Δημήτρης Ήμελλος: «Στο θέατρο δεν υπάρχει θεατής αλλά αυτόπτης μάρτυρας» [Συνέντευξη]

Μια συζήτηση με τον ηθοποιό Δημήτρη Ήμελλο για την παράσταση «Τέφρα και σκιά» του Χάρολντ Πίντερ στο Θέατρο της Οδού Κυκλάδων – Λευτέρης Βογιατζής

Mια γυναίκα κι ένας άντρας. Μια σχέση ακαθόριστη αλλά βαθιά και εξουσιαστική. Ενας εραστής από τα παλιά. Ο ναζισµός σαν φάντασµα. Για άλλη µια φορά το αλληγορικό πιντερικό σύµπαν έρχεται να µας καθηλώσει. Με τα θέατρα να φωτίζουν έπειτα από µήνες και πάλι τη σκηνή τους, το Θέατρο της Οδού Κυκλάδων – Λευτέρης Βογιατζής κάνει πρεµιέρα µε το έργο «Τέφρα και σκιά» του Χάρολντ Πίντερ σε σκηνοθεσία Γιώργου Σκεύα.

Στο έργο «Τέφρα και σκιά» η σχέση του άντρα και της γυναίκας φαίνεται πολύσηµη και δύσκολα αποσαφηνίζεται.

Τα ονόµατα των δύο πρωταγωνιστών (Ντέβλιν, ένας αναγραµµατισµός του devil, και Ρεβέκκα, το εβραϊκό χαρακτηριστικό όνοµα) παρόλο που δεν ακούγονται στην παράσταση δηµιουργούν µια υποψία για το τι θα δούµε. Πρόκειται για µια µάχη ανάµεσα σε ένα ζευγάρι που στην πραγµατικότητα περιέχει όλες τις µάχες της Ιστορίας, όλες τις συµφορές της ανθρωπότητας. Ο Πίντερ παίρνει πάντα ένα µικρό κοµµάτι, ένα δωµάτιο, µια απλή σχέση, και εκεί µέσα ξεδιπλώνει την ανθρώπινη ιστορική µοίρα από γεννησιµιού της έως σήµερα. Με την έννοια αυτή είναι έργο αλληγορικό. Και όµως έχει κάτι πολύ ρεαλιστικό: βλέπουµε ένα ζευγάρι µε µακρά προϊστορία µεταξύ τους.

Πού έγκειται αυτή η αλληγορία;

Πρόκειται για µια σχέση έρωτα µε όλες τις µορφές της· από τις πιο φωτεινές µέχρι τις πιο σκοτεινές. Θα µπορούσε κάποιος να δει το έργο και σαν ερωτική εξοµολόγηση, σαν ξεκαθάρισµα λογαριασµών, σαν το κύκνειο άσµα µιας σχέσης αλλά και της ανθρωπότητας, γιατί στην πραγµατικότητα είναι δυο αρχετυπικές δυνάµεις: η γυναίκα και ο άντρας. Οι άνθρωποι αυτοί ζουν στο σήµερα, ωστόσο εµπεριέχουν την ιστορία της ανθρωπότητας. Ο,τι συνέβη στο Βατερλό ή στον Β΄ Παγκόσµιο Πόλεµο γίνεται και µέσα τους, σαν οι ήρωες να είναι διιστο-ρικά όντα… στο τώρα και το πάντα.

Τα µωρά που αρπάζονται βίαια από την αγκαλιά των µανάδων τους, τα τρένα που µεταφέρουν µαζικά ανθρώπους: αυτά τα στοιχεία του έργου δεν είναι σηµάδια που στη συλλογική µας µνήµη ταυτίζονται µε τη ναζιστική θηριωδία;

∆εν έχουµε ακριβώς τέτοια πολιτική προσέγγιση. Η ιστορία αυτή έχει αξία στην περίπτωση που συµβαίνει ανά-µεσα σε δύο ανθρώπους. Εµείς µπορούµε να καταδικάσουµε τις θηριωδίες, ωστόσο δεν τις διέπραξαν Αρειανοί. Ο άνθρωπος ενέχει στη φύση του το απόλυτο κακό αλλά και το καλό. Το ότι δεν ήµασταν εµείς εκείνοι που τις διέπραξαν δεν σηµαίνει πως δεν φέρουµε µέσα µας το κακό ως δυνατότητα. Το πού θα πάει τελικά το ποτάµι είναι του καθενός η ιστορία. Αυτό µπορεί να συµβαίνει και µέσα σε µια σχέση. Μπορεί να υπάρχει ένα συλλογικό γεγονός που δεν διαφέρει από τη σχέση δυο ανθρώπων.

