Η 28η σύνοδος για το κλίμα τελείωσε την περασμένη Τρίτη, με τη συμφωνία που τελικά έγινε γνωστή να αποτελεί αντικείμενο πυρετωδών διαπραγματεύσεων για τις διατυπώσεις του τελικού κειμένου. Οι αναπτυσσόμενες χώρες, που είναι και οι πιο ευάλωτες, έμειναν με μια πικρή επίγευση από το τελικό κείμενο, ενώ η μαζική παρουσία λομπιστών της βιομηχανίας ορυκτών καυσίμων ξένισε πολλούς περιβαλλοντικούς ακτιβιστές.
Σκληρές διαπραγματεύσεις
Τις τελευταίες εβδομάδες του πιο ζεστού έτους στην καταγεγραμμένη ιστορία, ο διεθνής οργανισμός που είναι υπεύθυνος για τον περιορισμό της υπερθέρμανσης του πλανήτη και τις καταστροφικές επιπτώσεις της κάλεσε τις χώρες για πρώτη φορά να απομακρυνθούν από τα ορυκτά καύσιμα, την κύρια αιτία της κλιματικής αλλαγής.
«Είναι ντροπιαστικό που χρειάστηκαν 28 χρόνια, αλλά τώρα είμαστε επιτέλους εκεί. Τώρα φαίνεται επιτέλους ότι ο κόσμος παραδέχτηκε ότι πρέπει να απομακρυνθούμε από τα ορυκτά καύσιμα», δήλωσε ο Νταν Γιόργκενσεν, υπουργός κλίματος της Δανίας.
Σχεδόν 200 κράτη υπέγραψαν τη συμφωνία την Τετάρτη που καλεί τις χώρες να ξεκινήσουν τη «μετάβαση από τα ορυκτά καύσιμα» — μια σκληρή συμφωνία που καθιστά αυτή την πρώτη συμφωνία για το κλίμα που αντιμετωπίζει τον κύριο παράγοντα της άνοδο της θερμοκρασίας.
Έρχεται εν μέσω αυξανόμενων ενδείξεων ότι οι χώρες δεν μειώνουν τη ρύπανση που προκαλεί τη θέρμανση του πλανήτη αρκετά απότομα για να αποφύγουν ένα αυξανόμενο κύμα ακραίων καταιγίδων, πλημμυρών, πυρκαγιών και άλλων καταστροφών, μετά από ένα χρόνο κατά τον οποίο οι παγκόσμιες θερμοκρασίες έφτασαν σε ιστορικά υψηλά. Το συμβιβαστικό κείμενο, το οποίο προέκυψε νωρίς το πρωί της Τετάρτης μετά από μαραθώνιες ολονύχτιες διαβουλεύσεις, δεσμεύει τις χώρες να αναπτύξουν σχέδια για «μετάβαση από τα ορυκτά καύσιμα στα ενεργειακά συστήματα… σε αυτήν την κρίσιμη δεκαετία». Λέει ότι αυτή η μετατόπιση πρέπει να συμβεί «με δίκαιο, τακτικό και δίκαιο τρόπο», με στόχο να μηδενιστεί η καθαρή ρύπανση από αέρια του θερμοκηπίου έως το 2050 — «σύμφωνα με την επιστήμη».
Όπως συμβαίνει σχεδόν πάντα σε αυτού του είδους τις συμφωνίες για το κλίμα, τα βήματα που περιγράφει αυτή η προτεινόμενη συμφωνία θα είναι εθελοντικά – καθιστώντας εύκολο για μια λαϊκίστικη κυβέρνηση στην Ευρώπη ή μια δεύτερη κυβέρνηση Τραμπ στις ΗΠΑ, να τις αποκηρύξει.
Ισχυρή παρουσία λομπιστών ορυκτών καυσίμων
Οι ακτιβιστές για το κλίμα απογοητεύτηκαν από το αποτέλεσμα της συνόδου. Ο αμερικανός πολιτικός, ευαισθητοποιημένος για περιβαλλοντικά ζητήματα, Αλ Γκορ, ήταν σκληρός στην κριτική του: «Η επιρροή των πετρελαιοπαραγωγών κρατών είναι εμφανής στα ημίμετρα και τις τρύπες που περιλαμβάνονται στην τελική συμφωνία». Επιπλέον, σημείωσε ότι «πρέπει να αναρωτηθούμε πόσο ακόμη πρέπει να περιμένει ο κόσμος προτού όλα τα κράτη συγκεντρώσουν την πολιτική βούληση να ξεπεράσουν τα στενά ειδικά συμφέροντα» της βιομηχανίας ορυκτών καυσίμων.
