Τρεις συνθέτες παρουσιάζουν ταυτόχρονα τρία διαφορετικά έργα σε συναυλίες σε τρεις πόλεις. Αθήνα, Καρλσρούη και Παρίσι συντονίζονται ζωντανά με ήχο και βίντεο σε έναν νέο ηχητικό χάρτη πέρα από γεωγραφικά σύνορα.
Η Κεντρική Σκηνή της Στέγης παρουσιάζει σε πρώτη παγκόσμια εκτέλεση το «Project Atlas»: τρεις συναυλίες σε τρεις ευρωπαϊκές πόλεις ταυτόχρονα. Συναντήσαμε τον συνθέτη της Αθήνας, τον μουσικό ερευνητή και κυρίως καινοτόμο στις επιλογές του Δημήτρη Καμαρωτό, για να μας ξεναγήσει σε ένα ανεξερεύνητο μουσικό σύμπαν.
Το «Project Atlas» είναι ένα εγχείρημα που ξεκίνησε πριν από περίπου ενάμιση χρόνο με πρωτοβουλία του γαλλικού κέντρου IRCAM και συνεργάτες το γερμανικό ΖΚΜ και τη Στέγη από ελληνικής πλευράς. Κάθε φορέας όρισε έναν συνθέτη να συμμετάσχει σε πραγματικό χρόνο, ανταλλάσσοντας τους ήχους και τις μουσικές που έχουν ως θέμα την πόλη του καθενός. Οι πόλεις που συμμετέχουν είναι η Αθήνα, το Παρίσι (που εκπροσωπείται από τον Ιταλό συνθέτη Καρμίν Σελά) και η Καρλσρούη (με τον επίσης Ιταλό Βαλέριο Τρίκολι). Ο Σελά ήταν αυτός που είχε την αρχική ιδέα «Τρεις πόλεις σε ένα κουτί» και στην πορεία προστέθηκε ο παράγοντας βίντεο με τη Μαρίνα Γιώτη.
Πολύπλοκη ιδέα που ήταν βέβαιο πως θα κινητοποιούσε κάποια ανήσυχα πνεύματα: «Φυσικά η ιδέα ήταν ενδιαφέρουσα. Ψάχνοντας τον τρόπο που θα υλοποιούνταν ξεκινήσαμε κάποια εργαστήρια στο Παρίσι, όπου ο κάθε συνθέτης έφτιαξε ένα είδος παρτιτούρας. Αρχίσαμε να δουλεύουμε ο καθένας στην πόλη που εκπροσωπεί και με τα δικά του μέσα για το πώς θα συντονιστούμε. Το βασικότερο όλων, το οποίο πάντα αποτελεί το ζητούμενο για μένα, ήταν η απόλυτη ελευθερία που μας παρείχαν οι τρεις φορείς, τόσο ως προς την ιδέα και την υλοποίηση της σύνθεσης όσο και ως προς τα μέσα που θα χρησιμοποιούσαμε. Τρεις εντελώς διαφορετικοί συνθέτες ετοιμαζόμασταν για μια συναυλία με εντελώς διαφορετικά μέσα σε εντελώς διαφορετικούς χώρους και χώρες σε απόλυτη συνεννόηση» αναφέρει ο Δημήτρης Καμαρωτός.
Η αρχική σκέψη ήταν ο κόσμος να στέλνει τις προτάσεις του για τους ήχους της πόλης. Τεχνικά βέβαια ήταν πολύ δύσκολο να φιλτραριστούν οι πληροφορίες που θα έρχονταν, με αποτέλεσμα οι καλλιτέχνες να οδηγηθούν στον αυτοσχεδιασμό παρά στη σύνθεση. «Γι’ αυτό τον λόγο μπήκαμε στη διαδικασία να συλλέγουμε ήχους· κάθε πόλη το έκανε με τον δικό της τρόπο. Με τη Στέγη δημιουργήσαμε μια ομάδα που πέρασε ένα ειδικό σεμινάριο ηχοληψίας, εξοπλίστηκε κατάλληλα και για τέσσερις μήνες ανέβαζε ήχους».
Ορχήστρα χωρίς μουσικούς
«Για να μιλήσουμε με αριθμούς, στο δίκτυο που στήσαμε συγκεντρώθηκαν 28 GB ήχων με ελάχιστη διάρκεια 30 δευτερόλεπτα και μέγιστη δύο λεπτά. Οι συναντήσεις και οι προσομοιώσεις που κάναμε με τους άλλους συνθέτες, όπως και ο χρόνος έρευνας που πέρασα στα εργαστήρια του IRCAM, ήταν πολύ σημαντικά σημεία στην προετοιμασία. Επισκεφτήκαμε και τις τρεις χώρες κάνοντας πρόβες με όλο το τεχνικό επιτελείο, γιατί τα δίκτυα έχουν βασικό ρόλο στο εγχείρημα» εξηγεί ο συνθέτης. Και αν η περιγραφή της προετοιμασίας που απαιτήθηκε για να πραγματοποιηθεί το πρότζεκτ κεντρίζει το ενδιαφέρον, το ίδιο το καλλιτεχνικό γεγονός θα απογειώσει το ενδιαφέρον σε δυσθεώρητα ύψη. «Η συναυλία θα είναι κάτι πρωτόγνωρο και ανεπανάληπτο, καθώς θα ξεκινήσουμε το ίδιο δευτερόλεπτο και οι τρεις. Φυσικά ο κάθε συνθέτης έχει το δικό του έργο, αλλά ανά πάσα στιγμή γνωρίζει ο ένας τι παίζει ο άλλος. Μιλώντας προσωπικά, η εδώ και χρόνια ενασχόλησή μου με την πειραματική μουσική, τη μουσική που προσπαθεί να διερευνήσει πράγματα, ήταν αυτό που μου προσέλκυσε το ενδιαφέρον, ειδικά από τη στιγμή που διοργανώνεται από τους συγκεκριμένους φορείς. Αντιμετωπίζουμε το “Atlas” σαν κανονική συναυλία ως προς το κοινό και πώς θα το προσελκύσουμε αλλά και ως προς την αίσθηση που θα του δημιουργήσουμε κατά τη διάρκειά της. Δεν θέλουμε να εκληφθεί σαν είδος μουσικής που απευθύνεται σε εξειδικευμένο κοινό. Δεν θέλουμε να προδώσουμε τον κόσμο· όσοι παρακολουθήσουν τη συναυλία θα ακούσουν ένα μουσικό έργο χωρίς αυτοσχεδιασμούς και με αρχή, μέση και τέλος» υποστηρίζει ο δημιουργός.
