Οταν έφτασα στον σταθμό Glasgow Central δεν πίστευα στα μάτια μου. Δεκάδες άνθρωποι με ιθαγενικές σημαίες, αντιπροσωπείες ΜΚΟ, εκπρόσωποι του δημοτικού συμβουλίου της πόλης με καρτελάκια, φωτογράφοι, καμεραμάν και περαστικοί που χάζευαν το πλήθος. Μπροστά μου πέρασαν καμιά δεκαριά ακτιβιστές που φώναζαν ρυθμικά: «Τι θέλουμε; Κλιματική δικαιοσύνη! Πότε τη θέλουμε; Τώρα!».
Νόμιζες ότι ήσουν έξω από το γήπεδο λίγο πριν από το μεγάλο ντέρμπι. Και φανταστείτε ότι πολλές οργανώσεις, σχεδόν τα δύο τρίτα των οργανώσεων που συνήθως συμμετέχουν στις διεθνείς διασκέψεις για το κλίμα, δεν κατάφεραν να φτάσουν στην πόλη εξαιτίας των αυστηρών περιορισμών της βρετανικής κυβέρνησης σχετικά με τον κορονοϊό.
Το κυκλοφοριακό χάος των πρώτων ημερών της συνόδου COP26 είχε υποχωρήσει, ωστόσο η παρουσία αστυνομικών δυνάμεων και τα γενικότερα μέτρα ασφαλείας καθιστούσαν πολλές φορές τις μετακινήσεις δύσκολες. Οσο για την «Blue Zone», τον χώρο που είχε δεσμεύσει ο ΟΗΕ για την πλειονότητα των ομιλιών και συζητήσεων, το απόλυτο χάος, με διαδηλωτές να συγκεντρώνονται στο Scottish Event Campus μπροστά από τον αστυνομικό κλοιό, να φωνάζουν με πάθος και να απαιτούν δεσμευτικά μέτρα από τους παγκόσμιους ηγέτες. Ανθρωποι που είχαν φτάσει από κάθε γωνιά του πλανήτη για να εκφράσουν τον φόβο και τις αγωνίες τους για τις συνέπειες της κλιματικής κρίσης απέναντι σε όσους βρέθηκαν στον προνομιακό χώρο των Ηνωμένων Εθνών για να κάνουν «γενναιόδωρες» δηλώσεις και να μοιράσουν υποσχέσεις.
Ολόκληρες περιοχές απειλούνται με εξαφάνιση
«Δεν είμαστε καθόλου αισιόδοξοι για την COP26 κι όσα θα φέρει. Οι πολιτικοί δίνουν διαρκώς υποσχέσεις, εδώ και πάρα πολλά χρόνια. Είναι εύκολο και φτηνό να δίνεις υποσχέσεις. Πού είναι όμως οι δεσμεύσεις, πού είναι οι αποφάσεις, πού είναι η θέληση να εφαρμοστούν πραγματικά όσα έχουν συμφωνηθεί ώστε να καταπολεμήσουμε τις αρνητικές συνέπειες της κλιματικής αλλαγής;» τόνισε στο Documento ο Ματ Ντόμπλεϊ, νεαρός ακτιβιστής με καταγωγή από τις Νήσους του Σολομώντα, ένα νησιωτικό σύμπλεγμα βορειοανατολικά της Αυστραλίας.
