Ένα γράμμα κατάθεση ψυχής, που γραφόταν επί μήνες –μερικές σελίδες κάθε μέρα- από τον διασημότερο –ίσως- φυλακισμένο όλων των εποχών. Ένα γράμμα αγάπης, λαγνείας, μίσους, ενοχής, ταπεινότητας, σεβασμού και απόλυτης ειλικρίνειας.
Αυτό είναι το «De Profundis» του Όσκαρ Ουάιλντ. Στην επιστολή αυτή, στηρίζεται και η συγκλονιστική παράσταση «De Profundis, η αγάπη που δεν τολμά να πει το όνομά της», σε μετάφραση, διασκευή και σκηνοθεσία της Αθανασίας Καραγιαννοπούλου και πρωταγωνιστή τον Νίκο Νίκα.
Η πασίγνωστη επιστολή του Όσκαρ Ουάιλντ (De Profundis – Εκ Βαθέων), γράφτηκε στη φυλακή του Ρέντινγκ, όπου βρισκόταν έγκλειστος, μετά την καταδίκη του με το Νόμο περί Ομοφυλοφιλίας το 1895.
Απομονωμένος μέσα στο κελί του, ο Ουάιλντ γράφει το «De Profundis», μια μακρά επιστολή –κραυγή απελπισίας και ταυτόχρονα ύμνος στον έρωτα, την ελευθερία, και την αλήθεια- που απευθύνεται στο νεαρό εραστή του Άλφρεντ Ντάγκλας, εξαιτίας του οποίου φυλακίστηκε και καταστράφηκε.
Σε αυτό το βαθιά αυτοβιογραφικό κείμενο – σταθμό ο Ουάιλντ γράφει μερικές απ’ τις σπουδαιότερες ρήσεις του, ξεδιπλώνει τα μύχια της ψυχής του και αναστοχάζεται την τέχνη, την αλήθεια, την ελευθερία, τη θρησκεία, τα συστήματα εγκλεισμού των ανθρώπων και τελικά, την ίδια του τη ζωή.
Ο Νίκος Νίκας και η Αθανασία Καραγιαννοπούλου μίλησαν στο documentonews.gr για την παράσταση αποκάλυψη της φετινής χρονιάς, που έχει κάνει όσους την παρακολούθησαν να βουρκώσουν, να αφεθούν σε κλάμα λυτρωτικό, και να ταξιδέψουν στον υπέροχο κόσμο του Όσκαρ Ουάιλντ.
«Όταν πρωτομπήκα στη φυλακή, κάποιοι με συμβούλεψαν να ξεχάσω ποιος ήμουν.
Ήταν μια ολέθρια συμβουλή. Μονάχα συνειδητοποιώντας ποιος είμαι, βρήκα ανακούφιση στα βάσανά μου»
Ο Όσκαρ Ουάιλντ είναι από τις πλέον γοητευτικές και αμφιλεγόμενες προσωπικότητες που πέρασαν από τον πλανήτη. Λαμπερά ευφυής, διαστροφικά προκλητικός, προβοκάτορας ενίοτε, κυνικά ρεαλιστής πάντοτε, λάτρης του έρωτα, της χλιδής, της καλής ζωής, αξεπέραστος ατακαδόρος, χαρισματικός φιλόσοφος… Πώς νιώσατε την πρώτη φορά που διαβάσατε το «De Profundis»;
Αθανασία Καραγιαννοπούλου: «Ήταν το πρώτο έργο Ουάιλντ που διάβασα. Έμαθα πρώτα την πτώση του κι ύστερα άκουσα για το θρίαμβό του. Όταν τέλειωσα εκείνη την πρώτη ανάγνωσή μου από την έκδοση του ΄63 σε μετάφραση Άρη Αλεξάνδρου, σκέφτηκα “μήπως ο πόνος μας κάνει ποιητές;”»
Νίκος Νίκας: «Η πρώτη μου επαφή με την επιστολή μου αποκάλυψε έναν άνθρωπο διαφορετικό από αυτόν που είχα μέχρι τότε στο μυαλό μου –μέχρι τότε ήξερα τον Ουάιλντ ως συγγραφέα του ευτυχισμένου πρίγκιπα και του Ντόριαν Γκρέι- και είδα έναν άνθρωπο τρυφερό, με εξαιρετικό βάθος και λαμπερή ψυχή. Από την πρώτη στιγμή, που το έπιασα στα χέρια μου, θεωρώ το De Profundis μια ιερή σύνοψη της τέχνης».
Η επιστολή, είναι μια επιστολή αγάπης. Είναι δύσκολο να αγαπάς;
Αθανασία Καραγιαννοπούλου: «Η αγάπη είναι απλώς αναπόφευκτη. Είναι φορές που έρχεται σαν ευλογία κι άλλες που έρχεται σαν κατάρα».
Νίκος Νίκας: «Η αγάπη είναι απόφαση ζωής. Μια απόφαση που θέλει συνεχή και καθημερινό αγώνα και πόνο, γιατί η καλοσύνη είναι δύσκολη. Για μένα, οι δυνατοί άνθρωποι μπορούν να αγαπήσουν. Όχι οι αδύναμοι».