Σκοτεινός και δυσοίωνος ο Πίντερ.

Κι όµως το ιδιαίτερο µε αυτό το έργο είναι ότι έχει χιούµορ υπόγειο, υπόκωφο, που όµως φλερτάρει µε τον θά-νατο, την ταπείνωση, την εξουσία. Έχει αυτοσαρκασµό το έργο. Εχουµε γελάσει στις πρόβες και εύχοµαι να γελάσει και το κοινό. Ο Πίντερ «παίζει» µε το Ολοκαύτωµα, κάνει χιούµορ µε υγιές καλλιτεχνικό θράσος. ∆εν έχει ταµπού, αν και αντιλαµβάνεται το άγος του Ολοκαυτώµατος. Το χιούµορ έχει βάθος. Είναι σαν να κοιτάει µε κατανόηση αλλά και µε χιουµοριστική διάθεση αυτά τα γεγονότα που µοιάζουν να συνέβησαν στη βρεφική ηλικία του ανθρώπινου γένους. Χρειάζονται γενναία ψυχή και αντίληψη για να µην παίρνει κάποιος τον εαυτό του σοβαρά. Εµείς τον παίρνουµε πολύ στα σοβαρά και δυσκολευόµαστε µε το χιούµορ του Πίντερ, νοµίζω. Αυτό το έργο είναι µπουλβάρ ως προς τη µορφή του αλλά τραγωδία ως προς το περιεχόµενό του. Οι δύο ήρωες µιλούν για τα πιο ειδεχθή πράγµατα µεταξύ τυρού και αχλαδίου.

Ο Λευτέρης Βογιατζής είχε πρωτοπαρουσιάσει το «Τέφρα και σκιά» πριν από 20 χρόνια µε τη Ρένα Πιττακή. Φέρετε µνήµες από εκείνη την παράσταση;

Ναι, µάλιστα είχα γνωρίσει τον Λευτέρη την προηγούµενη χρονιά στην παράσταση «Πέρσες» που κάναµε στο Εθνικό. Η µνήµη που έχω δεν είναι τόσο της παράστασης όσο του Λευτέρη ως ανθρώπου, ως ηθοποιού και ως εργάτη. ∆ούλεψα µαζί του αρκετά χρόνια και κατά κάποιον τρόπο ανδρώθηκα µαζί του ως ηθοποιός. Τον θαύ-µαζα πολύ και τον παρατηρούσα πολύ. Τον έχω µέσα µου ούτως ή άλλως. Τότε δεν είχα συνδεθεί ιδιαίτερα µε το έργο, ίσως δεν το είχα καταλάβει. Γι’ αυτό όταν µου το πρότεινε ο Γιώργος Σκεύας αρχικά είχα έναν φόβο, αλλά στην πορεία το αγάπησα γιατί άνοιγε έναν προκλητικό δρόµο για τον ηθοποιό καθώς όλα παίζονται ανάµεσα σ’ εµάς τους δύο πάνω στη σκηνή.

Νέα εποχή στο θέατρο, ελάχιστοι θεατές πίσω από µάσκες. Πώς πιστεύετε ότι θα ανταποκριθεί το κοινό σε αυτές τις νέες συνθήκες και πώς εσείς πάνω στη σκηνή;

Η συγκριµένη παράσταση θα δουλέψει πιο εύκολα τόσο λόγω της µικρής της διάρκειας (µία ώρα) όσο και γιατί δεν είναι αφηγηµατικό έργο, δεν υπάρχει άµεση απεύθυνση προς το κοινό. Είναι Πίντερ, δεν είναι Σαίξπηρ. Είναι πιο εσωτερικής καύσεως κείµενο. Το κοινό µπαίνει από την κλειδαρότρυπα του νου στο κεφάλι των ηρώων.