Ο Ματ έχει μεταναστεύσει στο Λονδίνο κι ήρθε στη Γλασκώβη μαζί με άλλους ακτιβιστές που προσπαθούν να αναδείξουν το πρόβλημα που αντιμετωπίζει η χώρα τους μέσα από τη συμμετοχή σε οργανώσεις όπως η Extinction Rebellion. «Η άνοδος της στάθμης της θάλασσας και οι ισχυρές καταιγίδες αφήνουν εκτεθειμένες πολλές περιοχές. Λόγω του αγροτικού χαρακτήρα της οικονομίας μας αλλά και των αδύναμων υποδομών δεν μπορούμε να προστατευτούμε από τις τρομακτικές σε ένταση πλημμύρες και βροχοπτώσεις. Οι καλλιέργειες καταστρέφονται, σπίτια χτισμένα σε πασσάλους καταρρέουν και η κυβέρνηση δεν κάνει τίποτε. Απλώς βιώνουμε τη διάλυσή μας. Πολλοί άνθρωποι σκέφτονται να εγκαταλείψουν την περιοχή τους γιατί δεν υπάρχει μέλλον. Πού θα πάνε όμως όταν είναι φτωχοί;» είπε ο Ματ, προσθέτοντας ότι αντίστοιχα προβλήματα αντιμετωπίζουν και πολλές άλλες περιοχές στον πλανήτη, κυρίως στην Αφρική και στον Ειρηνικό Ωκεανό.
Η κλιματική κρίση και η χειραφέτηση των γυναικών
Οι τεράστιες καταστροφές που προκαλεί η κλιματική κρίση σε οικονομικά ευάλωτες χώρες ήταν ένα από τα κεντρικά ζητήματα που συζητήθηκαν τόσο στη διάσκεψη όσο και σε εκδηλώσεις οργανώσεων και συλλογικοτήτων στο περιθώριο της διάσκεψης. Υπήρχε όμως κι ένα διαφορετικό σε θεματολογία σεμινάριο που οργανώθηκε υπό την αιγίδα του ΟΗΕ, το National Gender and Climate Change Focal Points (NGCCFP), με τη συμμετοχή αρκετών ΜΚΟ, στο οποίο οι συμμετέχοντες προσπάθησαν να ρίξουν φως στη σχέση κλιματικής αλλαγής – γυναικών και στο ζήτημα της ισότητας των φύλων.
Γυναίκες από πολλές χώρες μίλησαν για το πώς οι συνέπειες της κλιματικής κρίσης επιδρούν στη θέση και στον ρόλο τους στις τοπικές κοινωνίες. Η Αλίσια Χερνάντες από την Κολομβία μας είπε ότι ένα από τα μείζονα ζητήματα που αποκρύπτονται από τον δημόσιο διάλογο είναι ο ρόλος των γυναικών, οι οποίες σε πολλές κοινωνίες του αναπτυσσόμενου Νότου λειτουργούν ως δίχτυ ασφαλείας για τη συνοχή της οικογένειας, για την ανάπτυξη της τοπικής παραγωγής και τη γενικότερη ισορροπία στην καθημερινότητα. «Πολλές κοινωνίες στη Νότια Αμερική στηρίζονται στις γυναίκες. Μητέρες, γιαγιάδες και νεαρές γυναίκες συντηρούν το νοικοκυριό, συμμετέχουν στις αγροτικές εργασίες, φροντίζουν σχεδόν τα πάντα. Η χειραφέτηση πολλών νέων γυναικών και η προσπάθεια να ξεφύγουν από τα πατριαρχικά πρότυπα είναι δύσκολες και γίνονται ακόμη δυσκολότερες όταν έρχεται το ζήτημα της κλιματικής κρίσης. Οι άντρες μένουν στο σπίτι, καθώς η καταστροφή ολόκληρων περιοχών τους αφήνει χωρίς ασχολία, το ήδη πενιχρό εισόδημα μειώνεται και η φτώχεια βαθαίνει. Εμείς ως γυναίκες καλούμαστε να αντεπεξέλθουμε, να φροντίσουμε το σπίτι και να στηρίξουμε ψυχολογικά χωρίς να έχουμε καμία διέξοδο. Ετσι αναπαράγονται τα στερεότυπα, εγκλωβιζόμαστε κι εκείνο που ψάχνουμε τελικά είναι πώς θα φύγουμε από την περιοχή μας, πώς δηλαδή να γίνουμε κλιματικοί πρόσφυγες για να έχουμε ένα κομμάτι ψωμί να φάμε».