Οι επισημάνσεις του Γκορ δεν ήρθαν εν κενώ. Η συγκεκριμένη βιομηχανία έκανε παραπάνω από αισθητή την παρουσία της στην COP28. Ο αριθμός των λομπιστών ορυκτών καυσίμων που έλαβαν μέρος στις συνομιλίες του Ντουμπάι ζαλίζει: 2.456, από 636 στην περυσινή σύνοδο. Ήταν πάνω από επτά φορές μεγαλύτερος από τους επίσημους αυτόχθονες εκπροσώπους (316) και περισσότεροι από όλους τους αντιπροσώπους από τα δέκα πιο ευάλωτα στο κλίμα κράτη αθροιστικά (1509).
Πολλοί ειδικοί περιέγραψαν τη διατύπωση του τελικού κειμένου ως «αδύναμη» και «συμβιβασμένη», ενώ αφήνει κενά που θα μπορούσαν να θέσουν σε κίνδυνο τον μεγαλύτερο στόχο – τον περιορισμό της υπερθέρμανσης του πλανήτη εντός 1,5°C από το προβιομηχανικό επίπεδο μέχρι το τέλος του αιώνα. Ο κόσμος είναι ήδη 1,2°C θερμότερος από το προβιομηχανικό επίπεδο.
Υποχωρήσεις και κέρδη του λόμπι
Στο τέλος της συνόδου κορυφής, οι παραγωγοί και οι χρήστες πετρελαίου και φυσικού αερίου τελικά έκαναν κάποιες υποχωρήσεις, καθώς στο τελικό κείμενο γίνεται λόγος για σταδιακή κατάργηση των «ορυκτών καυσίμων» αντί να μόνο του άνθρακα. Όμως, οι παραγωγοί και οι χρήστες άνθρακα κατάφεραν να αφαιρέσουν τον όρο των «περιορισμών όσον αφορά την έγκριση νέας και αδιάκοπης παραγωγής ενέργειας από άνθρακα» από το προσχέδιο που κυκλοφόρησε στις 11 Δεκεμβρίου. Αν έμενε, η διάταξη θα έσφιγγε τον κλοιό γύρω από τον άνθρακα, στερώντας νέες επενδύσεις που εξακολουθούν να απαιτούνται σε πολλές αναπτυσσόμενες χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Ινδίας, της Κίνας και της Νότιας Αφρικής.
Το τελικό κείμενο διατήρησε για τον άνθρακα μόνο αυτό που είχε προηγουμένως συμφωνηθεί – «επιτάχυνση των προσπαθειών για τη σταδιακή κατάργηση της αμείωτης ενέργειας από άνθρακα». Για το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο δεν προβλέφθηκε καμία συγκεκριμένη αναφορά, αλλά η αναγνώριση των «μεταβατικών καυσίμων» που παίζουν «ένα ρόλο στη διευκόλυνση της ενεργειακής μετάβασης με παράλληλη διασφάλιση της ενεργειακής ασφάλειας» θεωρείται ένας τρόπος για να επιτραπεί η λειτουργία της βιομηχανίας φυσικού αερίου.
Το νεύμα στο φυσικό αέριο
Οι συνομιλίες στο Ντουμπάι άφησαν ένα σαφές περιθώριο στα ορυκτά καύσιμα χαμηλών εκπομπών καυσαερίων, όπως το φυσικό αέριο, να παίξουν σημαντικό ρόλο στο δρόμο του πλανήτη προς την ολική κατάργηση των ορυκτών καυσίμων. Οι παραγωγοί υποστηρίζουν εδώ και καιρό ότι το φυσικό αέριο θα πρέπει να συμπληρώνει την ανάπτυξη των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, αντικαθιστώντας τα πιο βρώμικα ορυκτά καύσιμα όπως ο άνθρακας και το πετρέλαιο.
Η πρόταση έρχεται στο πλαίσιο μιας έντονης συζήτησης σχετικά με τον ρόλο του φυσικού αερίου στη στροφή προς την καθαρή ενέργεια. Μεγάλοι προμηθευτές, όπως η Shell και η Woodside Energy επιμένουν ότι το καύσιμο έχει ασφαλή μακροπρόθεσμο ρόλο και πιέζουν για περισσότερες επενδύσεις σε νέα έργα, ενώ η Διεθνής Υπηρεσία Ενέργειας προβλέπει ότι η ζήτηση θα κορυφωθεί αυτή τη δεκαετία. Οι περιβαλλοντολόγοι υποστηρίζουν ότι η επέκταση της παραγωγής φυσικού αερίου απειλεί τους στόχους για εξάλειψη των εκπομπών άνθρακα μέχρι το 2050.