Το σοβαρό πρόβληµα που προκύπτει είναι ότι περιορίζεται το κοινό. Πόσοι θα τολµήσουν να έρθουν; Θα αφε-θούν να παρακολουθήσουν ή θα σκέφτονται µήπως πάθουν κάτι; Και µακροπρόθεσµα τι σηµαίνει αυτό πρακτικά για το θέατρο; Υπάρχει ο φόβος να ευνουχιστεί µε το live streaming, να αποµακρυνθεί από τον άνθρωπο. Το θέατρο είναι η µόνη τέχνη που χωρίς αυτήν τη συνθήκη δεν υφίσταται. ∆εν υπάρχει θεατής, υπάρχει αυτόπτης µάρτυρας – αυτή είναι η διαφορά. Αυτή η κατάσταση χτυπάει απευθείας την καρδιά του θεάτρου. Πρέπει να συνειδητοποιήσει το κοινό ότι το θέατρο είναι περισσότερο ασφαλές απ’ ό,τι άλλες εκδηλώσεις.

Θεωρείτε επαρκή τα µέτρα στήριξης των καλλιτεχνών από τα αρµόδια υπουργεία στο διάστηµα της πανδηµίας;

Για να το πω αυτό θα έπρεπε και πριν από τα µέτρα να στήριζαν τους καλλιτέχνες. Την εκτίµηση που τρέφει για τους καλλιτέχνες η πολιτεία δεν περιµέναµε να την αντιληφθούµε τώρα. Αυτό που είναι σηµαντικό να δούµε είναι εάν οι άνθρωποι που έχουν στα χέρια τους τη µοίρα του θεάτρου αγαπούν το θέατρο ή όχι. Εάν το κατανοούν στην ουσία του. ∆υστυχώς ο ενεργός πολιτισµός, αυτός που παράγει –όχι που έχει παραχθεί και τον πουλά-µε σαν εξαγώγιµο προϊόν–, δεν βρίσκεται στην πρώτη γραµµή ενδιαφέροντος.

Η φοίτησή σας στην Ακαδηµία Θεατρικής Τέχνης της Μόσχας κατά πόσο καθόρισε τη µετέπειτα σχέση σας µε το θέατρο;

Το 1996 πήγα στη Ρωσία εν µέσω πολέµου µε την Τσετσενία και εξαιτίας της εµφάνισής µου ήµουν ο συνήθης ύποπτος Τσετσένος αυτονοµιστής. ∆εν υπήρχε µέρα να µη µε ξαπλώσουν πάνω σε ένα περιπολικό για έλεγχο µέχρι να τους εξηγήσω ότι είµαι φοιτητής και δεν κουβαλάω βόµβες (γέλια)! Στην ακαδηµία ένιωσα ότι βρισκόµουν 100 χρόνια πίσω, σαν να ήµουν στην εποχή του λίθου, ο άνθρωπος να είχε πάει στο φεγγάρι και να µην έχω πάρει χαµπάρι. ∆εν σηµαίνει ότι είναι αλήθεια… αυτό είναι σίγουρα υποκειµενικό. Με καθόρισε – σε άλλη περίπτωση δεν θα ασχολιόµουν καν µε το θέατρο. Από εκεί ανέβηκε πολύ υψηλά ο πήχης για εµένα. Στη Ρωσία γνώρισα τους µε-γάλους.

Στην Ελλάδα γνωρίσατε «µεγάλους»;

Τον Λευτέρη Βογιατζή. Γι’ αυτό τον λάτρεψα. Ηταν ένας άνθρωπος που έθετε τον πήχη ψηλά. Εγώ δεν έβλεπα έναν σκηνοθέτη αλλά έναν ηθοποιό που είχε σε µεγάλη υπόληψη το επάγγελµά του, γιατί ο ίδιος προήλθε από την υποκριτική. Τον έβλεπα ως καλλιτέχνη, όχι ως σκηνοθέτη. Έλεγα «θα συνεργαστώ µε τον Λευτέρη», όχι «θα µε σκηνοθετήσει». Ο Λευτέρης ήταν συνεχώς σαν πεντάχρονο παιδί µε τα καλά και τα κακά του. Από τη µια σε δυσκόλευε, από την άλλη σου γέµιζε τις µπαταρίες. ∆εν το συναντάς συχνά. Πάντα τον φέρνω στη µνήµη µου.

INF0

«Τέφρα και σκιά» του Χάρολντ Πίντερ. Σκηνοθεσία: Γιώργος Σκεύας. Μετάφραση: Τζένη Μαστοράκη. Ερμηνεύουν: Δημήτρης Ήμελλος, Μαρία Σκουλά