Ο αέναος κύκλος του χρέους και το αδιέξοδο μοντέλο
Στη μεγάλη κινητοποίηση του περασμένου Σαββάτου δεκάδες χιλιάδες πολίτες βρέθηκαν στους δρόμους της πόλης για να διαδηλώσουν για το κλίμα. Τον παλμό έδωσαν ιθαγενικές οργανώσεις, νέοι ακτιβιστές από όλο τον κόσμο, άνθρωποι όλων των ηλικιών, με τη νεολαία να βρίσκεται στην κορυφή της μεγαλειώδους πορείας. Πανό σε πολλές γλώσσες καλούσαν τους πολιτικούς ηγέτες να αναλάβουν δράση και να μη μείνουν στα ευχολόγια. «Βρισκόμαστε εδώ για να πούμε με τον πλέον ξεκάθαρο τρόπο στους πολιτικούς, στις επιχειρήσεις και στους μεγάλους ρυπαντές του περιβάλλοντος ότι θα τους πιέζουμε συνεχώς για να αναλάβουν δράση. Ξέρουμε ότι αυτή η διάσκεψη, όπως και οι περισσότερες στο παρελθόν, γίνεται για δημόσιες σχέσεις και συμφωνίες κάτω από το τραπέζι, ξέρουμε ότι δεν τους καίγεται καρφί για να σωθεί ο πλανήτης» δήλωσε στο Documento η Αυγουστίνα Καράσκο, Χιλιανή ακτιβίστρια που συμμετείχε και στις περυσινές διαδηλώσεις κατά του προέδρου Σεμπαστιάν Πινιέρα για την αστυνομική βία και την αναθεώρηση του συντάγματος στη Χιλή. Η Αυγουστίνα έχει μεγαλώσει στο Βαλπαραΐσο, το οποίο υποφέρει από μεγάλες περιόδους ξηρασίας, με την κυβέρνηση να μη στηρίζει τους πληγέντες. «Βλέπουμε ότι τόσο στη Χιλή όσο και σε πολλά άλλα κράτη οι τοπικές κοινωνίες βρίσκονται εγκλωβισμένες σε έναν αέναο κύκλο χρέους. Η κυβέρνηση παίρνει δάνεια από την Παγκόσμια Τράπεζα ή από το ΔΝΤ, όπως γίνεται στη χώρα μας, υποτίθεται για τη στήριξη και αναδιάρθρωση της οικονομίας και την αντιμετώπιση των συνεπειών της κλιματικής κρίσης. Στην ουσία όμως αυτά τα ποσά δεν φτάνουν ποτέ στα χέρια μας, πηγαίνουν αλλού, δεν γνωρίζουμε πού, ωστόσο η κυβέρνηση για να τα αποπληρώσει αυξάνει τη φορολογία στους πολίτες και μας οδηγεί στη φτώχεια και την εξαθλίωση».
Σύμφωνα με εκτιμήσεις διεθνών οργανισμών, το 2020 καταβλήθηκαν περίπου 360 δισ. ευρώ από τις χώρες με χαμηλότερο εισόδημα για την αποπληρωμή χρεών. Πρόκειται για ιλιγγιώδες ποσό, το οποίο θα μπορούσε να είχε κατευθυνθεί στην αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης και την ενίσχυση των παραγωγικών δυνάμεων που έχουν πληγεί καθοριστικά. Αντί γι’ αυτό, σήμερα οι χώρες με το χαμηλότερο κατά κεφαλήν εισόδημα πληρώνουν πέντε φορές περισσότερα ποσά σε χρέη σε σχέση με όσα δαπανούν για την καταπολέμηση της κλιματικής κρίσης. «Η κατάσταση είναι αδιέξοδη» δηλώνει στο Documento ο Κλοντ Λερουά, μέλος της οργάνωσης Friends of the Earth. «Οι εκτιμήσεις του ΟΗΕ κι άλλων οργανισμών προκαλούν τρόμο. Το ζήτημα πλέον δεν είναι πώς θα αποφύγουμε τις συνέπειες της κλιματικής κρίσης αλλά πώς θα τις περιορίσουμε» υπογραμμίζει ο Κλοντ, ξεκαθαρίζοντας ότι το σημερινό μοντέλο είναι καταστροφικό. «Δεν μιλάμε απλώς για κλιματικά φαινόμενα που συμβαίνουν με μεγάλη συχνότητα ούτε για τα ποσά που δαπανώνται. Από τη στιγμή που δεν υπάρχει κάποιος συμφωνημένος τρόπος αναστολής ή μορατόριουμ για τα χρέη χωρών που βρίσκονται στην πρώτη γραμμή της κλιματικής μάχης δεν πρόκειται να δούμε κάποια αλλαγή. Αντίθετα, η κλιματική ανισότητα θα μεγαλώνει, οι κλιματικοί πρόσφυγες θα αυξάνονται και θα δούμε περιοχές να ερημοποιούνται».