Η τεχνολογία που αναπτύσσει ο συνθέτης με αυτό το εγχείρημα συνοψίζεται σε μια ορχήστρα με κλασικά όργανα εγκατεστημένη στη σκηνή, αλλά χωρίς μουσικούς. Οι ήχοι της πόλης που θα ακούγονται στην αίθουσα από ένα ειδικό σύστημα ήχου, γύρω και πάνω από τους θεατές, θα ενεργοποιούν και θα συντονίζουν τα όργανα, τα οποία προσθέτουν τα δικά τους ηχοχρώματα. Το βίντεο θα είναι κοινό και για τους τρεις συναυλιακούς τόπους, καθώς τα κινηματογραφικά συνεργεία γύρισαν και τις τρεις πόλεις· η εικόνα θα ακολουθεί τα μουσικά μέρη. «Επίσης, άλλο ιδιαίτερο στοιχείο της συναυλίας στη Στέγη είναι το σύστημα με μικροκάμερες στα όργανα, μέσω του οποίου θα προβάλλεται πώς επηρεάζουν οι ήχοι τα όργανα και πώς παράγουν τις μελωδίες τους. Το να λέει η μουσική μια ιστορία είναι κάτι που πάντα αναζητώ και κάτι που φαίνεται και από την ενασχόλησή μου με το θέατρο».
Οι αγαπημένοι ήχοι της πόλης
Ο Δημήτρης Καμαρωτός είναι παιδί της πόλης και είναι βέβαιο ότι το σχέδιο αυτό τον ιντριγκάρει για την περαιτέρω ανάπτυξή του. «Στο επόμενο στάδιο πολύ ενδιαφέρουσα θα ήταν η ενεργή συμμετοχή του κόσμου, κάτι που υπήρξε και στην αρχική σκέψη. Θα ήθελα να γνωρίσω μια πόλη από τους ήχους των κατοίκων της και όχι κοιτώντας τα αξιοθέατα. Ο πιο μισητός ήχος στην πόλη, τον οποίο ζω καθημερινά και τον έχω εξαφανίσει από τη συναυλία, είναι ο θόρυβος της κυκλοφορίας. Εχει μια γκριζάδα και δεν τον έχουμε επιλέξει καθόλου παρόλο που είναι ο ηχητικός πυρήνας στις περισσότερες πόλεις. Ο πιο ευχάριστος ήχος είναι αυτός του νερού, κάτι που λείπει αρκετά από την Αθήνα».
Ρωτήσαμε τον μαέστρο τι μουσική ακούει ο ίδιος και η απάντηση μας αιφνιδίασε. «Ακούω μουσική όλη την ημέρα, αλλά δεν ακούω τίποτε για μένα. Δύσκολα θα βρω χρόνο για παράσταση, συναυλία ή στο σπίτι και συνήθως ακούω πράγματα που είναι χρήσιμα στη δουλειά. Δεν αποκλείω κανένα είδος, από ατονική μέχρι μινιμαλιστική, αλλά το μεγαλύτερο κομμάτι είναι η μουσική του τέλους του 20ού αιώνα».
Μουσική για το θέατρο
Ο Δημήτρης Καμαρωτός αποτελεί ξεχωριστή περίπτωση για τη μουσική στο θέατρο, καθώς έχει συνθέσει για περισσότερες από 150 παραστάσεις, εντός και εκτός συνόρων. «Ηταν το μόνο που δεν είχα σπουδάσει, αλλά είχε να με τροφοδοτήσει καλλιτεχνικά. Η ανταλλαγή απόψεων με ανθρώπους του θεάτρου μού έδειξε ότι σε αυτό τον χώρο δεν υπάρχει συγκεκριμένο μουσικό είδος, κάτι που φαίνεται ακόμη και από τις συνθήκες της πρόβας. Αυτό σε συνδυασμό με την απόλυτη ελευθερία δημιούργησε μια συνθήκη ιδανική για μένα. Στο θέατρο υπάρχει η χρήση της μουσικής που εισπράττουν και ο ηθοποιός και ο θεατής και από τη στιγμή που δεν υπάρχουν συγκεκριμένα είδη δεν δημιουργείται άλλη αισθητική εκτός από αυτήν που θέλουν οι βασικοί συντελεστές. Υπάρχει δίψα για την πραγματική λειτουργία της μουσικής και υφολογικά μπορεί ο καθένας να πειραματιστεί ελεύθερα. Εκτός από την εμπειρία, το θέατρο μου έδωσε μεγάλη χαρά καθώς συνεργάστηκα με κορυφαίους του χώρου σε πραγματικά εντυπωσιακές παραγωγές».
INFO
Στέγη, 13/12, στις 20.20. Περισσότερες πληροφορίες στο: https://www.onassis.org/whats-on/atlas-athens