταν η νεολαία. Ηταν η πρώτη γενιά που είχε βάσιμες υποψίες ότι θα ζούσε χειρότερα από τους γονιούς της. Η κοινωνική πραγματικότητα άρχισε να υπολείπεται των νεολαιίστικων προσδοκιών. Επίσης κατηγορίες που επλήγησαν από τα μέτρα ήταν οι συνταξιούχοι και οι μετανάστες. Δεν πρέπει να ξεχνάμε βέβαια πως και οι ίδιοι οι εργαζόμενοι ψυχανεμίζονταν ότι η περίοδος της ευμάρειας βαίνει προς το τέλος της. Η εκρηκτική κατάσταση στο κοινωνικό σώμα ήταν αυτό που είχε απονομιμοποιήσει την κυβέρνηση Καραμανλή. Και η δολοφονία του Γρηγορόπουλου την έθεσε εντελώς εν αμφιβόλω. Η δε διαχείριση της εξέγερσης υπήρξε κρίσιμη για το μέλλον της.
Αρκετοί εκείνη την εποχή θεώρησαν πως η κυβέρνηση αντέδρασε με ψυχραιμία στα γεγονότα.
Η αλήθεια είναι ότι η οργή της κοινής γνώμης προερχόταν από την υπέρμετρη καταστολή. Ο κατασταλτικός βραχίονας της εκτελεστικής εξουσίας αντιμετώπισε με βάρβαρο τρόπο την εξέγερση. Κατά συνήθεια, θα έλεγα. Η καταστολή φυσικά έριξε λάδι στη φωτιά, επέτεινε την οργή τόσο των ίδιων των διαδηλωτών όσο και της δημοκρατικής κοινής γνώμης, που σε πρώτη φάση στήριξε τους εξεγερμένους. Επίσης, τα περισσότερα κόμματα στάθηκαν στο πλευρό των διαδηλωτών, τουλάχιστον ρητορικά. Τα δε κόμματα της Αριστεράς, το ΚΚΕ και ο ΣΥΡΙΖΑ, συμμετείχαν ενεργότατα. Το ΚΚΕ διαδήλωνε ξεχωριστά με τα μετωπικά του σχήματα στους φοιτητές και τους μαθητές – το υπόλοιπο μπλοκ αποτελούνταν από τον ΣΥΡΙΖΑ, την εξωκοινοβουλευτική Αριστερά, τους αναρχικούς, τους φοιτητές και τους μαθητές. Δεν μπορώ λοιπόν να πω πως η αντιμετώπιση ήταν ψύχραιμη. Ισως η στάση του τότε υπουργού Εσωτερικών Προκόπη Παυλόπουλο να επηρέασε την άποψη αυτών που υποστήριζαν ότι συνολικά το κράτος αντέδρασε με αυτοέλεγχο. Φυσικά ούτε η κυβέρνηση ούτε η αστυνομία ήθελαν άλλο νεκρό, ενώ και οι διαδηλωτές δεν ήταν διατεθειμένοι να επιτρέψουν να υπάρξει άλλος νεκρός. Παρά ταύτα οι διαδηλώσεις αντιμετωπίστηκαν με τεράστια αγριότητα.
Ποια ήταν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και ποιο το αίτημα της εξέγερσης;
Το σώμα των διαδηλωτών ήταν ετερόκλητο. Δεν μπορούμε να πούμε ότι υπήρχε ένα αίτημα. Δόθηκε η ευκαιρία να διατυπωθούν πολλά αιτήματα και αρθρώθηκε ένας πλούσιος πολιτικός και προγραμματικός λόγος. Στην πορεία μάλλον αυτό είχε αρνητικές επιπτώσεις, καθώς δεν βρέθηκε ένας προωθητικός ενοποιητικός –εκτός από την καταδίκη της δολοφονίας και της καταστολής– στόχος προκειμένου να συνεχίσει η εξέγερση και να πάρει κάποια άλλη μορφή. Γενικά μιλώντας, πάντως, η εξέγερση του 2008 ήταν μια αντίδραση απέναντι στην προσπάθεια να μεγαλώσει η επικράτεια της εκτελεστικής εξουσίας. Μια δολοφονία θέτει μια πρόκληση στο κοινωνικό σώμα: θα την αποδεχτεί ως μέρος της κανονικότητας ή όχι; Εν προκειμένω όλοι οι συμμετέχοντας απάντησαν ότι θα επέστρεφαν στο σπίτι τους όταν θα γινόταν σαφές στην πολιτική ηγεσία πως η δολοφονία του παιδιού δεν ήταν μέρος της κανονικότητας. Οπερ και εγένετο. Η εξουσία έλαβε το μήνυμα και οι αλλαγές που έγιναν στα κόμματα αλλά και στην αστυνομία το πιστοποιούν.
Τι κληροδότησε ο Δεκέμβρης του 2008 στα κινήματα που αναπτύχθηκαν τα επόμενα χρόνια;
Στον Δεκέμβρη υπήρξε ένα οργανωτικό πρόπλασμα που το είδαμε σε πλήρη ανάπτυξη στην αντιμνημονιακή καμπάνια των ετών 2010-15. Ολοι όσοι συντάχτηκαν στις διαδηλώσεις και στη συνέχεια στις πλατείες είχαν βρεθεί για πρώτη φορά σε κοινή δράση στη διάρκεια της εξέγερσης του 2008. Είναι η πρώτη φορά που γίνεται χρήση του διαδικτύου για την οργάνωση και τον συντονισμό των διαδηλωτών σε τόσο μεγάλη έκταση – τεχνολογική ευχέρεια που χρησιμοποιήθηκε στα χρόνια των αντιμνημονιακών αγώνων ευρύτατα. Το ρεπερτόριο δράσης των εξεγερμένων του Δεκέμβρη περιείχε καινοτομίες που τις βλέπουμε και τα επόμενα χρόνια, όπως τις καταλήψεις δημόσιων κτιρίων. Επίσης, επιβεβαιώθηκε μια συγκρουσιακή πολιτική κουλτούρα αμφισβήτησης και υποψίας απέναντι στην εξουσία –και ιδιαίτερα στην αστυνομία–, που μεταλαμπαδεύεται από γενιά σε γενιά μέσα από τις ιστορίες, τις μνήμες και τους αγώνες ιδιαίτερα της Αριστεράς.
