Οι σχέσες των κατοίκων του Καστελόριζου με τους Τούρκους στην απέναντι πόλη Κας είναι φιλικές, οι μεν επισκέπτονται τους δε. Και οι δύο δεν θέλουν πόλεμο, δεν έχουν κέρδος από αυτόν. Ρεπορτάζ της DW στο Καστελόριζο.
Ο προσανατολισμός του εστιατορίου του Τσίκου Μαγιάφη είναι προς ανατολάς, βλέπει προς τις τουρκικές ακτές. Το νησί στο οποίο ζει, το Καστελοριζο, σχηματίζει μαζί με την απέναντι τουρκική πόλη Κας κάτι σαν έναν ανοιχτό κόλπο. Η επόμενη κοντινότερη ελληνική πόλη είναι η Ρόδος, τέσσερις ώρες με το καράβι. Είναι λοιπόν αυτονόητο ότι οι 150 κάτοικοι του Καστελόριζου πηγαίνουν στους τούρκους γείτονές τους, στην απέναντι πλευρά, για να κάνουν ψώνια. Στην πόλη Κας γνώρισε τη γυναίκα του ο Τσίκος Μαγιάφης και εκεί παντρεύτηκαν. Το καλοκαίρι δουλεύουν στο εστιατόριό τους στο Καστελόριζο και περνούν τον χειμώνα στην Κας. «Είναι ο πρώτος γάμος που προέκυψε από στη γειτονιά μας».
Η μιντιακή διαχείριση δυσκολεύει
Όχι μακριά από τον Τσίκο διέσχιζε τα νερά της ανατολικής Μεσογείου το τουρκικό ερευνητικό πλοίο Ορούτς Ρέις, υπό τη συνοδεία τουρκικών στρατιωτικών πλοίων, περιτριγυρισμένα από πλοία του ελληνικού πολεμικού ναυτικού. Πριν από μερικές εβδομάδες έγινε «επακούμβηση» ενός ελληνικού με ένα τουρκικό. Ακολούθησαν αλληλοκατηγορίες. Για τα ελληνικά ΜΜΕ ένα «θερμό επεισόδιο». Είναι ακριβώς αυτό που φοβούνται οι κάτοικοι στο Καστελόριζο, κανείς δεν θέλει πόλεμο με την άλλη πλευρά. «Είμαστε φίλοι, όπως μια οικογένεια» λέει ο Τσίκος. Θυμίζει ότι εντάσεις με την Τουρκία υπάρχουν από καιρό και ότι ο κόσμος τις έχει συνηθίσει. Βέβαια, όπως παραδέχεται, φέτος τα πράγματα είναι χειρότερα από παλαιότερα, αλλά τα αληθινά προβλήματα τα δημιουργεί η πανδημία. «Πριν τον Covid-19 δεχόμασταν επισκέπτες από την Κας. Γενικά μπορεί κανείς να πει ότι έχουμε την ίδια στάση απέναντι στα πράγματα. Σαν άνθρωποι δεν έχουμε να χωρίσουμε κάτι». Γι αυτόν ακριβώς το λόγο πολλοί στο Καστελόριζο έχουν θυμώσει με τον τόνο υπερβολής που διατρέχει τη μιντιακή διαχείριση του θέματος. «Η τουρκική πλευρά είναι ίσως λιγότερο επιθετική» λέει ο Τσίκος, «αλλά και τα ελληνικά ΜΜΕ δεν συμβάλουν στην αποκλιμάκωση, το αντίθετο, ένας τηλεοπτικός σταθμός κατέγραψε με την κάμερα διέλευση ενός τουρκικού και ενός ελληνικού πλοίου χαρακτηρίζοντας την σκηνή ως μια παρολίγον σύγκρουση. Όμως στην πραγματικότητα δεν είχε γίνει κάτι».
Κανείς στο νησί δεν αμφιβάλλει ότι η διένεξη είναι υπαρκτή. Εξ άλλου με αυτήν συμβιώνει το Καστελόριζο με την άλλη πλευρά στην Κας εδώ και καιρό, χωρίς να υπάρχει κλίμα εχθρικό. «Η υπερβολή στη μιντιακή παρουσίαση και από τις δύο πλευρές έχει ελάχιστη σχέση με την πραγματικότητα των ανθρώπων», λέει η Νίτσα Κόντα, ιδιοκτήτρια ρεστοράν. «Αυτό που βλέπουμε στην τηλεόραση, δεν ισχύει. Ο κορωνοϊός οδήγησε στο να έχουμε φέτος την χειρότερη χρονιά. Ο φόβος που σκορπούν τα μίντια απομακρύνουν τώρα κι άλλους πελάτες. Το νησί μας είναι ασφαλές».