Θα προστατέψουν το δημόσιο συμφέρον;
«Καταστρέψτε την πατριαρχία, όχι το κλίμα» και «Σώστε τους ανθρώπους, όχι τις τράπεζες» ήταν μερικά από τα πολλά συνθήματα που κυριάρχησαν στις κινητοποιήσεις στη Γλασκώβη. Η Μαριάνα Μαζουκάτο, καθηγήτρια Οικονομικών στο πανεπιστήμιο UCL του Λονδίνου και μια από τις προσωπικότητες του προοδευτικού χώρου που πιέζουν για τον μετασχηματισμό του σημερινού οικονομικού μοντέλου, τόνισε σε πρόσφατο άρθρο της στον «Guardian» ότι οι κυβερνήσεις πρέπει να προστατεύσουν το δημόσιο συμφέρον και όχι τα ιδιωτικά συμφέροντα και να οικοδομήσουν θεσμούς που θα προωθήσουν αυτό τον μετασχηματισμό. «Οι προτάσεις προοδευτικών οικονομολόγων σαν της Μαζουκάτο κινούνται προς τη σωστή κατεύθυνση, ωστόσο πρέπει να γνωρίζουμε ότι δεν έχουμε πολύ χρόνο» μας λέει η Ανδριανή Ματουράτσι, οικονομολόγος από το Πόρτο Αλέγκρε της Βραζιλίας. «Πώς δηλαδή θα πειστούν οι μεγάλοι ρυπαντές, όπως οι ΗΠΑ, η Κίνα, η Βραζιλία ή η Ινδία, να συνεργαστούν και να φέρουν αποτελέσματα; Πώς θα κάτσει στο ίδιο τραπέζι ο Μπολσονάρο με τον Μπάιντεν και τον Ισπανό πρωθυπουργό ή τον πρόεδρο Μακρόν για να συζητήσουν για τον περιορισμό των εκπομπών άνθρακα; Το θεωρείτε ρεαλιστικό; Εγώ όχι» τονίζει με αφοπλιστικό τρόπο η Ανδριανή.
Εκεί ακριβώς φαίνεται να βρίσκεται και η πηγή του προβλήματος. Τα πρόσωπα και οι πολιτικές που μας οδήγησαν επί σειρά ετών –επί δεκαετίες για την ακρίβεια– στη σημερινή εκρηκτική κατάσταση δεν γίνεται να αποτελούν μέρος της λύσης. «Το μόνο που μπορούμε να κάνουμε είναι να συνεχίσουμε να πιέζουμε όσους παίρνουν αποφάσεις και να αλλάξουμε τον τρόπο που ζούμε., να προσέχουμε τι καταναλώνουμε» μας λέει η Ανδριανή. «Αν σωθεί κάτι, θα γίνει μόνο μέσα από εμάς, από τη δράση μας, μέσα από την παγκόσμια αλληλεγγύη. Κανείς δεν θα μας σώσει. Πρέπει να το συνειδητοποιήσουμε».