Το θέατρο της Οδού Κεφαλληνίας είναι ασφυκτικά γεμάτο στις παραστάσεις. Τι είναι αυτό που «τραβά» τον κόσμο στην …κατάθεση ψυχής του Ουάιλντ;
Αθανασία Καραγιαννοπούλου: «Στην παράσταση ακούν κάποιον που τους μιλά, σαν να διαβάζει τη σκέψη τους. Τους παρηγορεί. Απενοχοποιεί τα πάθη τους . Βλέπουν έναν λαμπρό ηθοποιό να μετουσιώνεται στον άγιο συγγραφέα».
Νίκος Νίκας: «Είναι ένα έξοχα έντονο και φωτεινό ταξίδι στην πορεία της ζωής ενός ανθρώπου που από την απόλυτη δόξα έχασε κυριολεκτικά τα πάντα, αλλά κατάφερε να αναδυθεί και κατέκτησε την “αγιοσύνη”».
Είχατε μια πολύ ιδιαίτερη πρεμιέρα. Η παράσταση ξεκίνησε από το Μουσείο Τυπογραφίας, στα Χανιά, και ο Νίκος γινόταν Όσκαρ Ουάιλντ, δίπλα σε ένα τυπογραφικό μηχάνημα του 1880, περίπου της εποχής που ουσιαστικά ο Τύπος τον καταδίκασε.
Αθανασία Καραγιαννοπούλου: «Το Μουσείο Τυπογραφίας, ήταν ένας καταπληκτικός χώρος για να ακουστεί –για πρώτη φορά με αυτόν τον τρόπο- η ερωτική επιστολή του Όσκαρ Ουάιλντ που υμνήθηκε αλλά και διασύρθηκε αφάνταστα από τον Τύπο».
Νίκος Νίκας: «Ήταν μια αίσθηση σχεδόν μαγική, γιατί η παράσταση παρουσιάστηκε –όπως είπες- πρώτη φορά ανάμεσα σε μηχανήματα τυπογραφίας, κάποια από αυτά της εποχής της καταδίκης του Ουάιλντ. Και αισθανόμουν σχεδόν φυσικό να μιλάω –ως Ουάιλντ- για τα καταδικαστικά πρωτοσέλιδα εκείνης της εποχής».
Το κείμενο είναι γεμάτο κοφτερές αλήθειες. «Ένας ψίθυρος μπορεί να πληγώσει. Η τυπωμένη λέξη, όμως, μπορεί να σκοτώσει». Δεν άλλαξαν και πολλά στον χώρο του Τύπου έτσι δεν είναι;
Αθανασία Καραγιαννοπούλου: «Ο Τύπος λειτουργεί σαν κακομαθημένο πεντάχρονο . Μπορεί σήμερα να σε λατρεύει και αύριο να σε μισεί. Αν δεν του κάνεις όλα τα χατίρια, όποτε τα ζητήσει και κάθε φορά, θα σου κρατήσει μούτρα. Και είναι πολύ πιθανό να θελήσει να σε εκδικηθεί».
Νίκος Νίκας: «Πάντα τα γραπτά μένουν και θα μένουν, και ίσως θα πρέπει πια, στον 21ο αιώνα να σκεφτόμαστε πριν τυπώσουμε κάτι που αφορά το όνομα κάποιου ανθρώπου. Δυστυχώς δεν γίνεται αυτό. Είναι αυτό που λέει η Αθανασία. Ο Τύπος μπορεί κάτω από την επίφαση της αποκάλυψης, να γίνει εκδικητικός και να καταστρέψει».
Αλλά και στους ανθρώπους αρέσει να γίνονται “δικαστές” των πάντων.
Αθανασία Καραγιαννοπούλου: Είναι ο πιο σίγουρος τρόπος για να αποφύγουν την καρέκλα του …κατηγορούμενου. Όταν ο δικαστής του Όσκαρ Ουάιλντ, έβγαλε την καταδικαστική απόφασή του, είπε πως ήταν η πιο άγρια υπόθεση που αντιμετώπισε ποτέ. Και είχε δικάσει φόνους, βιασμούς και ένα σωρό άλλα… Έχουμε συνηθίσει να δικάζουμε ο ένας τον άλλο αγνοώντας πως, κάποια μέρα, στο ίδιο εδώλιο μπορεί να είμαστε εμείς. Όχι επειδή κάναμε κάτι κακό ή λάθος, αλλά για «ό,τι όμορφο και τρυφερό υπάρχει μέσα μας».
Νίκος Νίκας: Νομίζω πως ενδόμυχα ο καθένας μας, πιστεύει ότι είναι καλύτερος από τον διπλανό του. Έτσι μπαίνουμε αυτόματα στο απυρόβλητο και …πυροβολούμε χωρίς ενδοιασμούς και δεύτερες σκέψεις.