Περισσότερη πολιτική, λιγότερο ένα νομικό πρόβλημα
Ο Αλέξανδρος Σαρρής διδάσκει διεθνές δίκαιο στο Πανεπιστήμιο Erasmus του Ρότερνταμ. Παρακολουθεί με ανησυχία τα όσα συμβαίνουν στα αντολικά σύνορα της πατρίδας του. «Ο Ερντογάν μιλά για τα σύνορα της καρδιάς του, αυτό δεν έχει να κάνει όμως με τα πραγματικά σύνορα, και υποθέτω ότι δεν εννοεί τα σύνορα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας». Την ώρα που η ρητορική του τούρκου προέδρου «εξαπλώνεται», συρρικνώνεται η οικονομία σημαντικά. Η τουρκική λίρα έχει καταβαραθρωθεί. Είναι η κατάλληλη στιγμή για μια στρατιωτική διένεξη; «Εάν δεν κάνω λάθος, η θεωρία λέει ότι οικονομία δεν πατά στην ειρήνη αλλά στον πόλεμο, ίσως αυτά τα παιγνίδια πολέμου να είναι απόπειρα τουλάχιστον να κερδίσει τον οικονομικό πόλεμο» υποστηρίζει ο Σαρρής. Ως ειδήμων σε θέματα δικαίου της θάλασσας πιστεύει ότι η ελληνοτουρκική διένεξη είναι λιγότερο ένα νομικό πρόβλημα. «Το Δίκαιο Θάλασσας αποτελεί πτυχή του Διεθνούς Δικαίου, που κρύβει τα λιγότερα αινίγματα» λέει. «Βασίζεται σε θεμελιωμένη ανάλυση με βάση και την νομολογία. Έχει μόνο λίγες γκρίζες ζώνες, και αυτές αφορούν στα όσα συμβαίνουν πέρα από τα 200 ναυτικά μίλια. Η διαμάχη στο Αιγαίο δεν αποτελεί νομικό novum . Αυτό που συμβαίνει σε μια περιοχή, έχει ήδη επιλυθεί σε άλλη».
Ο έλληνας καθηγητής θεωρεί ότι στην ελληνοτουρκική περίπτωση πρόκειται για θέμα διαπραγμάτευσης. Και για να είναι επιτυχής, πρέπει και οι δύο πλευρές να συμφωνήσουν σε ένα νομικό πλαίσιο. Εδώ οι απόψεις διαφέρουν. Η Αθήνα επικαλείται τη Σύμβαση των ΗΕ για το δίκαιο της θάλασσας του 1982, σύμφωνα με την οποία το κάθε νησί έχει ΑΟΖ, κάτι που ψαλιδίζει τον χώρο κινήσεων των Τούρκων. Η Τουρκία πάλι διατείνεται ότι δεν έχει υπογράψει τη Σύμβαση και υποστηρίζει ότι δεν μπορεί να έχει εφαρμογή στο Αιγαίο. «Από τη μια πλευρά η Τουρκία χρησιμοποιεί και η ίδια τη συγκεκριμένη σύμβαση στη Μαύρη Θάλασσα, όπου έχει επεκτείνει τα χωρικά της ύδατα στα 12 ναυτικά μίλια. Αλλά από την άλλη, όταν πρόκειται για το Αιγαίο, δεν θεωρεί ότι την δεσμεύει» επικρίνει την τουρκική στάση ο Σαρρής.
Αχτίδα ελπίδας
Μετά την αποχώρηση του Ορούτς Ρέις από την επίμαχη ζώνη της ανατολικής Μεσογείου έχουν χαμηλώσει οι τόνοι. Ο έλληνας καθηγητής, που έχει πάρει εντατικά μαθήματα διαβουλεύσεων στο πανεπιστήμιο Χάρβαρντ, βλέπει κάποια αχτίδα, ακόμη και για την Τουρκία. «Η Τουρκία είναι χώρα με ακτές και δεν μπορεί κανείς να της αφαιρέσει τα δικαιώματά της. Έχει πρόσβαση στο Αιγαίο, στη Μαύρη Θάλασσα και στη Μεσόγειο. Έχει δικαιώματα, αλλά το θέμα είναι πώς θα τα ασκήσει. Στην περίπτωση των όμορων χωρών ή εκείνων που η μία βρίσκεται απέναντι στην άλλη, τα σύνορα δεν μπορούν να εξαντληθούν στα όρια που προβλέπει η Σύμβαση της Θαλάσσης, γιατί δεν υπάρχει αρκετός χώρος ή γιατί οι αξιώσεις τέμνονται. Υπάρχουν πολλές χώρες στη Μεσόγειο και στο Αιγαίο. Άρα, θα πρέπει να γίνουν συμφωνίες που να μην χρησιμοποιούν τη χρήση βίας, σε εκείνες τις χώρες που θέλουν να ασκήσουν τα δικαιώματά τους».
Ο Σαρρής δεν θα ξαφνιάζονταν εάν ξεκινήσουν σύντομα οι διαπραγματεύσεις ανάμεσα τις δύο χώρες παρά την σημερινή κατάσταση. «Εντάσεις πριν από διαπραγματεύσεις υπήρξαν και στο παρελθόν», υπενθυμίζει ο έλληνας καθηγητής. Αλλά και οι κάτοικοι στο Καστελόριζο εύχονται Αθήνα και Άγκυρα να διευθετήσουν τη διαμάχη τους. Χρειάζονται βοήθεια για να σταθούν στα πόδια τους μετά από ένα καλοκαίρι με πανδημία. Επιπλέον προβλήματα με στρατιωτικές κοκορομαχίες είναι το τελευταίο που χρειάζονται.
