Σύμφωνα με τη διάταξη του άρθρου 84 παρ. 2 περ. α του προϊσχύσαντος ποινικού κώδικα, ως ελαφρυντική περίσταση, που επαγόταν τη μείωση της ποινής σύμφωνα με τη διάταξη του άρθρου 83 ΠΚ, εθεωρείτο το ότι ο υπαίτιος έζησε ως τον χρόνο που έγινε το έγκλημα έντιμη ατομική, οικογενειακή, επαγγελματική και γενικά κοινωνική ζωή.
Το λευκό ποινικό μητρώο δεν επαγόταν, καθ’ εαυτό, τη συνδρομή της εν λόγω ελαφρυντικής περιστάσεως (βλ. μεταξύ άλλων ΑΠ 57/2017), αλλά απαιτείτο η ύπαρξη έτι περαιτέρω περιστάσεων, στο μέτρο των δυνατοτήτων του κάθε δράστη, που να θεμελιώνουν κατά τρόπο θετικό τη συνδρομή της προαναφερόμενης προϋπόθεσης ώστε να καταφανεί η εν λόγω ελαφρυντική περίσταση.
Αλλά ούτε και το «μη λευκό ποινικό μητρώο» στην περίπτωση ελαφρού πλημμελήματος θα μπορούσε να άγει σε κρίση περί μη συνδρομής του εν λόγω ελαφρυντικού. Αυτό ακριβώς προβλέπει, πλέον, ρητά ο νομοθέτης στη διάταξη του νέου άρθρου 84 παρ. 2 περ. α του νέου Ποινικού Κώδικα. Ειδικότερα, κατά τη νέα διάταξη του άρθρου 84 παρ. 2 περ. α ΠΚ ως ελαφρυντική περίσταση θεωρείται «το ότι ο υπαίτιος έζησε σύννομα ως τον χρόνο που έγινε το έγκλημα, περίσταση που δεν αποκλείει από μόνη της την προηγούμενη καταδίκη του για ελαφρό πλημμέλημα». Ορίζεται δηλαδή, πλέον, ρητά ότι η καταδίκη για ελαφρό πλημμέλημα και το μη λευκό εξ αυτού του λόγου ποινικό μητρώο δεν αποκλείουν την αναγνώριση του εν λόγω ελαφρυντικού.
Ο νομοθέτης, όμως, και στη νέα διάταξη και προκειμένου να στοιχειοθετηθεί η ύπαρξη της εν λόγω ελαφρυντικής περίστασης χρησιμοποιεί επίσης έναν, τρόπο τινά, αξιολογικό όρο, ήτοι αυτόν της σύννομης ζωής. Κατά την άποψή μου η εκ νέου διατύπωση της διατάξεως ως προς το σημείο αυτό δεν μπορεί να μεταβάλει τη μέχρι σήμερα νομολογιακή ερμηνευτική προσέγγιση της εν λόγω διατάξεως. Η χρήση δε του όρου «σύννομη» έρχεται ουσιαστικά όχι για να υπονοήσει ότι η εν λόγω ελαφρυντική περίσταση καταφάσκεται ακόμη και με την ύπαρξη λευκού ποινικού μητρώου καθ’ εαυτού, αλλά για να περιλάβει μια γενικότερη διατύπωση αίροντας τυχόν ανισότητες που θα μπορούσαν να εμφανιστούν κατά την ποινική αντιμετώπιση των δραστών. Για παράδειγμα ο δράστης ενός εγκλήματος που βρίσκεται σε καλή οικονομική κατάσταση θα μπορούσε να αναπτύξει πιο εύκολα θετική δράση για το κοινωνικό σύνολο ή στην επαγγελματική και εν γένει ατομική και επαγγελματική ζωή του και επομένως θα είχε θεωρητικά και τη δυνατότητα να του αναγνωριστεί το εν λόγω ελαφρυντικό σε σχέση με έναν άνεργο δράστη ενός εγκλήματος, ο οποίος λόγω έλλειψης οικονομικών δυνατοτήτων δεν θα μπορούσε να έχει την αντίστοιχη δυνατότητα πλην από το να διάγει μια σύννομη ζωή, μια ζωή δηλαδή που καταδεικνύει με θετικές ενέργειες στο μέτρο των δυνατοτήτων του καθενός τον σεβασμό απέναντι στα έννομα αγαθά. Επομένως, με τη νέα διάταξη και με τη χρήση του όρου «σύννομη» σκοπό του νομοθέτη αποτελεί η άρση τυχόν ανισοτήτων που θα μπορούσαν να προκύψουν κατά την κατάγνωση της εν λόγω ελαφρυντικής περιστάσεως, χωρίς όμως αυτό να σημαίνει ότι υπό τη νέα διάταξη αρκεί η ύπαρξη και μόνο λευκού ποινικού μητρώου για την κατάφαση του εν λόγω ελαφρυντικού. Αν ο νομοθέτης επεδίωκε τούτο, θα το είχε ορίσει ρητά. Σημειωτέον ότι η άνω προσέγγιση δεν συνιστά αναλογική διορθωτική ερμηνεία σε βάρος του κατηγορουμένου αλλά ερμηνεία στο πλαίσιο της γραμματικής διατύπωσης της ανωτέρω διατάξεως.
Αντίθετη εκδοχή (ότι δηλαδή μόνο το λευκό ποινικό μητρώο αρκεί για την κατάφαση του εν λόγω ελαφρυντικού): α) θα ήταν αντίθετη με τη φύση των ελαφρυντικών περιστάσεων, οι οποίες δεν λαμβάνονται απλώς υπόψη στην επιμέτρηση της ποινής αλλά μεταβάλλουν ουσιωδώς προς το επιεικέστερο τα όρια της απειλούμενης στο νόμο ποινής, που σημαίνει ότι πρόκειται περί περιστάσεων εξαιτίας των οποίων η ποινική αντιμετώπιση του δράστη ενός εγκλήματος και η απαξία της όλης στάσης του απέναντι στα έννομα αγαθά αποκτούν άλλα χαρακτηριστικά, και β) αν γινόταν δεκτή μια τέτοια ερμηνευτική προσέγγιση (περί κατάφασης του ελαφρυντικού του άρθρου 84 παρ. 2 περ. α του νέου ΠΚ με τη νέα διατύπωση υπό την ύπαρξη και μόνο λευκού ποινικού μητρώου) θα οδηγούμασταν αναγκαστικά στο συμπέρασμα ότι ο ποινικός νομοθέτης θέλησε να αντιμετωπίζονται επιεικώς όσοι εγκληματούν για πρώτη φορά (!), παραδοχή βέβαια η οποία δεν ξέρω αν θα μπορούσε να έχει βάσιμο έρεισμα στο δόγμα του ποινικού δικαίου.
Σε κάθε περίπτωση, η ίδια η νομολογία θεωρώ ότι θα διαμορφώσει το πλαίσιο της ερμηνευτικής προσέγγισης της νέας διάταξης όπως και όλων των νέων διατάξεων του νέου Ποινικού Κώδικα.
*Ο Κωνσταντίνος Βουλγαρίδης είναι Πρόεδρος Πρωτοδικών, μέλος του ΔΣ της Ενωσης Δικαστών και Εισαγγελέων