Το «De Profundis», αγγίζει με τρόπο μαγικό το κοινό. Τα συναισθήματα όσων βγαίνουν από το θέατρο είναι πολύ έντονα. Τι συμβαίνει με αυτή την παράσταση;
Αθανασία Καραγιαννοπούλου: «Το κείμενο –και η παράσταση- είναι τόσο «μαγικά» όσο μαγική είναι η ζωή. Εμπεριέχει ‘ερωτα, προδοσία, αδικία, αγάπη, συγχώρεση, ελπίδα, ελπίδα. Και γι αυτό μπορεί και μιλάει απευθείας στην καρδιά των θεατών».
Νίκος Νίκας: «Η παράσταση βασίζεται σε ένα κείμενο που για μένα, είναι η Βίβλος της Τέχνης. Μιλάει για τα πάντα: δικαιοσύνη, αγάπη, τέχνη, συγχώρεση φιλοσοφία, και κυρίως οδύνη και σπαραγμός, όλα υπάρχουν εδώ. Γι αυτό και το κοινό, αντιδρά έντονα στην παράσταση. Κάποιοι κλαίνε, κάποιοι στέκονται εντελώς ακίνητοι καθ όλη την διάρκεια, κάποιοι αναστενάζουν. Νιώθω, ότι το κάνουν «δικό τους», ότι όντως ακούν τον Οσκαρ Ουάιλντ και τελικά τον κρίνουν αθώο. Και μόνο αθώο».
Λίγα λόγια για την παράσταση
Ένα μελανό σημείο στην ιστορία της παγκόσμιας δικαιοσύνης, αλλά και του Τύπου, είναι η δίκη και η καταδίκη του συγγραφέα και ποιητή Όσκαρ Ουάιλντ με το Νόμο περί Ομοφυλοφιλίας το 1895. Ο Ουάιλντ, σύζυγος και πατέρας δύο παιδιών, είχε ερωτική σχέση με τον, κατά πολύ νεότερό του, Άλφρεντ Ντάγκλας – τον επονομαζόμενο Μπόζι. Ο πατέρας του Μπόζι, μαρκήσιος του Κουίνσμπερι, επιτέθηκε στον Ουάιλντ, ισχυριζόμενος πως ο διασημότερος διανοούμενος της εποχής είχε διαπράξει το έγκλημα του «σοδομισμού».
Το Δικαστήριο καταδίκασε τον Ουάιλντ σε δύο χρόνια κάθειρξη και καταναγκαστικά έργα. Ο Τύπος της εποχής προέβαλε το θέμα με τρόπο τέτοιο που αμαύρωσε στο έπακρο το όνομα και τη φήμη του Ουάιλντ. Οι άθλιες συνθήκες της φυλάκισής του, η δήμευση όλης της περιουσίας του, η στέρηση των παιδιών του, η εγκατάλειψη και η προδοσία, όχι μόνο επιδείνωσαν την ήδη εύθραυστη υγεία του ποιητή αλλά και τον κατέστρεψαν ψυχολογικά. Μέσα από το κελί του έγραψε μια μακροσκελή επιστολή προς τον εραστή του και υπαίτιο -όπως πίστευε- της καταδίκης του.
Η ερωτική αυτή επιστολή, όπου αναπολεί, απολογείται, καταγγέλλει και φιλοσοφεί, εκδόθηκε μετά το θάνατό του -αρχικά λογοκριμένη και αργότερα ολόκληρη- με τον τίτλο «De Profundis» (Εκ Βαθέων). Σήμερα, το αριστουργηματικό αυτό κείμενο γίνεται το μοναδικό υπερασπιστικό στοιχείο ενός δικηγόρου που ζητά από το κοινό μια νέα ετυμηγορία. Και είναι η «ανάγνωση» του De Profundis που παρασύρει ηθοποιό και θεατές σε ένα ταξίδι στην εποχή και στο μαγευτικό κόσμο του Όσκαρ Ουάιλντ.
Η παράσταση έκανε πρεμιέρα τον περασμένο Αύγουστο στα Χανιά, στο μοναδικό στην Ελλάδα Μουσείο Τυπογραφίας, και μέχρι τις 16 Φεβρουαρίου συνεχίζει με εντυπωσιακή επιτυχία το μαγευτικό της ταξίδι στη Β’ Σκηνή του Θεάτρου της Οδού Κεφαλληνίας στην Κυψέλη.
Info
DE PROFUNDIS «Η αγάπη που δεν τολμά να πει τ’ όνομά της»
Μια παράσταση βασισμένη στο αριστούργημα του Όσκαρ Ουάιλντ
Μετάφραση/διασκευή/σκηνοθεσία: Αθανασία Καραγιαννοπούλου
Ερμηνεία: Νίκος Νίκας
Φωτισμοί/εικαστικός σχεδιασμός: Λευτέρης Παυλόπουλος
Φωτογραφίες: Γιάννης Πρίφτης
Μουσική επιμέλεια: Αθανασία Καραγιαννοπούλου
Θέατρο Οδού Κεφαλληνίας – Β΄Σκηνή
Κεφαλληνίας 16, Κυψέλη
Τηλ.: 210-8838727
Κάθε Τετάρτη & Πέμπτη μέχρι και τις 16 φεβρουαρίου στις 9 μ.μ.
