Τουριστικοποίηση ή πολυλειτουργικότητα; Το ερώτημα για το κέντρο της Αθήνας προς τον κ. Μπακογιάννη
Όταν ο δήµαρχος της Αθήνας Κώστας Μπακογιάννης κάλεσε εκτάκτως το δηµοτικό συµβούλιο στις 11 Μαΐου και εισηγήθηκε την ψήφιση των προσωρινών κυκλοφοριακών µέτρων που συνιστούν την πιλοτική φάση του σχεδίου «Μεγάλος περίπατος» υποστήριξε πως παρόµοια µέτρα παίρνουν αρκετές πόλεις του εξωτερικού. Πράγµατι έτσι είναι: η πανδηµία Covid-19 και τα µέτρα φυσικής αποστασιοποίησης που επιβλήθηκαν για την αντιµετώπισή της έδωσαν την ευκαιρία στις δηµοτικές αρχές αρκετών µεγάλων πόλεων στην Ευρώπη και σε όλο τον κόσµο να προτείνουν τον περιορισµό της κυκλοφορίας των ΙΧ οχηµάτων, αποδίδοντας περισσότερο δηµόσιο χώρο στους πεζούς, στα ποδήλατα και στο πράσινο. Με βάση τους θετικούς προγραµµατικούς στόχους του εγχειρήµατος αλλά και τον δοκιµαστικό του χαρακτήρα, η πρόταση του δηµάρχου υπερψηφίστηκε µε ευρεία συναίνεση.
Από την πρώτη στιγµή πολλοί επιστήµονες του χώρου αλλά και η δηµοτική παράταξη Ανοιχτή Πόλη διατύπωσαν την άποψη ότι µια τέτοια παρέµβαση πρέπει οπωσδήποτε να συνοδευτεί από µια πολιτική προστασίας ή και ενίσχυσης της πολυλειτουργικότητας του κέντρου της Αθήνας, δηλαδή του ιδιαίτερου «οικοσυστήµατος» που συνθέτουν οι χρήσεις γης. Χωρίς µια τέτοια πολιτική υπάρχει ο κίνδυνος οι παρεµβάσεις να οδηγήσουν σε ένα κέντρο-τουριστικό πάρκο, αφυδατωµένο από την κοινωνική ζωή που ακόµη το χαρακτηρίζει – έστω και µε την από πολλά χρόνια υποχώρηση της κατοικίας.
Αν και ο κ. Μπακογιάννης µοιάζει να συµµερίζεται αυτή την ανησυχία, στην πράξη δείχνει αδυναµία στην προώθηση µιας τέτοιας πολιτικής. Χαρακτηριστικό παράδειγµα αποτελεί το γεγονός ότι το ειδικό πολεοδοµικό σχέδιο που ολοκληρώνεται αυτές τις µέρες κατά παραγγελία του ∆ήµου Αθηναίων δεν ασχολείται καθόλου µε τις χρήσεις γης και αρκείται στην υπόδειξη κάποιων γενικών κανονιστικών κατευθύνσεων, π.χ. για επαναφορά της κατοικίας και περιορισµό της επέκτασης των τραπεζοκαθισµάτων, χωρίς όµως να αγγίζει κρίσιµα ζητήµατα όπως η βραχυχρόνια µίσθωση.
Κι όµως, τα πράγµατα µπορούν να γίνουν και αλλιώς. Σε ένα άρθρο του στον «Independent» ο σοσιαλιστής δήµαρχος της Λισσαβώνας Φερνάντο Μεντίνα βάζει στο πρώτο πλάνο της µεταπανδηµικής στρατηγικής του την επαναφορά της προσιτής κατοικίας στο κέντρο της πόλης σε βάρος των διαθέσιµων καταλυµάτων στις πλατφόρµες βραχυχρόνιας µίσθωσης τύπου Airbnb και µε προτεραιότητα στη στέγαση εργαζοµένων σε ζωτικής σηµασίας τοµείς όπως η δηµόσια υγεία, η εκπαίδευση και τα ΜΜΜ.
Φαίνεται ότι η µέθοδός του είναι η εξής: για να δελεάσει τους ιδιοκτήτες τούς προσφέρει σταθερό και εγγυηµένο από τον δήµο ενοίκιο, µερικώς επιδοτούµενο, ώστε αφενός να προκύπτει ένα αρκετά ελκυστικό τίµηµα για εκείνους, αφετέρου να µένει στους ενοικιαστές να συµπληρώσουν από την τσέπη τους ένα ποσό λογικό. Επίσης συνεργάζεται µε τις ιδιωτικές εταιρείες που έχουν αναλάβει την ανακαίνιση πολλών από τα εγκαταλειµµένα κτίρια του κέντρου ώστε να διασφαλίσει την απόδοση ενός ποσοστού του αποθέµατος που θα προκύψει στην αγορά µακροχρόνιας µίσθωσης µε προσιτές τιµές.
Η Λισσαβώνα ανήκει στις πόλεις που εκµεταλλεύονται την πανδηµία για να επιβάλουν κυκλοφοριακές παρεµβάσεις στο στιλ του «Μεγάλου περιπάτου»: απόδοση λωρίδων κυκλοφορίας στα ποδήλατα, περιορισµός της κίνησης των αυτοκινήτων και αύξηση του δηµόσιου χώρου και του πρασίνου. Ωστόσο δεν ανάγει τις κυκλοφοριακές ρυθµίσεις σε αυτοσκοπό, όπως κάνει η Αθήνα, µε κίνδυνο να τις µετατρέψει σε εργαλείο περαιτέρω τουριστικοποίησης. Αντίθετα, βλέπει την τουριστική µονοκαλλιέργεια ως επικίνδυνη εµπράγµατη τάση που πρέπει να αναστραφεί. Πώς; ∆ιά της επαναφοράς της κατοικίας στο κέντρο. Και για να πετύχει αυτό που είναι ο κεντρικός στρατηγικός της στόχος επιτίθεται στις βραχυχρόνιες µισθώσεις τη στιγµή που είναι πιο ευάλωτες εξαιτίας της πανδηµίας. Σε αυτό το πλαίσιο οι κυκλοφοριακές ρυθµίσεις έρχονται συµπληρωµατικά να κάνουν πιο ελκυστικό το κέντρο, πρώτα στους κατοίκους και µετά στους επισκέπτες.
Ετσι λοιπόν και στην Αθήνα: µια ολοκληρωµένη στρατηγική για το κέντρο πρέπει να περιλαµβάνει τον περιορισµό των βραχυχρόνιων µισθώσεων, πολιτική κινήτρων για επαναφορά της κατοικίας και επαναλειτουργία των κενών δηµοτικών και δηµόσιων κτιρίων και απόδοσή τους στην κοινωνία. Σε συνδυασµό µε αυτά, µια βελτιωµένη εκδοχή του «Μεγάλου περιπάτου» –µε διευρυµένη λειτουργία των ΜΜΜ, δίκτυο ποδηλατοδρόµων που να εξυπηρετεί τις γειτονιές και σοβαρή διαβούλευση µε όλους τους ενδιαφερόµενους– θα τύχαινε σίγουρα πολύ διαφορετική υποδοχή.
Ο Δημήτρης Ιωάννου είναι δρ αρχιτέκτονας – πολεοδόμος
